هشدار؛ گم کردن مسیر عزت نفس جامعه مسلمان ایرانی را به کجا می‌کشاند؟
گروه جامعه: ما نگرانیم، برای این نگرانی هم دلایلی داریم. ما نگران افول عزت نفس در جامعه ایران اسلامی هستیم. زمانی در فرهنگ عمومی مردم ایران همه به دنبال عزت نفسی بودند که نشئت گرفته از خداست، اما اکنون برای رفع نیاز ذاتی عزت‌مندی به چه چیزهایی متوسل می‌شویم.
تاریخ گواه است؛ ایرانیان مسلمان در طول تاریخ با عزت زیسته‌اند اما یک نگاه گذرا به جامعه کنونی ایران قلب هر عزت‌مندی را به درد می‌آورد. مردمانی که روزی با سربلندی به فرهنگ والای خود افتخار می‌کردند و عزتشان سرچشمه گرفته از سرافرازی باورهایشان بود، اکنون باید برای یادآوری آنچه زمانی ایرانی مسلمان خوانده می‌شد، در میان لباس، آرایش، چهره، لحن و ادبیات حرف زدن، کار کردن، رانندگی کردن، برخوردهای اجتماعی و به طور کلی زندگی و سبک آن به جست و جو پرداخت شاید بارقه امیدی از یک فرهنگ غنی ایرانی اسلامی یافت.
عزت نفس مبحثی عمیق‌تر از آن است که برای تعریف و شاید حتی بازتعریف آن به سراغ اندیشمندان اغلب غربی برویم و جملات آنها را طوطی‌وار بیان کنیم! این مبحث درونی‌تر و ریشه‌دار‌تر از هر مبحث دیگری، ریشه در اسلام دارد و یک باور بزرگ که عزت متعلق به خداست و اوست که عزت را به بندگانش می‌دهد.
اما در جامعه کنونی ما چه قدر مردم به دنبال عزتی هستند که متعلق به خداست و برای داشتنش باید تلاش کرد؟ مردمی که با عزت الهی آشنا نیستند برای عزت‌مند دانستن خود و راضی کردن نیاز درونیشان به عزت، به چه اموری متوسل می‌شوند؟ چه راه‌های درست و غلطی را طی می‌کنند؟
مشاهده شواهد آشکاری از افول عزت نفس در جامعه ایران و نگرانی از راه‌های اشتباهی که به بهانه کسب عزت نفس‌های کاذب پیموده میشود ما را بر آن داشت سلسله مصاحبه‌هایی با محور موضوع «واکاوی دلایل افول عزت نفس در جامعه ایرانی و رغبت به ظواهر» ترتیب دهیم.
عزت؛ نیاز یا فرانیاز؟ باور شما چیست؟
در همین راستا به سراغ حجتالاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، مدیر گروه تفسیر ترتیبی و ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی رفتیم. وی با اشاره به مفهوم عزت در مکاتب انسانی امروزی و دینی عنوان کرد: اندیشمندان مکاتب روانشناسی انسان‌گرا عزت را در سلسله فرانیازها قرار می‌دهند. این امر نشان می‌دهد در نگاه دانش جدید عزت و کرامت انسان بعد از نیازهای مادی و جسمی قرار می‌گیرد.
وی با تأکید بر اینکه مفهوم عزت در مفاهیم دینی متفاوت از آنچه بیان شده، است گفت: در نگاه اسلام انسان‌های با ایمانی که به خداوند مؤمن شوند به عزت دست می‌یابند و هر کس غیر از این مسیر را بپیماید از منظر وحی به عزت دست نمی‌یابد.
ذلت معصیت از عزت وجودی انسان می‌کاهد
حجتالاسلام والمسلمین محمد داوری، جامعه‌شناس دینی نیز تقوا را ملاک عزت واقعی ارزیابی کرده معتقد است: به همان اندازه که انسان، خداوند و اولیای دینی را اطاعت کند، به آنان نزدیک و از عزت وجودی آنان بهره‌مند میشود ولی ذلت معصیت از عزت وجودی انسان می‌کاهد. کسی که حوائج خود را از دستان مرم بطلبد نیز عزت خود را بر باد می‌دهد.
وی با اشاره به تأکیداتی که در تعالیم اسلامی مبنی بر گرامی داشتن وجود انسان‌ها شده است، از جمله اموری که در مبانی دینی سبب افول عزت نفس عنوان شده را بر عهده گرفتن مسئولیت خارج از توان انسان دانست.
این جامعه‌شناس دینی از دیگرعواملی که سبب افزایش عزت‌مندی انسان میشود را تواضع، فروتنی، انصاف و گذشت برشمرد و گفت: فرد منصف در تمامی امور خانوادگی و اجتماعی نزد مردم محترم و عزت‌مند محسوب میشود. هچنین فردی که از امور گناه آلود قلبا بیزاری می‌جوید عزت نفس را در خود تقویت و در راه دوری از گناه گام برمی‌دارد. فردی که خوب بودن و یا نبودن او در نظر دیگران بی‌ارزش و اعتبار است عزت را در خود از بین برده است و کسی که شخصیت را در خود از بین برده باشد عزت نفس نیز ندارد و به هر رفتاری تن در می‌دهد.
به فرزندانتان حس بزرگی و بزرگواری بدهید
حجتالاسلام و المسلمین روح‌الله شاطری، مدیر گروه قرآن و تربیت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز با بیان اینکه انسان‌ها در طول زندگی خود بر اساس افکارشان عمل می‌کنند، اظهار کرد: اگر حس بزرگی و بزرگواری به آنان دست دهد رفتارهای عزیزانه دارند ولی اگر احساس ذلت و خواری کنند رفتارهای پست از خود بروز می‌دهند. نقش پدر و مادر در شکل‌گیری این نگرش درونی فرزندان بسیار مهم و تأثیرگذار است.
برخورداری از عشق و تأیید خداوند و والدین، انسان‌های سالم به جامعه هدیه می‌دهد
حجتالاسلام شاطری در ادامه سخنان خود به معیارهایی که باید در جریان تربیت مورد توجه والدین قرار گیرد تا افرادی عزت‌مند را تحویل جامعه دهند اشاره و عنوان کرد: اساس عزت نفس، احساس عشق و مورد تأیید بودن بدون قید و شرط از سوی والدین است. کودکان باید سرشار از حس مورد حمایت و تأیید بودن والدین باشند. این حس هر روز در کودک و نوجوانان تقویت و چشم گیرتر میشود تا در نوجوانی به عزت نفس بیانجامد. برخورداری از عشق و تأیید خداوند و والدین، انسان‌های سالم به جامعه هدیه می‌دهد.
وی از دیگر نکاتی که باید مورد توجه والدین باشد را توجه به کشف استعدادهای کودکان برشمرد و گفت: به کودکان آموزش دهیم استعدادهای خود را کشف کنند و آنان را در جریان اموری قرار دهیم که در آن مهارت دارند، چرا که احساس موفقیت سبب اعتماد به نفس میشود. با واگذاری مسئولیت، احساس توانمندی به کودکان انتقال می‌دهیم و آنان خود را فرد بزرگی می‌پندارند.
اما گاهی عزت نفس یک مسلمان پامال تصمیم اشتباه او میشود، تصمیم اشتباهی مبنی بر پذیرش ولایت کافران؛ حجتالاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم پذیرش ولایت کافران را از عوامل از بین رفتن عزت نفس در انسان عنوان و اظهار می کند: انسانی که زیر سلطه کافران قرار گیرد فطرت خدایی خود را از دست داده و ذلیل میشود. در آیات 138 و 139 سوره مبارکه نساء هم آمده است که «بَشِّرِ الْمُنَافِقِینَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ﴿۱۳۸﴾ الَّذِینَ یَتَّخِذُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ العِزَّةَ لِلّهِ جَمِیعًا»؛ به منافقان خبر ده که عذابى دردناک خواهند داشت، همانان که غیر از مؤمنان کافران را دوستان [خود] میگیرند آیا سربلندى را نزد آنان می‌جویند [این خیالى خام است] چرا که عزت همه از آن خداست».
موانع رسیدن به عزت نفس
حجتالاسلام یوسفی مقدم به موانع رسیدن به عزت نفس اشاره و عنوان می کند: بر اساس آیات قرآن کریم سلطنت طلب و قدرت طلبان به عزت نمی‌رسند، چنانچه در آیه 34 سوره مبارکه نمل نیز آمده است: «گفت پادشاهان چون به شهرى درآیند آن را تباه و عزیزانش را خوار می‌گردانند و این گونه می‌کنند». برای دستیابی به عزت نفس باید در مسیر خداوند قرار گرفت و راهی را پیمود که خداوند فرمان داده است.
همچنین آیت‌الله غرویان فردی که دچار افول عزت نفس میشود را دارای احساس حقارت برشمرد و گفت: چنین فردی مدام وابسته به دیگران است و از خود اراده‌ای برای انجام تصمیم گیری و عمل ندارد، چرا که سرمایه وجودی و شخصیتی برای وی باقی نمانده است.
در ادامه این سلسله مصاحبه‌ها حجتالاسلام والمسلمین کمال عابدینی، کارشناس حوزه قرآن و حدیث، مبارزه با خواسته‌های نفسانی را یکی از راه‌های رسیدن به عزت نفس برشمرد و گفت: روزه از جمله عواملی است که می‌تواند در مبارزه با خواسته‌های نفسانی مؤثر و تقویت کننده باشد.
پامال کردن عزت خود به بهانه درد و دل! خود را سبک نکنید
وی دنیا را در نظر فرد عزت‌مند حقیر دانست و گفت: اگر انسان به عزت نفس برسد مال حرام را در زندگی خود وارد نکرده و در برابر دیگران دست دراز نمی‌کند، چرا که از جمله عوامل از بین رفتن عزت نفس طمع کاری و عدم اکتفا به داشته‌ها است. ابراز نیاز خود به دیگران راضی شدن به پستی و خرد شدن شخصیت خودمان است. در روایات دینی مردم از بیان مشکلات و دردهای خود به دیگران منع شده‌اند چرا که عزت آنان را در چشم دیگران از بین می‌برد و آنان را سبک و بی ارزش در نظر سایرین می‌کند.
حجتالاسلام والمسلمین گلزاده، جامعه‌شناس دینی فاصله گرفتن انسان از خداوند و مقربان درگاهش را سبب محروم ماندن از عزت دانست و گفت: عزت در فطرت انسانی وجود دارد و اگر عطش رسیدن به عزت از راه رسیدن به خداوند سیراب نشود گرفتار سراب می‌شویم و با اموری پوچ سعی در ایجاد عزت نفس برای خود می‌کنیم.
باید الگوهای مناسب داشته باشیم/ داریم اما چه کسی آنها را درست معرفی خواهد کرد؟
وی لازمه عزت‌مند بودن را داشتن الگوی عزت‌مند ارزیابی و عنوان کرد: برای حرکت در مدار خداوند باید الگوهای مناسب داشته باشیم. بنابراین همراهان و دوستان در چگونگی شکل گیری زندگی انسان بسیار تأثیرگذار محسوب می‌شوند. چه بسا دوستانی که سبب تقویت عزت در انسان می‌شوند و چه بسیار افرادی که با عملکرد خود سایر افراد را نیز بی عزت و آبرو پرورش می‌دهند.
سبک زندگی غربی شاخصه‌های عزت‌مندی را تغییر داده است
این جامعه‌شناس دینی با تأکید بر اینکه امروز سبک زندگی غربی جایگزین سبک زندگی ایرانی اسلامی شده است، گفت: این تغییر روال باعث شده است شاخصه‌های عزت‌مندی نیز در نظر مردم متفاوت جلوه کند و امور تهی از ارزش و دارای اعتبار مجازی عزت مند قلمداد شوند به نحوی که افراد برای عزت‌مند شدن جایگزین‌های ظاهری را انتخاب کرده‌اند، غافل از اینکه عزت امری باطنی است.
وی دعوت دیگران به اسلام با عمل را نسخه درمانی تعالیم دینی دانست و گفت: برای دعوت جوانان به فضائل اخلاقی برای آراسته شدن به عزت نفس ابتدا باید عمل خود را بر حول محور سبک زندگی اسلامی قرار دهیم در غیر این صورت تا زمانی که قول و عمل متولیان یکی نباشد نمی‌توان شاهد تغییر سبک زندگی بود.
آیت‌الله غرویان نیز فرهنگ وارداتی غرب را سبب این تغییر نگرش و تغییر ملاک‌های عزت نفس از شاخصه‌های باطنی همچون کرامت عملی و نظری به ظواهر خاص ارزیابی و عنوان کرد: برای مقابله با این ملاک‌های کاذب راهی جز بازگشت به سبک زندگی اسلامی نداریم.
کار جامعه ما به کجا کشیده است؟! رئیس اتحادیه آرایشگران مردانه کشور اعلام کرده است: اگر واحد صنفی قوانین نظام اسلامی را زیرپا گذاشته و در اصلاح موی سر از مدل‌های غربی پیروی کند و مدل‌هایی مثل شیطان پرستی یا مواردی از این قبیل را ارائه کند بعد از تعهد اولیه و در صورت تکرار، جواز کسب آنها را باطل خواهیم کرد و به هیچ عنوان به آنها اجازه فعالیت دوباره داده نمی‌شود. همچنین انجام سولاریوم یا برداشتن زیر ابرو در آرایشگاه‌های مردانه را از دیگر تخلفاتی دانست که در صورت مشاهده، اقدام قانونی لازم صورت می‌گیرد.
به راستی چرا جامعه ما به جایی رسیده است که حتی در خصوص مدل موی سر و نحوه ارائه خدمات در آرایشگاه‌ها نیز مجبور به تصویب قانون و برخورد سلبی باشیم؟!
به ثروت قارون غبطه نخورید! راه را غلط طی نکنیم!
حجتالاسلام محمد فلاحی‌قمی، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه با بیان اینکه برخی معیارهای رسیدن به عزت نفس را به درستی نشناخته‌اند و راه را به غلط طی می‌کنند، اظهار کرد: مال و اموال از جمله عواملی است که برخی به اشتباه مایه کسب عزت نفس می‌دانند در صورتی که قرآن کریم این موضوع را رد و آنان که به ثروت قارون غبطه می‌خوردند را نکوهش کرده است.
وی افتخار به تعداد فرزندان، قبایل و عشایر را نیز از دیگر عواملی برشمرد که مردم به اشتباه مایه عزت و سربلندی خود می‌دانستند و گفت: برخی قدرت جسمی را باعث این تفاخر می‌دانستند در صورتی که قرآن کریم برای این افراد سرنوشت شومی را بیان کرده است.
حجتالاسلام فلاحی قمی یادآور شد: قرآن کریم راه مبینی است که سرگذشت گذشتگانی که با مال، فرزند، زیبایی و قدرت در پی عزت بودند را بیان کرده‌است اما جدایی بین امت و قرآن سبب شده است انسان امروز از این منبع بزرگ هدایت به دور ماند و مجددا راه اشتباه گذشتگان را بپیماید.
حجتالاسلام والمسلمین احمد محمدی مجد، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه نیز با بیان اینکه فقط افراد متدین نیستند که می‌توانند از عزت نفس برخوردار باشند اظهار کرد: همان گونه که امام حسین(ع) نیز فرمودند اگر دین نداریم لاقل باید آزاده باشیم. استقلال کشور، آزادگی، زیر باز ظلم نرفتن، حفظ منافع ملی و ... از مؤلفه‌های عزت نفس محسوب میشود که یک انسان آزاده باید دارا باشد.
این کارشناس دینی بر ضرورت بیان الگوهای موفق به منظور آشنایی راه‌های رسیدن به عزت نفس واقعی تأکید و تصریح کرد: ائمه معصومین(ع) بهترین الگوها باید برای تربیت انسان‌ها هستند، اما نمونه‌های معاصر به دلیل همزادپنداری بیشتر جوانان با آنان می‌توانند به طور ملموس‌تری به عنوان الگو مطرح شوند.
جوانی بهانه خوبی برای انتخاب اشتباه در معیارهای عزت نفس نیست
حجتالاسلام والمسلمین سیدرضا مؤدب، مدیر گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم با تأکید بر اینکه جوانی بهانه خوبی برای انتخاب اشتباه در معیارهای عزت نفس نیست، اظهار کرد: افرادی که در هشت سال دفاع مقدس از جان خود گذشتند نیز جوانانی نوپا بودند و نمی‌توان به بهانه جوانی از تفکر و تعقل برای درک معیارهای عزت مند بودن سرباز زد.
حجتالاسلام مؤدب بر ضرورت بیان شاخصه‌های اصلی عزت‌مندی از زبان روحانیون و فرهیختگان تأکید و تصریح کرد: اگر این مسائل بیان نشود آنان که در صدد هستند عزت‌مندی را امری صرفا ظاهری جلوه دهند میدان عمل پیدا می‌کنند.
حجت‌اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻮان آراﺳﺘﻪ، ﻋﻀﻮ ﻫﯿئت ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﺣﻮزه و داﻧﺸﮕﺎه نیز با بیان اینکه فرهنگ حاکم بر جامعه الگوهایی را برای افراد مشخص می‌کند که می‌توانند نماد عزت‌مندی باشند اظهار کرد: تفاوت‌های فرهنگی و تحولات فرهنگی در میزان عزت‌مند تربیت شدن شخصیت افراد جامعه نقش دارد.
وی ادامه داد: اگر این تحولات فرهنگی در جهت مثبت در یک جامعه رخ دهد، برداشت از مفهوم عزت، برداشتی دقیق‌تر و کامل‌تر خواهد بود. افرادی که در یک جامعه الگو می‌شوند در باور عزت‌مندی حقیقی و یا مجازی در جامعه نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
جمع‌بندی و نتیجه گرفتن از مطالب مطرح شده در بالا بر عهده شماست. آیا پس از مطالعه مطالب ذکر شده، شما نیز با ما در خصوص نگرانی از افول عزت‌نفس جامعه ایرانی هم عقیده نیستند؟
می‌توان همه را مسئول دانست اما در نهایت هر فرد تک به تک مسئول است
می‌توان گناه این مسئله را بر عهده مسئولان فرهنگی انداخت. می‌توان از عدم توان مسئولان در معرفی الگوهای بی‌نظیر کشورمان به وسیله ابزارهای روز انتقاد کرد. می‌توان از خلأها گفت و اینکه جوانان می‌خواهند جوانی کنند، داشته‌های فرهنگی به آنها درست معرفی نشده است، رسانه‌های غربی با توانمندی بالا الگوها و باورهای خود را به زیباترین شکل به مردم همه جوامع ارائه می‌کنند و ... اما در نهایت همه ما مسئولیم.
