در جلسه تفسیر عنوان شد:
انسان چگونه مشمول نور الهی می‌شود؟
گروه حوزه‌های علمیه: استاد تفسیر قرآن کریم ضمن تبیین چرایی و چگونگی حمد در قرآن کریم و روایات گفت: در روایتی از امام معصوم(ع) نقل شده است که صبر در بلا، مصیبت و شکر در نعمت یکی از چند چیزی است که انسان را مشمول نور الهی می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) آیت‌الله محمدجواد مروجی طبسی، دیشب 14 اردیبهشت ماه در ادامه تفسیر سوره مبارکه حمد در حرم حضرت معصومه(س) به بحث حمد و شکر پرداخت و گفت: واژه حمد 55 بار در قرآن کریم با صیغه‌های مختلف بیان شده است.
وی ادامه داد: آنچه مفسران بر آن استدلال کرده‌اند این است که حمد مختص انسان نیست و بلکه فرشتگان نیز حمد و ثنای الهی می‌گویند و حتی فراتر از آن، هر چیزی که مخلوق خداوند است حمد و ثناگوست.
استاد حوزه بیان کرد: براساس برخی آیات قرآن کریم و روایات، حتی رعد و برق آسمان و صدای شکسته شدن چیزی نشانه حمد الهی است که از جمله می‌توان به آیه شریفه «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَكِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا ﴿۴۴/ اسراء)؛ وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلاَئِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَ يُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَن يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ ﴿۱۳/ رعد) اشاره کرد.
استاد تفسیر حوزه علمیه با بیان اینکه در برخی سوره‌ها و آیات به پیامبر دستور داده شده تا حمد خدا را بگوید عنوان کرد: در این باره می‌توان به آیات فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُن مِّنَ السَّاجِدِينَ ﴿۹۸﴾ حجر؛ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْل الْغُرُوبِ(39 ق)؛ و فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ ﴿۵۵/ غافر) اشاره کرد.
چرایی حمد
طبسی با طرح این سؤال که چرا باید حمد و ثنای خدا را بگوییم اظهار کرد: در آیات متعددی از قرآن به این مسئله اشاره شده است و از جمله فرموده است که حمد برای این است که خدا ما را هدایت کرده است یا فرموده خدا را حمد می‌گوییم برای اینکه ما را خلق کرده است، یا حمد می‌کنیم برای اینکه آسمان و زمین را خلق کرده است و یا اولادی و فرزندی به ما عطا کرده و حمد برای این است که خداوند فرزندی اتخاذ نکرده و ما را قوم ظالم نجات داده است.
استاد تفسیر حوزه علمیه بیان کرد: از دیگر دلایل حمد الهی تفضل و برتری بخشیدن انسان بر سایر موجودات است و یا بهشتیان می‌گویند حمد برای خداوندی است که ما را از حزن نجات بخشید و صدق وعده الهی بر ما روشن شد.
معنای لغوی حمد
وی با اشاره به معنای لغوی حمد افزود: در معجم مقائیس اللغه حمد خلاف ذم عنوان شده است همچنین طریحی در مجمع البحرین آورده است که حمد، ثنای کارهای خوب و زیبای شخص است برای تعظیم او همچنین آیت الله مکارم در تفسیر خود و مرحوم طبرسی حمد و مدح و شکر را دارای معنای نزدیک به هم دانسته است.
طبسی بیان کرد: طبرسی حمد را نقیض ذم و شکر را نقیض کفر معنا کرده و گفته است حمد گاهی غیر از نعمت و شکر مختص نعمت و حمد اعم از شکر است و اوسع از آن است.
حمد اوسع از شکر
نویسنده تفسیر امام رضا(ع) عنوان کرد: آیت‌الله مکارم نیز فرموده است که شکر اختصاص به نعمت و حمد گاهی برای نعمت و گاهی برای غیرنعمت عنوان شده است.
وی افزود: امام صادق(ع) از پیامبر نقل فرموده است که چند چیز است که اگر در انسانی باشد نور خدا شامل حال او خواهد شد و اولین آن این است که در مصیبت و نعمت به یاد خدا باشد .
وی به ذکر نمونه‌هایی از این دست در میان علمای بزرگ معاصر مانند امام خمینی و آیت الله فاضل پرداخت و تصریح کرد: مرحوم ایت الله فاضل می‌فرمود خدا را شکر که چندین بیماری در وجود من قرار داده است تا همیشه به یاد او باشم.
آیت‌الله طبسی اظهار کرد: در روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده است که گفتن الحمدلله شکر تمامی نعمت‌های خداوند است.
وی افزود: روایت دیگری از معصوم(ع) نقل شده که هیچ نعمتی خداوند به بنده نداده چه کوچک و یا بزرگ مگر اینکه در برابر آن بگوید الحمدلله و روایت دیگری هم از امام صادق(ع) نقل شده است که سیره پیامبر(ص) این بود که هر صبح و شام 360 مرتبه می‌فرمود«الحمدلله کثیرا علی کل حال» و این سیره را ما هم باید بیاموزیم و آن را در زندگی خود به کار ببریم.
وی ادامه داد: آنچه مفسران بر آن استدلال کرده‌اند این است که حمد مختص انسان نیست و بلکه فرشتگان نیز حمد و ثنای الهی می‌گویند و حتی فراتر از آن، هر چیزی که مخلوق خداوند است حمد و ثناگوست.
استاد حوزه بیان کرد: براساس برخی آیات قرآن کریم و روایات، حتی رعد و برق آسمان و صدای شکسته شدن چیزی نشانه حمد الهی است که از جمله می‌توان به آیه شریفه «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَكِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا ﴿۴۴/ اسراء)؛ وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلاَئِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَ يُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَن يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ ﴿۱۳/ رعد) اشاره کرد.
استاد تفسیر حوزه علمیه با بیان اینکه در برخی سوره‌ها و آیات به پیامبر دستور داده شده تا حمد خدا را بگوید عنوان کرد: در این باره می‌توان به آیات فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُن مِّنَ السَّاجِدِينَ ﴿۹۸﴾ حجر؛ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْل الْغُرُوبِ(39 ق)؛ و فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ ﴿۵۵/ غافر) اشاره کرد.
چرایی حمد
طبسی با طرح این سؤال که چرا باید حمد و ثنای خدا را بگوییم اظهار کرد: در آیات متعددی از قرآن به این مسئله اشاره شده است و از جمله فرموده است که حمد برای این است که خدا ما را هدایت کرده است یا فرموده خدا را حمد می‌گوییم برای اینکه ما را خلق کرده است، یا حمد می‌کنیم برای اینکه آسمان و زمین را خلق کرده است و یا اولادی و فرزندی به ما عطا کرده و حمد برای این است که خداوند فرزندی اتخاذ نکرده و ما را قوم ظالم نجات داده است.
استاد تفسیر حوزه علمیه بیان کرد: از دیگر دلایل حمد الهی تفضل و برتری بخشیدن انسان بر سایر موجودات است و یا بهشتیان می‌گویند حمد برای خداوندی است که ما را از حزن نجات بخشید و صدق وعده الهی بر ما روشن شد.
معنای لغوی حمد
وی با اشاره به معنای لغوی حمد افزود: در معجم مقائیس اللغه حمد خلاف ذم عنوان شده است همچنین طریحی در مجمع البحرین آورده است که حمد، ثنای کارهای خوب و زیبای شخص است برای تعظیم او همچنین آیت الله مکارم در تفسیر خود و مرحوم طبرسی حمد و مدح و شکر را دارای معنای نزدیک به هم دانسته است.
طبسی بیان کرد: طبرسی حمد را نقیض ذم و شکر را نقیض کفر معنا کرده و گفته است حمد گاهی غیر از نعمت و شکر مختص نعمت و حمد اعم از شکر است و اوسع از آن است.
حمد اوسع از شکر
نویسنده تفسیر امام رضا(ع) عنوان کرد: آیت‌الله مکارم نیز فرموده است که شکر اختصاص به نعمت و حمد گاهی برای نعمت و گاهی برای غیرنعمت عنوان شده است.
وی افزود: امام صادق(ع) از پیامبر نقل فرموده است که چند چیز است که اگر در انسانی باشد نور خدا شامل حال او خواهد شد و اولین آن این است که در مصیبت و نعمت به یاد خدا باشد .
وی به ذکر نمونه‌هایی از این دست در میان علمای بزرگ معاصر مانند امام خمینی و آیت الله فاضل پرداخت و تصریح کرد: مرحوم ایت الله فاضل می‌فرمود خدا را شکر که چندین بیماری در وجود من قرار داده است تا همیشه به یاد او باشم.
آیت‌الله طبسی اظهار کرد: در روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده است که گفتن الحمدلله شکر تمامی نعمت‌های خداوند است.
وی افزود: روایت دیگری از معصوم(ع) نقل شده که هیچ نعمتی خداوند به بنده نداده چه کوچک و یا بزرگ مگر اینکه در برابر آن بگوید الحمدلله و روایت دیگری هم از امام صادق(ع) نقل شده است که سیره پیامبر(ص) این بود که هر صبح و شام 360 مرتبه می‌فرمود«الحمدلله کثیرا علی کل حال» و این سیره را ما هم باید بیاموزیم و آن را در زندگی خود به کار ببریم.
