برگزاری همایشی برای تبیین الگوی معیار از اسلام سیاسی

مهدی فیض، مشاور فرهنگی رئیس جهاد دانشگاهی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با پیشینه‌ای که منجر به برگزاری همایش بین‌المللی گفتمان اسلام سیاسی امام خمینی(ره) و جهان معاصر شد، اظهار کرد: شاهد هستیم که در عرصه بین‌الملل الگو‌های مختلفی از اسلام عرضه می‌شود که این الگوها عمدتاً در زمینه ورود اسلام به حوزه سیاست است و در این حوزه پررنگ هستند یا به تعبیری الگوهای زنده کردن نگاه سیاسی به اسلام هستند.

وی افزود: وقتی این الگوها صورت عملی به خود می‌گیرند جریانی مثل طالبان و داعش و جریان‌هایی مثل بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی شکل می‌گیرد، اکثر اینها نسبت به اسلام سیاسی که امام(ره) عرضه کرده است به نحوی دارای تعارض و تضاد هستند.

فیض بیان کرد: مشکلی که ما حس کردیم این بود که وجوه مختلف اسلام سیاسی امام(ره) هنوز به اندازه کافی آشکار و تبیین نشده به‌ویژه در حال حاضر که جریان‌های مختلف اسلام سیاسی مطرح است. وجوه تمایز اسلام سیاسی امام(ره) با سایر اسلام‌های سیاسی مثل طالبان و امثال آن و مقایسه‌های دقیق علمی، مبنای شکل‌گیری همایش ما بود. احساس کردیم این مبحث باید به‌صورت تطبیقی بررسی شود؛ لذا عنوان همایش گفتمان اسلام سیاسی امام خمینی(ره) و جهان معاصر انتخاب شد، عنوان «جهان معاصر» به معنای وضع موجود جهان است، وضع موجودی که در انواع مختلف، اسلام‌های سیاسی عرض اندام کرده‌اند.
.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه مقوله جهان معاصر و اسلام‌های مختلف در عرصه جهانی مطرح هست، طبیعتاً این همایش باید به‌صورت بین‌المللی مطرح می‌شد؛ بنا بر این از ابتدا آن را در سطح بین‌الملل طراحی کردیم؛ اولین اعلام رسمی این همایش در جلسه‌ای بود که سال گذشته در مراسم سالگرد رحلت امام در جهاد دانشگاهی واحد دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد و حدود یکصد نفر از میهمانان خارجی مراسم سالگرد در آن برنامه حضور داشتند. در آن برنامه درباره اهمیت این موضوع بحث شد و بعد از آن از مخاطبان درخواست کردیم که به‌عنوان کسانی که در کشورهای مختلف حضور دارند و هر کدام زاویه‌های مختلفی از اسلام سیاسی را در کشور خود شاهد هستند وارد این کار علمی شوند. آنجا اولین فراخوانمان برای مقاله اعلام شد و سپس از طریق سازمان ارتباطات اسلامی، اطلاع‌رسانی را انجام دادیم، وزارت امور خارجه و دستگاه‌های مرتبط با حوزه بین‌الملل نیز مساعدت بسیار خوبی داشتند، اطلاع‌رسانی علاوه بر زبان فارسی، به زبان‌های مطرح دنیا شامل انگلیسی، عربی و فرانسه صورت گرفت و مقالاتی هم که ما دریافت کردیم علاوه بر تعداد زیادی مقالات فارسی در هر سه زبان انگلیسی، عربی و فرانسه هستند که در فرایند بررسی قرار دارند.

فیض درباره نهادهای همکار در برگزاری این همایش، بیان کرد: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، پژوهشکده امام(ره) و انقلاب اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تهران، وزارت علوم، وزارت بهداشت و سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین نهادهایی هستند که توانستیم در این همایش به‌عنوان حامی در خدمتشان باشیم. سازمان ارتباطات اسلامی و وزارت خارجه نیز از جهت تعاملی که با صاحب‌نظران کشورهای دیگر برقرار کردند، از ابتدا با ما همکار بودند و از همکاری صمیمانه آنها سپاسگزاریم.

فیض عنوان کرد: یکی از مشکلاتمان در بحث‌های این چنینی، حساسیت‌هایی است که دستگاه‌های سیاسی و امنیتی بعضی کشورها دارند، ایمیل‌هایی دریافت کردیم در آن‌ها عده‌ای در مورد اینکه مقاله بدهند و در همایش شرکت کنند اعلام تمایل کردند ولی گفتند متأسفانه نگران عواقب این موضوع هستیم همین که به مقوله امام بپردازیم و در همایشی شرکت کنیم که نامی از امام در آن مطرح می‌شود، پیامدهایی برای ما در کشور خودمان خواهد داشت؛ از اینرو خودشان را از این جهت معذور کردند. موضوع این همایش، موضوعی است که اتباع هر کشوری جرأت نمی‌‌کنند در آن شرکت کنند، بخشی از محدودیت مقالات ما به همین مشکلات امنیتی برمی‌گردد.

رئیس مرکز فرهنگی دانشجویی امام و انقلاب اسلامی درباره محورهای همایش، گفت: ابتدا یک شورای پنج نفره علمی برای تعیین محورهای همایش در نظر گرفتیم، در ابتدا حدود 10 محور مطرح شد، این 10 محور با مشورت‌هایی که صورت گرفت، در نهایت به 20 محور افزایش یافت که در ذیل 4 محور کلی قرار داشت؛ آن محورهای کلی شامل اندیشه امام خمینی(ره) و جهان معاصر، مبانی فقهی و حقوقی اندیشه سیاسی امام(ره)، جایگاه عقلانیت در اندیشه سیاسی امام(ره) و جمهوریت در اندیشه سیاسی امام(ره) بود که در ذیل آن‌ها در مجموع 20 محور جزئی‌تر داشتیم.

فیض در پاسخ به این سؤال که قرار است این همایش منجر به چه چیزی شود و ثمره آن چیست؟ بیان کرد: هم بُرد داخلی و هم بُرد بین‌المللی این موضوع برایمان مهم است. از جهت بُرد داخلی، جوانان امروزی، بعضاً با واقعیت‌هایی مواجه می‌شوند که تجزیه و تحلیل آن برایشان دشوار است و ممکن است این ذهنیت برایشان به وجود بیاید که اگر چیزی به اسم داعش شکل گرفته در ادامه همان جریانی است که امام(ره) راه‌اندازی کرده است و به تعبیری داعش را پیامد یا زاییده طبیعی حرکت امام(ره) به حساب می‌آورند و می‌گویند چون امام یک حرکت تند انقلابی را آغاز کرد این حرکت تند انقلابی، ثمره‌اش حرکت‌های تند افراطی مثل داعش شد، در داخل کشور نیز متأسفانه این ذهنیت وجود دارد. یکی از اهدافمان آن بود که برای جوان امروز به خصوص آن‌ها که در عرصه سیاست هم تفکر می‌کنند و قلمی می‌زنند هم دانشجویان و هم اساتید، تفاوت آبشخور این دو جریان سیاسی را کاملاً آشکار کنیم و تبیین کنیم آن حرکتی که امام شروع کرد با چه انگیزه و مبانی‌ای بود و این حرکت‌های مثل داعش و طالبان با چه انگیزه و با چه مبانی‌ای هستند، وقتی این‌ها از دو سرچشمه آغاز شوند و دو درخت مختلف شکل بگیرد، طبعاً میوه‌های این دو درخت را نمی‌شود با هم مقایسه کرد. نمی‌توان گفت امام نهالی را کاشت و در این نهال بالاخره میوه‌های تلخی هم می‌روید. این نگاهی است که در داخل هم متأسفانه وجود دارد و باید اصلاح شود.

وی ادامه داد: در عرصه بین‌الملل نیز چیزی شبیه این بعضاً القاء می‌شود. اینکه همایش را بین‌المللی کردیم، به این دلیل است که بُرد بین‌المللی آن برایمان مهم‌تر بوده، برای اینکه به دیگران هم این حقیقت تفهیم شود که آن چیزی که امام(ره) به‌دنبال آن بوده با چه مبانی و پیش‌فرض‌هایی بوده و آن چیزی که داعش و دیگران به‌دنبالش هستند چه پیش‌فرض‌هایی دارد، حتی بعضاً در کشورهای جنبش‌خیز مثل مصر، جریان بیداری اسلامی چه تفاوتی دارد با جریانی که امام(ره) به‌دنبال آن بود، این تفاوت‌ها در عرصه بین‌الملل کمک می‌کند که اگر مشکلی در جنبش‌های اسلامی احساس می‌کنیم، انگیزه بیشتری پیدا کنیم و ببینیم آن اسلام سیاسی که امام(ره) مطرح کرده است، چگونه بود. 34 سال از شکل‌گیری انقلاب اسلامی گذشته و هیچ وقت خشونت از آن پدید نیامده است، اما داعشی که حدود دو سال، شکل گرفته از ابتدا با خشونت شکل گرفته است. مردم باید این تفاوت را در عرصه بین‌الملل متوجه شوند و احساس کنند که چقدر تفاوت بین این دو اسلام وجود دارد.

فیض بیان کرد: دستاوردی که در عرصه بین‌الملل خواهیم داشت طبیعتاً یکسری مقالات خواهد بود که به چند زبان منتشر می‌شوند و کم کم می‌تواند جای خود را در محافل علمی پیدا کند. افرادی که در روز همایش در آن شرکت می‌کنند مخاطبان اصلی همایش ما محسوب می‌شوند که در واقع میهمانان خارجی مراسم سالگرد ارتحال امام(ره) هستند. حدود 300 میهمان خارجی مراسم سالگرد در واقع مستمعین اصلی برنامه‌ها و بحث‌های همایش خواهند بود؛ لذا امیدواریم آن‌ها که خودشان علاقه‌ای نسبت به امام دارند که از کشورهای دور و نزدیک، همت کرده و در مراسم سالگرد ایشان شرکت‌ کرده‌اند، با دست پر به کشورشان برگردند و بتوانند تفاوت آشکاری را بین آنچه امام(ره) مطرح کرد و آنچه دیگران مطرح می‌کنند را به مردم کشورشان عرضه کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که میهمانان بر چه اساسی دعوت شده‌اند؟ گفت: همه ساله ستاد سالگرد رحلت امام در طول سال افرادی را شناسایی می‌کند که عمدتاً چهره‌های دانشگاهی و چهره‌های فعال سیاسی کشورهای مختلف هستند، همان چهره‌ها را برای مراسم دعوت کرده‌ایم. همه ساله حدود 500 نفر دعوت می‌شوند که از این تعداد به‌طور میانگین حدود 300 تا 350 نفر هر سال در مراسم سالگرد شرکت می‌کنند. انتخاب میهمانان همایش ما برعهده آن ستاد است، آ‌ن‌ها با توجه به تجربه چند ساله‌ای که دارند سعی می‌کنند افرادی را انتخاب کنند که بتوانند در بازگشت به کشورشان مبدأ تحول باشند و افراد عادی را دعوت نمی‌کنند. البته کاروان‌هایی هم هست که از طریق نمایندگی‌های فرهنگی ایران در کشورهای مختلف مثل نمایندگی در عراق، پاکستان، لبنان، افغانستان و کشورهای همسایه، مردم عادی که علاقه‌مند به شرکت در مراسم هستند را اعزام می‌‌کنند که آن‌ها کاروان‌های مردمی شرکت‌کننده در مراسم سالگرد هستند، اما مخاطب همایش ما، میهمانان ویژه ستاد ارتحال هستند که این میهمانان ویژه اکثرشان به تعبیری چهره‌های دانشگاهی و حوزوی تأثیرگذار در جغرافیای خودشان هستند؛ ما علاوه بر فهرستی که آن‌ها دارند کسانی را هم که مقاله‌ای از کشورهای خارجی ارائه کرده‌اند و مقاله‌شان مورد تأیید قرار گرفته به فهرست ستاد سالگرد اضافه کرده‌ایم که آن‌ها هم میهمان ویژه همایش ما می‌شوند.

دبیرکل همایش درباره چشم‌اندازهای این همایش، عنوان کرد: یکی از آرزوهایمان آن است که این همایش بعد از دو سه نوبت برگزاری بتواند قوت خود را پیدا کند و از نظر بین‌المللی بودن نیز بتواند وجهه لازم را پیدا کند و به تدریج، به سمت اجرا در کشورهای همسایه برود؛ یعنی کشورهایی که از نظر سیاسی با ایران ارتباط معناداری دارند مثل کشور عراق یا کشور لبنان. آرزویمان آن است که بحث اسلام سیاسی امام را به‌عنوان موضوعی که در کشورهای دیگر هم می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد دنبال کنیم. دبیرخانه دائمی‌ آن را در تهران داشته باشیم اما به‌صورت دوره‌ای و دو سالانه آن را در کشورهای دیگر برگزار کنیم و بتوانیم مخاطبان اصلی خودمان را پیدا کنیم و اندیشه امام را آنجا به‌طور مستقیم عرضه کنیم. این چشم‌اندازی است که ان‌شاءالله اگر خدا توفیق دهد مد نظر داریم.

وی در تکمیل سخنانش گفت: واقعیتی که در بحث اسلام سیاسی با آن مواجه هستیم این است که وقتی اسلام‌های سیاسی متنوع شکل می‌گیرد نشان می‌دهد خود مقوله اسلام سیاسی به تعبیر ساده، یک طلای ناب است، اگر ما طلا و جواهر بدلی داریم چون یک طلای اصلی وجود دارد و چون طلای اصلی بسیار قیمتی است، لذا بدلی آن درست شده. اگر طلای اصلی قیمت نداشت بدلی برای آن، ساخته نمی‌شد. اینکه اسلام سیاسیِ بدلی به نام طالبان و داعش و انواع مختلف دیگر درست می‌شود، خود این بهترین علامت است که آن اسلام سیاسی که امام عرضه کرد، طلای ناب بود و دشمن در برابر این طلای ناب و برای اینکه از گرایش دل‌های حقیقت‌طلب مردم به سمت این طلای ناب، پیشگیری کند طلاهای قلابی را درست کرد. هر چه بتوانیم آن طلای ناب امام(ره) را معرفی کنیم و از لابه‌لای آثار و اندیشه‌ و سیره امام(ره) سعی کنیم این طلای ناب را به‌گونه‌ای استخراج کنیم که آلوده به مشکلات و مسائل منفی واقعیت‌های امروزی جامعه ما هم نشود، این گوهر قیمتی، می‌تواند دل‌های مردم را به سمت خودش متمایل کند؛ باید بتوانیم پرده واقعیت‌های موجود جامعه را کنار بزنیم و به آن چیزی برسیم که امام رسماً مطرح و عرضه کرده و در آثار و فرمایشات و سیره امام(ره) مشهود است. امام جمله عجیبی دارند، می‌فرمایند: اگر اسلام ناب را آنگونه که هست معرفی کنید خواهید دید که فوج فوج مردم به سمت این اسلام گرایش پیدا می‌کنند. منظور از مردم، غیرمسلمانان را نیز شامل می‌شود، یعنی کسانی که دلشان در حالت اولیه‌، وجدان و فطرت خود باقی مانده، خواهید دید که چگونه نسبت به اسلام، مشتاق می‌شوند. این کاری که به‌دنبال آن هستیم همین است که بتوانیم این طلای ناب را به‌خوبی شناسایی و تبیین کنیم که تمایز آن با طلاهای بدلی آشکار شود. یک جواهرشناس اگر می‌خواهد خدمتی به مردم کند یکی از خدمت‌های بزرگش آن است که به مردم یاد بدهد طلای حقیقی را چطور می‌شود از طلای بدلی تمیز داد. در این همایش دنبال چنین نگاهی هستیم که وجوه تمایز این طلای ناب را با طلاهای قلابی آشکار کنیم.

مشاور فرهنگی رئیس جهاد دانشگاهی اظهار کرد: تمامی جریان‌‌های اسلام‌گرایی که در حال حاضر به‌طور جدی مطرح هستند، بعد از رخداد انقلاب اسلامی شکل گرفته‌اند، یعنی حتی جریان‌های قلابی‌ هم به برکت انقلاب اسلامی شکل گرفته‌اند و تا قبل از آن، اصلاً جریان اسلام‌گرایی به صورت جدی وجود نداشت. اگر الان جریان‌های اسلام‌گرایی به نام داعش و امثال آن است، همه آ‌ن‌ها در واقع از بستر انقلاب اسلامی سوء استفاده کرده و شکل گرفته‌اند، قبل از آن هیچ کدام این افراد و سران این جریان‌ها، حتی جرأت نداشتند نامی از اسلام در عرصه سیاست، به زبان بیاورند؛ لذا همه این جریان‌ها، اگر نیت صادقی داشته باشند که در نیتشان تردید است، باز هم مدیون خدمتی هستند که امام(ره) کرد. امام(ره) فضای جهان را به‌گونه‌ای متحول کرد که آن‌ها جرأت طرح اسلام را در عرصه سیاست و بین‌الملل داشته باشند.   البته به تعبیر قرآن کریم، این جریانهای اسلام‌نمای باطل، همچون کف روی طلا هستند که مدت کوتاهی دوام می‌‌‌آورند، «وَأَمَّا مَا يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الأَرْضِ»، (رعد/17)..

وی در پایان گفت: مجدداً بر خود لازم می‌دانم از زحمات همه‌ دست‌اندرکاران و حامیان همایش خصوصاً استاد بزرگوار جناب آقای دکتر رضا صالحی امیری که دبیری علمی همایش را برعهده داشتند و همچنین جناب آقای دکتر سیدیحیی فوزی که با دقت ستودنی، داوری مقالات را به سرانجام رساندند، صمیمانه ابراز تشکر ‌نمایم.