فرهنگ اسلامی به صورت فرمایشی رونق نمی‌گیرد/ مولفه‌های قرآنی شکل‌گیری تمدن
گروه اندیشه: چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در محل سالن همایش‌های کتابخانه ملی آغاز شد و هم اینک سخنرانان در حال ارائه مقاله هستند. مهدی گلشنی در این مراسم گفت که فرهنگ اسلامی به صورت فرمایشی و تزریقی رونق نمی‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، چهارمین کنفرانس از سلسله کنفرانس‌های سالانه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با عنوان پیشرفت ایران، گذشته، حال و آینده صبح امروز 30 اردیبهشت‌ماه در سالن کنفرانس کتابخانه ملی آغاز شد.
در این برنامه پس از پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، تلاوت قرآن کریم، فرازهایی از بیانات مقام معظم رهبری در خصوص الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پخش شد.
تدوین افق صدساله نظام
در ادامه هادی اکبرزاده، دبیر کنفرانس، صادق واعظ‌زاده، رئیس شورای عالی و رئیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و مهدی گلشنی سخنرانی کردند. همچنین در مراسم افتتاحییه از چهل تک‌نگاشت جدید در زمینه الگوی اسلامی ایران پیشرفت رونمایی شد.
هادی اکبری‌زاده، دبیر کنفرانس با بیان اینکه ویژگی نشست امسال حضور جوانان علاقه‌مند به مبحث الگوی پیشرفت است گفت: مراسم امسال را در حالی برگزار می‌کنیم که دو تن از دست‌اندرکاران همایش آقایان صادق‌آیینه‌وند و سیدمهدی فخرایی در میان ما نیستند.
اکبرزاده با بیان روند برگزاری کنفراس گفت: هدف کنفرانس واکاوی علل اصلی پیشرفت ایران در گذشته، حال و آینده است.
وی با بیان اینکه این بزرگ‌ترین همایش کشور در زمینه پیشرفت است، گفت: ما در عرصه آینده پژوهی به دنبال تدوین افق‌های پنجاه و صد ساله نظام خواهیم بود که همه برنامه‌ریزی‌های کشور در قالب این کنفرانس‌ها انجام شود.
اکبری‌زاده اعلام کرد: در مهلت اعلام شده مقالات دریافت شد و نسبت به سال گذشته از رشد دو برابری برخوردارد بود. مقالات امسال ۵۹۵ بود که نسبت به ۲۶۵ مقاله سال گذشته رشد بسیاری داشت. وی ادامه داد ۹۰ داور از این تعداد ۳۵۵ مقاله را پذیرفتن.
دبیر همایش ادامه داد: از مقالات پذیرفته شده ۱۰۴ مقاله ارائه خواهند شد و ۲۵۱ مقاله باقی‌مانده به صورت پوست در معرض دید علاقه‌مندان خواد بود.
وی تصریح کرد کنگره پیشگامان پیشرفت که به موازات هفتمین دوره خود را طی می‌کند نیز ۶۰۰ دریافت کرده و از این تعدا ۳۲۳ مقاله پذیرفته شده و در لوح فشرده به علاقه‌مندان عرضه خواهد شد. از این تعداد نیز حدود ۴۲ مقاله بر‌تر به صورت شفاهی ارائه خواهد شد.
اکبری‌زاده گفت: بیش از ۱۰۰ پایان‌نامه نیز در این نشست شرکت کرده بودند که از این میان ۵ پایان‌نامه دکتری و ۱ پایان‌نامه کار‌شناسی ارشد پذیرفته شده و در مراسم اختتامیه مورد تقدیر قرار خواهند گرفت.
گوهر اسلامی ایرانی پیشرفت
دومین سخنران نشست افتتاحیه صادق واعظ‌زاده بود. وی سخنان خود را به یک پرسش آغاز کرد و پرسید: چه چیزی ارتباط میان گذشته، حال و آینده را در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت فراهم می‌کند. پاسخ ما را به گوهر اسلامی ایرانی پیشرفت راهنمایی خواهد کرد.
واعظ‌زاده ادامه داد: ما می‌دانیم که زمان اصالتی ندارد و این حرکت است که قبل، بعد و به طور کلی ترتب رویداد‌ها را موجب می‌شود. ذهن از این ترتب مفهوم زمان را می‌سازد.
وی افزود: باید پرسید که ماده تغییر چیست، جواب‌های زیادی به این مساله داده شده، مونتسکیو آن را روح اقوام و هگل روح دوران را مطرح کرده است. مونتسکیو روح اقوام را به شرایط اقلیمی تقلیل داده است.
وی تصریح کرد: کنت و دورکیم توده اجتماعی را مطرح کرده‌اند از این منظر باید با علوم اجتماعی به شناخت پرداخت. یک روح اجتماعی از نظر برخی از روان‌شناسان وجود دارد، اما با ناخودآگاه از این روح پیشرفت روندی کند می‌یابد.
وی در ادامه به بررسی نظرات مارکسیستی، مطالعات علمی در ژاپن، کانادا و امریکا پرداخته و گفت: دنیای صنعتی الگوی مساله محور در خصوص توسعه دارد از این رو آن‌ها از پیشرفت بحث نمی‌کنند چون به پیشرفت رسیده‌اند. اروپا معطوف به بحث‌های زیست محیطی، آمریکا به مساله امنیت یا سلطه، ژاپن به زمین و کانادا به توسعه جمعیت فکر می‌کند. اما از آنجا که مساله ما عقب‌افتادگی است، پیشرفت اساسی‌ترین مساله ماست.
وی با بیان اینکه دنیای غیرصنعتی تجربه صنعتی شدن را پشت سرنگذارده و عموما به دنبال توسعه صنعتی است، گفت: ادبیات صنعتی شدن تولید غرب و مربوط به گذشته است و از این رو قدیمی شده است. ما امروز به ضرورت پیشرفت واقف شده‌ایم و می‌دانیم برای بررسی این مساله باید به سوی مطالعات بین رشته‌ای برویم.
واعظ‌زاده در ادامه افزود: مشکل ما همه‌جانبه است و نمی‌توان با رویکرد مساله‌محور به سمت آن رفت. الگوی پیشرفت بین رشته‌ای نمی‌تواند فقط به روش قیاسی و به طور انتزاعی شکل بگیرد.
وی تصریح کرد: این کار باید حاصل بررسی میدانی و مورد‌شناسی بوده و از این امتحان سربلند بیرون بیاید. ایران با گذشته و حال و آینده پیشرفت خود بهترین مورد برای تبیینی واقعی از چنین الگوی پیشرفتی است. مرحوم زرین‌کوب در پایان یک دوره تاریخ فشرده ایران نتیجه می‌گیرد که در زیر رویدادهای تاریخی و پیروزی‌ها و شکست‌ها و رفت و آمد سلسله‌های حکومتی در ایران، جریان فرهنگی و معنوی عمیقی جاری بوده که ایران را به عنوان یک ملت و یک کشور در طول تاریخ حفظ کرده است. حوادث رویین و جریان زیرین تاریخ ایران را می‌توان تعبیر دیگری از گوهر پیشرفت شامل کالبد و روح پیشرفت دانست. این گوهر فقط به گذشته اختصاص ندارد و در آینده هم حضور خواهد داشت و رمز پیوستگی و یکپارچگی گذشته و حال و آینده پیشرفت ایران خواهد بود.
وی ادامه داد: وقتی استعداد و انگیزش ایرانی با بینش و هدایت اسلام همراه شد، پیشرفت علمی اسلامی ایرانی متولد و بارور شد. نیز حکمت عملی ایرانیان به اضافه حکمت نظری اسلام، گوهر پیشرفت و تمدن اسلامی ایرانی را آفرید. اکنون این گوهر نظری-عملی و اسلامی-ایرانی در یک کشور پهناور و پر جمعیت و پر نعمت زنده است و باید با رویکردی بین رشته‌ای بازیابی و تبیین علمی شود و الگوی پیشرفت گردد.
واعظ‌زاده در پایان گفت: از تمدن یونان و مصر باستان چیزی باقی نمانده و آن‌ها امروز مرده‌اند. تمدن اسلامی ایرانی اما می‌تواند با توجه به سرزمین وسیع و حضور روح اسلامی ایرانی به راه خود ادامه دهد.
فرهنگ اسلامی به صورت فرمایشی و تزریقی رونق نمی‌گیرد
سخنران پایانی افتتاحیه این کنفرانس، مهدی گلشنی، استاد دانشگاه صنعتی شریف بود. وی سخنان خود را با بیان اینکه امروزه دو چیز مورد تردید نیست، آغاز کرد و گفت: اولاً، در عین اینکه علم و فناوری در غرب پیشرفت بسیاری داشته است، این دو در مقام عمل گاهی در جهات نامطلوب بکار برده شده‌اند، و از لحاظ نظری یک نگرش ماده‌گرایانه غیرالهی بر اذهان عالمان حاکم شده است و این نگرشی است که نهایتاً یک توسعۀ پایدار را در بر نخواهد داشت.
وی ادامه داد: مساله دوم آن است که جهان اسلام، و از جمله ایران در چند قرن اخیر در علم و فناوری پیشرفت اصیل نداشته و بیشتر نقش مقلد را ایفا کرده است. کردن جهان‌بینی اسلامی بر جریان علم و فناوری در کشور، زمینۀ فرهنگی توسعه علمی را آماده می‌سازد، به عالمان یک دید جامع‌نگر می‌دهد، به دغدغه‌ها و سؤالات بنیادی انسانی توجه کامل دارد، برای کاربردهای علم و فناوری جهت‌دهی مناسب فراهم می‌کند، و برای اعتلای جامعۀ اسلامی و خوداتکائی آن اولویت قائل است.
گلشنی ادامه داد: پس در مقام عمل باید ضمن تلاش برای حاکم کردن جهان‌بینی اسلامی بر محیطهای علمی، به شناسائی مشکلات موجود و سیاست‌گذاری برای حل آن‌ها و رفع نیازهای اساسی کشور پرداخت و در جهت مشارکت در تولید علم، در مرزهای دانش، اقدامات اساسی انجام داد. در این زمینه تقویت هویت ملی، فراهم کردن زمینه تضارب آراء، توجه به نخبگان، شایسته سالاری و ایجاد یک عزم ملی جدی نقش اساسی ایفا می‌کنند.
نقش قرآن در شکل‌گیری تمدن اسلامی
وی با بیان اینکه باید به این سمت برویم که علل شکوفایی تمدن ایرانی را بیابیم گفت: قرآن در تمدن اسلامی نقش محوری داشته است. عناصر دیگر این تمدن عبارتند از تشویق قرآن وسنت به علم‌آموزی، تحمل آراء مخالف، پیروی از استدلال و برهان، سخت کوشی و پرکاری و جامع نگری.
گلشنی تصریح کرد: با رونق گرفتن فرهنگ اسلامی تمدن اسلامی دوباره رونق می‌گیرد اما این رونق‌گرفتن فرهنگ و تمدن اسلامی باید به صورت خودبه‌خودی انجام گیرد و نه فرامایشی و تزریقی.
وی در پایان گفت: فرهنگ اسلامی با حاکم کردن جهان بینی اسلامی، لزوم تغییر ذهنییت حاکمان نسبت به علوم پایه و علوم انسانی، توجه و حمایت از نخبگان، تعیین اولویت رفع نیازهای ملی در دانشگاه‌ها، ترویج نگرش انتقادی در محافل علمی، توجه به کیفیت و حمایت از معلمان و مدرسان آموزش و پرورش و دانشکاه‌ها امکان پذیر است.
وی خصوص ترویج نگرش انتقادی در دانشگاه‌ها گفت: در زمان حاضر نگرش نقادانه در محیطهای علمی ما بسیار ضعیف است. در واقع بنا بیشتر بر اخذ مقلدانه علم از غرب و حاشیه زنی بر آن‌ها است. دانشگاهیان ما کمتر در مقام گسترش مرزهای دانش هستند. این وضعیت خلاقیت را در جوانان از بین می‌برد. باید از طریق تشویق‌های مؤثر نو آوران این وضعیت را اصلاح کرد. در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که اگر بسیاری از کارهای پژوهشی به دریا ریخته شود، مشکلی برای کشور ایجاد نمی‌شود.
وی همچنین در خصوص لزوم توجه به کیفیت، تصریح کرد: در سراسر جهان اسلام، افراد محصولات غربی را بر محصولات بومی ترجیح می‌دهند. یک دلیل مهم این قضیه فقدان کیفیت در محصولات تولید شده در جهان اسلام است. پس یکی از راههای مهم ایجاد خود اتکائی در جهان اسلام، توجه شایسته به کیفیت تحقیقات و محصولات بومی است.
جزئیات برگزاری چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
گفتنی است این کنفرانس امروز تا ساعت ۱۹ ادامه خواهد داشت. در برنامه‌های پیش از ظهر در سه محور «فراز و فرود تحولات‌تاریخ»، «قابلیت و ظرفیت‌های فکری-فرهنگی و پیشرفت ایران» و «پدیده‌های نوظهور و گفتمان انقلاب اسلامی» در مجموع ۱۸ مقاله ارائه شد.
در برنامه‌های بعد از ظهر که از ساعت 14:30 آغاز خواهد شد، ۲۵ مقاله در محورهای «فرصت‌ها و چالش‌های کلان پیش روی الگوی اسلامی پیشرفت»، «قابلیت‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی و پیشرفت ایران»، «تاریخ و تمدن اسلام و ایران» و «ظرفیت‌های دینی-فرهنگی در مسیر پیشرفت ایران» ارائه خواهد شد.
در پایان لازم به ذکر است ۴۸ مقاله نیز فردا در محورهای «فرصت و موانع پیشرفت سیاسی ایران»، «قابلیت‌ها و ظرفیت‌های علمی و فناوری ایران»، «آینده پژوهی در حوزه تحولات ایران و جهان»، «عوامل و مولفه‌های تاثیرگذار در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، «هویت تاریخی و تحولات اجتماعی ایران»، «قابلیت‌ها و ظرفیت‌های اجتماعی پیشرفت ایران» و «فرصت‌ها و موانع پیشرفت اقتصادی ایران» به علاقه‌مندان عرضه خواهد شد.
