«مردم‌گرایی راه غلبه بر تحریم»
گروه سیاسی: رویکرد مردم‌گرایی علاوه بر دستاوردهای عینی و عملی در عرصه نظر نیز از مبنای محکمی برخوردار است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، رهبر معظم انقلاب اسلامی در اولین روز سال ۱۳۹۴ درباره دو نگاه کلان به رونق و پیشرفت اقتصادی مطالبی را مطرح کردند. یک نگاه معطوف به ظرفیت‌های درون کشور است و نگاه دیگر چشم به بیرون و کمک گرفتن از بیگانگان دارد.
در نگاه به درون، اعتماد به مردم و به میدان آوردن توانایی‌های آنان مسئله مهم و رمز شکست توطئه‌های دشمنان است. می‌توان این نگاه را با توجه به مبانی انقلاب اسلامی ذیل عنوان «مردم‌گرایی» مورد توجه قرار داد.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، در این گزارش به مرور «ماهیت تحریم» و «مبانی و ابعاد نگاه مردم‌گرا برای غلبه بر تحریم» براساس بیانات رهبر معظم انقلاب پرداخته است.
درک درست از مسئله تحریم
با تشدید فشارها و توطئه‌های دشمنان تحریم و راه مقابله با آن به یکی از مسائل مورد توجه مردم، مسئولان نظام و کنشگران سیاسی کشور تبدیل شده است. افراد و جریان‌های گوناگون در تحلیل زمینه و علل ایجاد و گسترش این تحریم‌ها و نحوه مواجهه با این مسئله و عبور از آن دیدگاه‌های متفاوت و بعضاً متضادی دارند. هیئت مذاکره ما همه تلاششان را دارند می‌کنند که حربه تحریم را از دست دشمن غدار خارج کنند. البته اگر توانستند چه بهتر اگر نتوانستند همه بدانند، در داخل راهکارهای فراوانی وجود دارد که حربه دشمن را کند می‌کند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی ضمن اشاره به استفاده حداکثری دشمن از «حربه‌ی تحریم» [۱] تأثیر منفی تحریم بر اقتصاد ایران را مورد توجه قرار داده و به اِشکال «اقتصاد نفتی کشور» در این زمینه اشاره می‌کنند:
«[آمریکائی‌ها] در عمل سعی کردند نسبت به ایران و ملت ایران سخت‌گیری کنند؛ تحریم‌های شدیدی را از اوائل سال ۹۱ گذاشتند ــ تحریم نفت، تحریم بانک و مبادلات بانکی و پولی بین جمهوری اسلامی و کشورهای دیگر ــ کارهای زیادی هم در این زمینه انجام دادند... تحریم‌ها بی‌اثر نبود؛ می‌خواهند خوشحالی کنند، بکنند. تحریم‌ها بالاخره اثر گذاشت؛ این هم یک اشکال اساسی در خود ما است. اقتصاد ما دچار این اشکال است که وابسته به نفت است. [۱۹]»
اما نکته مهم در این میان این است که هرگونه طراحی و برنامه‌ریزی برای مقابله با تحریم‌های دشمن تنها در صورتی ممکن است که فهم درست و دقیقی از مسئله تحریم داشته باشیم. شناخت صحیح از پدیده تحریم، مردم و مسئولان کشور را در کاهش اثرات آن در کوتاه‌مدت و میان‌مدت و از بین بردن آن در بلندمدت یاری خواهد رساند.
برای «درک درست از تحریم» باید کمی بر روی ماهیت آن و اهداف دشمنان انقلاب اسلامی از روی آوردن به آن در مقطع کنونی تأمل کرد. در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی روی آوردن دشمن به ابزار تحریم نه تنها نشانه قدرت او نیست، بلکه واکنشی از روی استیصال و بی‌منطقی است:
«در میدان‌های واقعی، تنها دو عامل مادّی در اختیار جبهه استکبار بوده و هست: یکی تهدید نظامی، یکی تحریم. استکبار غیر از این دو هیچ چیز در اختیار ندارد. از لحاظ قدرت منطق، قدرت استدلال، توانایی بر اثبات حقّانیّت، دست استکبار بسته است.»[۲]
در این نگاه هرچند تحریم اثراتی منفی در اقتصاد کشور داشته، اما در تحلیل کلان مسئله باید توجه داشت که نظام سلطه و مستکبرین عالم در مقابل حرکت رو به جلوی ملت ایران و پیروزیهای پی در پی انقلاب اسلامی در عرصه‌های گوناگون عملاً درمانده‌اند و از این روی به حربه تحریم روی آورده‌اند.
اهداف دشمن از تحریم
دشمن از رهگذر اِعمال تحریم‌ها به دنبال رسیدن به اهداف مهمی است. شناخت اهداف دشمن برای کُند کردن حربه تحریم ضروری است.
از منظر رهبر معظم انقلاب یکی از اصلی‌ترین اهداف دشمن در بحث تحریم «ایجاد اختلال در نظام محاسباتی مردم و مسئولان، تضعیف اراده آنها و ایجاد تردید» است:
«می‌گویند این تحریم‌هائی که ما بر علیه ایران تصویب و اجرا می‌کنیم برای این است که مردم را خسته کنیم، مردم از صحنه خارج شوند، مردم به نظام اسلامی پشت کنند. یا این کار صورت بگیرد، یا در اراده مسئولین رخنه به وجود بیاید؛ مسئولین در محاسباتِ خودشان تجدیدنظر کنند. تعبیر آنها این است: می‌گویند می‌خواهیم مسئولین جمهوری اسلامی احساس کنند که هزینه تصمیم‌گیری‌های آنها بالاست. این یعنی رخنه ایجاد کردن در اراده مسئولین کشور. با همه توانشان، با همه ترفندهائی که بلدند، دارند این دو کار را دنبال می‌کنند. یا در مردم ایجاد تردید کنند و مردم را از نظام جدا کنند، یا در مسئولین ایجاد تردید کنند و مسئولین را وادار کنند که در تصمیم‌های خودشان تجدیدنظر کنند.»[۳]
حال با چنین درکی از ماهیت مسئله تحریم و اهداف بنیادین دشمن از به کارگیری آن می‌توان به این سؤال اندیشید که راه مقابله با تحریم و از بین بردن آن چیست؟
دو نگاه به پیشرفت اقتصادی
مهم‌ترین حوزه‌ای که با مسئله تحریم‌ها پیوند دارد اقتصاد است و به همین دلیل هر جهت‌گیری در سطح کلان در مقابل مقوله تحریم اتخاذ شود تأثیر مستقیمی بر این حوزه داشته و بر دامنه گسترده‌ای از مسائل جامعه و پیشرفت کشور اثرگذار خواهد بود.
رهبر معظم انقلاب پیش از این ضمن بحث درباره مقوله پیشرفت اقتصادی از «دو نگاه کلان» در این زمینه صحبت کرده و ضمن تأکید بر صحیح بودن یکی از این دو، بر غلط و بی‌فایده بودن نگاه دیگر تأکید کرده بودند:
«در نگاه کلان به اقتصاد کشورمان دو جور نگاه وجود دارد... دو جور نگاه به رونق اقتصادی و پیشرفت اقتصاد وجود دارد؛ یک نگاه می‌گوید که ما پیشرفت اقتصاد را باید از ظرفیّت‌های درون کشور و درون مردم تأمین بکنیم... می‌شود حربه تحریم را از دست دشمن گرفت... آمریکایى‌ها با کمال وقاحت دارند می‌گویند «اگر در قضیّه هسته‌اى ایران کوتاه هم بیاید، تحریم‌ها یک‌جا و همه برداشته نخواهد شد»! ... من معتقدم باید دل را به نقطه‌هاى امیدبخش حقیقى سپرد، نه به نقطه‌هاى خیالى!
نگاه دوّم به اقتصاد کشور نگاه به پیشرفت اقتصاد با استفاده از کمک بیرون از مرزها است؛ می‌گوید سیاست خارجی‌مان را تغییر بدهیم تا اقتصاد ما درست بشود، با فلان مستکبر کنار بیاییم تا اقتصاد رونق پیدا کند، تحمیل قدرت‌های مستکبر را در بخش‌های گوناگون و مسائل گوناگون بپذیریم تا اقتصادمان رونق پیدا کند؛ این هم نگاه دوّم است. امروز شرایط کشور به ما نشان داده است که این نگاه دوّم یک نگاه کاملاً غلط و عقیم و بی‌فایده است. همین تحریم‌هایی که امروز علیه ملّت ایران اعمال می‌شود، دلیل محکم و متقنی است بر غلط بودن این نگاه؛ یعنی شما وقتی که به امید قدرت‌های خارجی نشستید تا آنها بیایند اقتصاد شما را رونق بدهند و با زیر بار آنها رفتن، اقتصاد را رونق بدهید، آنها به حدّ کم قانع نیستند.»[۴]
از جمله محورهای مهم بیانات رهبر معظم انقلاب در چند سال اخیر تأکید بر نگاه اول در پیشرفت اقتصادی و از بین بردن تحریم‌ها بوده و هست. ایشان اعتقاد دارند اساساً تحریم با «تحرّک و فعالیت درونی» قابل حل است و چشم دوختن به دست بیگانگان مشکلی را حل نخواهد کرد:
«هر جایی که ما به توانایی دست پیدا کنیم، آنجا تحریم از بین می‌رود... تحریم مال آنجایی است که دست شما بسته است. در هر بخشی که شما بتوانید از خودتان تحرّک و پیشرفت نشان بدهید، طرف احساس می‌کند تحریم یک کار لَغوی است، کار بیهوده‌ای است، کار ابلهانه‌ای است... این کلید حلّ همه مشکلات کشور است.»[۵]
اما شرط این فعالیت و دستیابی به قدرت درونی در کشور چیست؟ چگونه می‌توان ظرفیت‌های مختلف در این زمینه را فعال کرده و با پیشرفت درون‌زا تحریم‌های ظالمانه را بی‌اثر و ناکارآمد کرد؟
«مردم‌گرایی» راه غلبه بر تحریم
با رجوع به تجربیات پیشین ملت ایران در برهه‌هایی چون انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و ... به روشنی می‌توان به این حقیقت پی برد که «اعتماد به توانایی‌های ملت» و به میدان آوردن آن معقول‌ترین و کارآمدترین راه برای شکست توطئه‌های دشمن و دستیابی به موفقیت‌ها و پیروزیهای عظیم است.
رهبر معظم انقلاب دقیقاً با اتکاء به چنین تجربه‌ای از ضرورت سپردن کارها به مردم و اعتماد به توانمندی‌های آنها صحبت کرده و کارگزاران نظام و مسئولان دولت را به چنین امری فرا می‌خوانند:
«کار وقتی دست خود مردم سپرده شد آن‌وقت کارها به سامان خواهد رسید. تدبیر مسئولان در هر برهه‌ای از زمان در دوران جمهوری اسلامی، باید این باشد؛ کارها با تدبیر، با برنامه‌ریزی، با ملاحظه همه ظرایف و دقایق در اختیار مردم گذاشته بشود؛ آن‌وقت کارها پیش خواهد رفت. ما هم از اوّل انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محوّل به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است.»[۶]
می‌توان این جهت‌گیری کلان رهبر معظم انقلاب اسلامی را در حل مسئله تحریم و رسیدن کشور به پیشرفت اقتصادی ذیل عنوان «مردم‌گرایی» و سپردن کارها به مردم و در مقابل رویکرد «بیگانه‌گرایی» و چشم داشتن به دست بیگانگان صورت‌بندی کرد:
«تا وقتی که ما چشم‌مان به دست دیگران باشد، دنبال این باشیم که کدام مقدار از تحریم‌ها کم شد، کدام مقدار چنین شد، فلان حرف را فلان مسئول آمریکایی گفت یا نگفت - تا وقتی دنبال این حرف‌ها باشیم - به جایی نمی‌رسیم. ما یک کشور بزرگ هستیم، یک ملّت قوی هستیم، ملّت با فرهنگی هستیم، ملّت بااستعدادی هستیم، ثروت خدادادی هم الی‌ماشاءالله [داریم]... مسئولین هم به نیروی داخلی تکیه کنند؛ از مسئولین هم می‌خواهیم به مردم اعتماد کنند... این اگر شد، همه درهای بسته باز خواهد شد. باید این‌جوری حرکت کنند، این‌جوری عمل کنند.»[۷]
مبانی مردم‌گرایی
رویکرد مردم‌گرایی علاوه بر دستاوردهای عینی و عملی در عرصه نظر نیز از مبنای محکمی برخوردار است:
«مردم‌گرایی در نظام اسلامی، ریشه اسلامی دارد. وقتی ما می‌گوییم «نظام اسلامی»، امکان ندارد که مردم نادیده گرفته شوند.»[۸]
در این نگاه اساساً انقلاب اسلامی از پیوند امام خمینی رحمه‌الله با توده‌های مردم شکل گرفت و علی‌رغم نداشتن هیچ‌گونه حمایتی از سوی قدرت‌های مادی دنیا به پیروزی رسید:
«امام با دل خود با مردم حرف زد، مردم هم با جان خود به او لبیک گفتند، به وسط میدان آمدند و مردانه ایستادند و حرکتی که از هیچ نقطه‌ای از دنیا نسبت به آن، نگاه محبت‌آمیزی وجود نداشت و دست کمکی دراز نشد، بتدریج به سمت پیروزی حرکت کرد و در نهایت به پیروزی رسید.»[۹]
و رمز شکست‌ناپذیری نظام اسلامی نیز همین است:
«اساساً سرِّ شکست‌ناپذیری این نظام این است که به مردم متّکی است. این چیز مهمّی است.»[۱۰]
در واقع آنچه از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تحت عنوان «اقتصاد مقاومتی» مطرح می‌شود تبلور همین مردم‌گرایی در عرصه اقتصاد است:
«اقتصاد مقاومتی یعنی در داخل کشور، ساختِ اقتصادی و بنای اقتصادی جوری باشد که از نیروهای مردم استفاده بشود، کمک واقعی گرفته بشود... تکیه مسئولان کشور بر این باشد که حرکت اقتصادی کشور را این‌جوری قرار بدهند. اگر این شد، شکوفایی خواهد شد؛ اگر این شد، از تهدید دشمن دیگر نمی‌ترسیم، از تحریم دیگر تنمان نمی‌لرزد.»[۱۱]
دستاوردهای مردم‌گرایی
رویکرد مردم‌گرایی کارنامه موفقی در غلبه بر چالش‌ها و مشکلات داشته و دستاوردهای قابل توجهی در رسیدن کشور به پیشرفت‌های ماندگار ارائه داده است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بُرهه‌های مختلف ضمن تبیین این دستاوردها به بازخوانی این جهت‌گیری در شرایط فعلی کشور پرداخته و مسئولان را به استفاده از الگوها و شیوه‌های برآمده از این نوع نگاه برای از بین بردن تحریم‌ها و پیشرفت کشور فرا می‌خوانند. در این راستا توجه به «نمونه‌ای از موفقیت‌های کشور» که براساس رویکرد مردم‌گرایی و علی‌رغم همه دشمنی‌ها به دست آمده یکی از رویه‌های ثابت در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است:
«ما توانستیم از محدودیت‌ها به عنوان یک فرصت استفاده کنیم. همین منع‌ها و تحریم‌ها و محدودیت‌ها موجب شد که ما در میدان‌های نوآوری و ابتکار، در همه زمینه‌ها، به پیشرفت‌هایی دست پیدا کنیم که کشورهای منطقه در طول سال‌های متمادی هم نتوانستند به آن پیشرفت‌ها دست پیدا کنند.»[۱۲]
از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تبدیل «تهدید تحریم‌ها به فرصتِ پیشرفت کشور» خود یکی از مهم‌ترین نقاط قوت کشور است:
«پیشرفت در شرائط تحریم، یکی از نقاط مهم قوت کشور این است. در سخت‌ترین شرائط تحریم، کشور پیشرفت کرده [است].»[۱۳]
یکی از مهم‌ترین نمونه‌های موفقیت‌های کشور در شرایط تحریم پیشرفت در دانش‌ها و فناوری‌های نوین بوده است. در تحلیل این موضوع می‌توان به این نکته اشاره کرد که یکی از مقاطع مهم جهش علمی ایران در طول سالیان اخیر و با وجود تحریم‌ها اتفاق افتاده است:
«در سخت‌ترین شرایط تحریم، کشور پیشرفت کرده. در چه چیزی پیشرفت کرده؟ یکی در مقوله علم و فناوری... ما در زمینه هسته‌ای پیشرفت کردیم، در زمینه فناوری زیستی پیشرفت کردیم، در فناوری نانو پیشرفت کردیم، در فناوری انرژی‌های نو پیشرفت کردیم، در صنایع هوافضا پیشرفت کردیم، در ساخت ابررایانه‌ها پیشرفت کردیم، در مسئله بسیار مهم سلول‌های بنیادی پیشرفت کردیم، مسئله شبیه‌سازی همین جور، در رادیوداروها همین‌جور، در نانوداروهای ضد سرطان همین‌جور؛ اینها همه جزو دانش‌های سطح بالای دنیاست.»[۱۴]
یکی از استراتژیک‌ترین مصادیق پیشرفت در عرصه فناوری‌های نوین بحث «تولید اورانیوم ۲۰ درصد» است. هرچند دشمنان با مانع‌تراشی سعی داشتند از پیشرفت ملت ایران در این مسئله جلوگیری کنند اما فعالیت متخصصان جوان کشور دشمن را ناکام کرد:
«تحریم در قضیه اورانیوم ۲۰درصد باعث شد تا متخصصان جوان کشور با اتکاء به دانش و توانایی‌های خود به فناوری اورانیوم ۲۰درصد و تبدیل آن به صفحه‌های سوخت دست یابند، در موارد دیگر نیز می‌توان از فشارها به نفع کشور استفاده کرد.»[۱۵]
تصمیم سرنوشت‌ساز
با اتکا به این مبنای نظری و توجه به تجربیات ملموس کشور رهبر معظم انقلاب مسئولان کشور را به مردم‌گرایی و اعتماد به توانایی‌های مردم به عنوان تنها راه از بین بردن تحریم‌ها و ناکام گذاشتن دشمن فرا می‌خوانند:
«از جمله بزرگ‌ترین مسئولیّت‌هاى مسئولین کشور همین است که کارى کنند اگر دشمن دلش نخواست تحریم را بردارد، به رونق کشور و پیشرفت کشور و رفاه مردم ضربه‌اى وارد نشود؛ راه آن چیست. راه آن این است که مراجعه کنیم به درون کشور، به درون ملّت، از نیروهاى درونى کشور استفاده کنیم.»[۱۶]
رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به دستاوردهای عینی ملت و نظام اسلامی در شرایط تحریم این موضوع را موجب رشد ما می‌دانند:
«اگر فشار اقتصادی نبود، تحریم اقتصادی نبود، تحریم علمی نبود، استعدادهای جوان‌های ما مجال بروز پیدا نمی‌کردند؛ یعنی همه چیز حاضر بود، آماده بود، دنبالش نمی‌رفتند، به آن نمی‌رسیدند. تحریم کردند، استعداد درونی به جوش آمد... ملت رشد کرد.»[۱۷]
باتوجه به این زمینه‌ها است که فراتر رفتن از اظهارنظرهای زبانی، باور حقیقی به توانایی‌های ملت و برنامه‌ریزی و فعالیت جدی برای به عرصه درآوردن آن به مطالبه جدی رهبر معظم انقلاب تبدیل می‌شود:
«در مورد اقتصاد مقاومتی، خوشبختانه در کشور همزبانی هست، [امّا] مشکل ما در همدلی است؛ آدم می‌ترسد همزبانی باشد، همدلی نباشد... این همزبانی هست، همدلی هم باید انجام بگیرد یعنی از بُن دندان به مسئله اقتصاد مقاومتی باید باور آورده شود؛ باور کنیم که کلید حلّ مشکلات کشور در داخل است.»[۱۸]
مردم‌گرایی چه در زمانه پیروزی انقلاب و چه در چالش‌های سخت دوران دفاع مقدس و مقاطع بعدی، امتحان خود را به خوبی پس داده و علاوه بر بنیان نظری مستحکم در عرصه عمل نیز خود را به اثبات رسانده است. بیگانه‌گرایی نیز در دوران‌های حساس تاریخی عملکردی از خود به جای گذاشته که پیش چشم همگان است. حال مطالبه‌ای جدی پیش روی مسئولان و کارگزاران نظام است. باید منتظر ماند و دید تا چه میزان از این تجربیات ملموس تاریخی برای حل مشکلات کشور استفاده می‌شود؟
۱) - بیانات در دیدار مردم آذربایجان 1393/11/29
۲) - بیانات در دیدار مسئولان نظام۱۳۹۳/۰۴/۱۶
۳) - بیانات در دیدار مردم قم به مناسبت سالروز ۱۳۹۰/۱۰/۱۹
۴) - بیانات در حرم مطهر رضوی۱۳۹۴/۰۱/۰۱
۵) - بیانات در دیدار کارگران در گروه صنعتى مپنا۱۳۹۳/۰۲/۱۰
۶) - بیانات در دیدار مردم آذربایجان 1393/11/29
۷) - بیانات در دیدار مردم آذربایجان 1393/11/29
۸) - بیانات در مراسم سالگرد رحلت امام خمینی(ره) 1380/03/14
۹) - بیانات در دیدار اعضای هیئت‌های نظارت شورای نگهبان 1374/11/14
۱۰) - بیانات در دیدار اعضای هیئت‌های نظارت شورای نگهبان 1374/11/14
۱۱) - بیانات در دیدار مردم آذربایجان 1393/11/29
۱۲) - بیانات در اجتماع بزرگ مردم کرمانشاه ۱۳۹۰/۰۷/۲۰
۱۳) - بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران ۱۳۹۰/۰۵/۱۶
۱۴) - بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران ۱۳۹۰/۰۵/۱۶
۱۵) - دیدار اعضای مجلس خبرگان با رهبر انقلاب ۱۳۹۱/۱۲/۱۷
۱۶) - بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۹۳/۱۰/۱۷
۱۷) - بیانات در دیدار جمعی از مردم آذربایجان شرقی ۱۳۸۹/۱۱/۲۷
۱۸) - بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی ۱۳۹۴/۳/۶
۱۹) - بیانات در حرم مطهر رضوی ۱۳۹۲/۰۱/۰۱
