قرآن یکسره حکمت و خرد است/ وابستگی یک‌طرفه علم نقلی به علم عقلی
گروه اندیشه: رضا داوری‌اردکانی در چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، گفت که علم عقلی می‌تواند مستقل و بی‌نیاز از نقل باشد، اما علم نقلی از علم عقلی منفک نمی‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، رضا داوری‌ادرکانی، رئیس فرهنگستان علوم و استاد فلسفه دانشگاه تهران امروز 29 اردیبهشت در چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: علم عقلی می‌تواند مستقل و بی‌نیاز از نقل باشد، اما علم نقلی از عقل منفک نمی‌شود. قرآن مجید که کلام الهی نازل از آسمان است، یکسره حکمت و خرد است.
وی ادامه داد: احادیث نبوی و کلمات مولای متقیان علی (ع) و دیگر ائمه اطهار(ع) متضمن گوهرهای گران‌بهای عقلی است که نظیرش را در گفتار حکیمان و فیلسوفان به ندرت پیدا می‌کنیم. در طول تاریخ هزار و چهارصد ساله اخیر هم نقل و عقل به موازات هم پیش رفته و هرچند که گاهی اختلاف‌های بزرگ میان آن‌ها بروز کرده است، همراهی و تأثیر متقابل‌شان را نمی‌توان انکار کرد.
داوری با بیان اینکه تأثیر و تأثر عقل و نقل در دوره‌های تاریخی متفاوت بوده است، گفت: رابطه این دو از زمان صفویه شکل گرفته است. در یکی دو قرن اخیر که تجدد در سراسر جهان بسط یافته است، نسبت میان عقل و نقل با نسبت سابق که در درون تاریخ ما وجود داشت تفاوت اساسی کرده است. در این نسبت گرچه نقل نفی و طرد نمی‌شود، اصالت به عقل داده می‌شود و نقل را با آن میزان می‌کنند و می‌سنجند.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم تاریخ هزار و چهارصد ساله علم و تفکر اسلام و ایران را در یک عبارت خلاصه کنیم، آن را می‌توان تاریخ سر برآوردن علوم عقلی و نقلی در تاریخ ایران اسلامی در کنار یکدیگر و جنگ و صلح آن‌ها در دورانهای رونق و رکود علم دانست.
داوری تصریح کرد: آنچه مخصوصا باید به آن توجه شود، این است که اختلاف‌های میان دانشمندان یکسره به اختلاف و نزاع عقل و نقل باز نمی‌گردد، زیرا به گواهی تاریخ این دو علم به موازات هم رشد کرده‌اند و با اینکه گهگاه اختلاف‌هایی داشته‌اند به یکدیگر مددهای فراوان رسانده‌اند. اختلاف یا در اصول و مبادی است یا در مسائل، اختلاف در مسائل و روش‌ها شرط و لازمه پیشرفت دانش است، اما اگر در اصول و مبادی اختلاف پیش آید، نتیجه‌اش جدایی است.
استاد دانشگاه تهران افزود: در دنیای جدید علم نقلی را چنانکه باید وقع و قدر نمی‌نهند. زیرا در این جهان بشر به خود واگذاشته است و خود باید کار خود و جهان خود را تدبیر کند. در این جهان درست است که دین و علم نقلی را انکار و نفی نمی‌کنند، اما آن را امری متعلق به جامعه و به اصطلاح امر اجتماعی می‌دانند.
وی با بیان اینکه دین وقتی به امر اجتماعی مبدل می‌شود به آثار و کارکردش می‌نگرند، گفت: متقدمان حتی اگر تفکر دینی نداشتند در وجود دین چون و چرا نمی‌کردند و وجه عقلی برای توجیه وجودش نمی‌‌جستند، اما اکنون دینداران باید پاسخ بدهند که کارکرد و اثر دین در زندگی چیست و به بیان آثار اخلاقی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی آن بپردازند.
داوری ادامه داد: اگر می‌بینیم که در روزنامه‌ها و مجلات و گفتار‌ها و نوشته‌های رسمی این زمان بیشتر کلمات و روایاتی نقل می‌شود که در آن‌ها رعایت حق الناس، نکات اخلاقی، احترام و اعتنا به دانش و آموزش، صلح و مدارا با دیگران، تحمل آراء و افکار آنان و حفظ حرمت و کرامت آدمی و... سفارش شده است، متوجه می‌شویم نشان دادن شأن عقلی دین و سازگار بودنش با خیرات و ارزش‌های مطلوب و بطورکلی با عقل همه زمان‌هاست.
وی افزود: هانری کربن در آثار خود بیشتر به تفکر قرون یازدهم و دوازدهم و آنچه در آثار ملامحسن فیض، قاضی سعید قمی، محمد امین استرآبادی، میرزا محمد اخباری و حتی بعضی از شاگردان اصولی وحید بهبهانی مثل کاشف الغطاء محوریت دارد، توجه خاص کرده است. بعضی از مورخان ما هم اهمیت این پیش‌آمدها را دریافته و تحقیق در آن‌ها را آغاز کرده‌اند.
داوری اردکانی در پایان گفت: ما برای اینکه نگاه کنونی به دین را بهتر درک کنیم می‌توانیم آنچه را که در این صد سال مورد اعتنا بوده است با تحولاتی که محققانی مثل هانری کربن و بعضی دیگر از مورخان معاصر ما در قرون دوازدهم و سیزدهم به آن‌ها توجه کرده‌اند قیاس کنیم. این قیاس ما را در فهم تاریخ معاصر و شناخت خرد کنونی‌مان یاری می‌رساند.
