حق رفیق از منظر امام سجاد(ع)

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از هامبورگ، آیت‌الله رمضانی، خطیب جمعه هامبورگ در خطبه‌های نماز جمعه مرکز اسلامی هامبورگ اظهار کرد: دقت در احکام اسلام آن قدر زیاد است که انسان در هر زمینه‌ای وارد می‌شود، این مهم به دست می‌آید که اسلام برای زندگی بشر برنامه دقیقی را طراحی کرده است و هر مسلمانی باید با باور به آنها، در آن مسیر گام بردارد. اسلام ضمن توجه به تمام ابعاد وجودی انسان، به نحوه زندگی وی با همنوعانش و روابط اجتماعی با آنان، نگاه ویژه‌ای دارد و این مهم از تنوع در حقوق افرادی را که با آنها در ارتباط است ـ از فرزند، همسر و پدر و مادر گرفته تا با همنشین و شریک، دوست و همراه و... که هر کدام حقوق مختص به خود را دارند ـ به دست می‌آید.
وی در ادامه با اشاره به حق رفیق و ملازم انسان از منظر امام سجاد(ع) افزود: امام سجاد(ع) در رابطه با حقوق «همراه، رفیق و ملازم انسان» می‌فرماید: «وَ أَمَّا حَقُ‏ الصَّاحِبِ‏ فَأَنْ تَصْحَبَهُ بِالْفَضْلِ مَا وَجَدْتَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَ إِلَّا فَلَا أَقَلَّ مِنَ الْإِنْصَافِ وَ أَنْ تُكْرِمَهُ كَمَا يُكْرِمُكَ وَ تَحْفَظَهُ كَمَا يَحْفَظُكَ وَ لَا يَسْبِقَكَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ إِلَى مَكْرُمَةٍ فَإِنْ سَبَقَكَ كَافَأْتَهُ وَ لَا تُقَصِّرَ بِهِ عَمَّا يَسْتَحِقُّ مِنَ الْمَوَدَّةِ تُلْزِمُ نَفْسَكَ‏ نَصِيحَتَهُ وَ حِيَاطَتَهُ وَ مُعَاضَدَتَهُ عَلَى طَاعَةِ رَبِّهِ وَ مَعُونَتَهُ عَلَى نَفْسِهِ فِيمَا لَا يَهُمُّ بِهِ مِنْ مَعْصِيَةِ رَبِّهِ ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِ رَحْمَةً وَ لَا تَكُونُ عَلَيْهِ عَذَاباً وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏؛ و اما حق رفیق و همراه تو این است که با او مصاحبت با بخشندگی و احسان داشته باشی تا جایی که برای تو راه باز است. و اگر نتوانستی حداقل نسبت به او انصاف را رعایت کنی و همانگونه که تو را مورد تکریم و احترام قرار می‌دهد او اکرام و احترامش کن، و آن گونه که در حفظ و نگهداری تو می‌کوشد در نگهداری او کوشا باش، و بر هیچ کرامتی بر تو پیشی نگیرد و اگر پیشی گرفت به او عوض بدهی، و تا آنجا که امکان دارد در دوستی او کوتاهی نکن و برخود لازم بدان که همواره خیرخواه و نگه‌دار و پشت و پناه او در اطاعت از پروردگارش باشی و به او کمک کنی که تصمیمی بر معصیت و نافرمانی خدا نگیرد. سپس بر او مایه رحمت باش و عذاب بر او نباش. و قوه و قدرتی جز از ناحیه خدای متعال نیست».
دقت نظر در این جمله‌های جامعِ امام سجاد(ع) نشان می‌دهد که آن وجود نورانی، چقدر زیبا به حقوق رفیق و همراه اشاره کرده است؛ زیرا آن حضرت تأکید می کند کمترین حق در رابطه با رفیق آنست که انصاف را درباره او رعایت کنی و احترام متقابل داشته باشی! و تلاش کنی در هر کار خیری بر او پیشی بگیری، و همچنین در دوستی و محبت و در نصحیت و یاریش برای اجرای فرمان خدا، کوتاهی نداشته باش! چه اینکه باید تلاش کنی که در مسیر معصیت و نافرمانی خدا قرار نگیرد.
دقت در انتخاب رفیق  
آیت‌الله رمضانی تصریح کرد: واضح و روشن است که «صاحب» به معنای دوست و رفیق، هم شامل دوستان کوتاه‌مدت و هم دوستان طولانی‌مدت می‌شود. لذا این فردی که به عنوان صاحب و رفیق در کنار انسان قرار می‌گیرد، حقوقی بر انسان خواهد داشت که می‌بایست مورد ملاحظه قرار گیرد. به همین جهت در روایات سفارش شده با افرادی که عاقل هستند مصاحبت کنید، و دوستان خود را از این‌گونه افراد انتخاب کنید. امام علی(ع) در ارتباط با همین موضوع با بیانی دقیق فرموده‌اند: «لَا خَيْرَ فِي‏ صُحْبَةِ مَنْ تَجْتَمِعُ فِيهِ سِتُ‏ خِصَالٍ: إِنْ حَدَّثَكَ كَذَبَ وَ إِنْ حَدَّثْتَهُ كَذَّبَكَ، وَ إِنِ ائْتَمَنْتَهُ خَانَكَ وَ إِنْ ائْتَمَنَكَ اتَّهَمَكَ، وَ إِنْ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ كَفَرَكَ وَ إِنْ أَنْعَمَ عَلَيْكَ مَنَّ عَلَيْك؛ در مصاحبت با آن¬كه در او شش خصلت جمع است، خيرى نيست: 1ـ اگر با تو سخن بگويد، دروغ مى‏گويد 2ـ  اگر با او سخن بگويى، سخنت را دروغ مى‏‌شمارد 3ـ  اگر او را امانتدار خود سازى، به تو خيانت مى‏‌كند 4ـ  چون تو را امانتدار خود سازد، [به خيانت‏] متهمت مى‏‌كند 5ـ  اگر به او بخشش كنى، ناسپاسى مى‏‌كند؛ 6ـ و چون به تو بخشش كند، بر تو منّت مى‌‏گذارد».
 اثرات بی‌دقتی در انتخاب رفیق
خطیب جمعه هامبورگ بیان کرد: صاحب و رفیق آنقدر می‌تواند تأثیرگذار باشد که افراد باید در انتخاب آن خیلی دقت و توجه کنند، زیرا خوی و اخلاق صاحب و رفیق بد، ممکن است در انسان اثر بسیار سوئی داشته باشد. امام صادق(ع) در این خصوص فرموده‌اند: «مَنْ‏ يَصْحَبْ‏ صَاحِبَ‏ السَّوْءِ لَا يَسْلَم: کسی که هم‌نشین و مصاحب بد انتخاب کند، از بدی او سلامت برایش نمی‌ماند»، و وای به حال کسی که صاحب و رفیق او احمق باشد، که چه بسا اخلاق ناپسندش در او تأثیرگذار باشد. و نیز آن حضرت(ع) فرمودند: «وَ مَنْ‏ لَمْ‏ يَجْتَنِبْ‏ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ يُوشِكْ أَنْ يَتَخَلَّقَ بِأَخْلَاقِه‏: کسی که از رفاقت و هم‌نشینی با احمق پرهیز نکند، تحت تأثیر کارهای احمقانه وی واقع می‌شود و خیلی زود به اخلاق ناپسندش متخلق می‌گردد». لذا عده‌ای در روز قیامت به شدت پشیمان می‌شوند و اظهار می‌کنند که ای کاش فلان شخص را دوست و خلیل خود قرار نمی‌دادم. که خدای تعالی در این آیات شریفه می‌فرماید: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبيلاً  يا وَيْلَتى‏ لَيْتَني‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَليلاً  لَقَدْ أَضَلَّني‏ عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَني‏ وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً : و (به یاد آور) روزى را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مى‏گزد و مى‏گويد: «اى كاش با رسول (خدا) راهى برگزيده بودم! اى واى بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم! او مرا از يادآورى (حق) گمراه ساخت بعد از آنكه (ياد حق) به سراغ من آمده بود!» و شيطان هميشه خواركننده انسان بوده است!».
آیت‌الله رمضانی ادامه داد: اهمیت انتخاب صاحب و رفیق و دوست آنقدر زیاد است که گاهی داوری افراد با بررسی حال دوستان به دست می‌آید. چراکه از حضرت سلیمان(ع) نقل شده که فرموده است: «لَا تَحْكُمُوا عَلَى رَجُلٍ بِشَيْ‏ءٍ حَتَّى‏ تَنْظُرُوا إِلَى‏ مَنْ‏ يُصَاحِبُ‏ فَإِنَّمَا يُعْرَفُ الرَّجُلُ بِأَشْكَالِهِ وَ أَقْرَانِهِ وَ يُنْسَبُ إِلَى أَصْحَابِهِ وَ أَخْدَانِه‏: درباره کسی قضاوت نکنید تا زمانی که به دوستانش نظر بیفکنید، چرا که انسان به وسیله دوستان، یاران و رفقایش شناخته می‌شود». لذا باید توجّه داشت گاهی این افراد مسیر زندگی انسان را تغییر می‌دهند و چه بسا زمینه ضلالت و گمراهی را برای شخص فراهم کنند. اما رفیق و دوست خوبی بر اساس معیارهای اسلامی انتخاب شده، ممکن است زمینه هدایت و رشد و تکامل انسان را فراهم سازد. پس باید مراقب بود و با افرادی رفیق و دوست شد که به انسان، برای رسیدن به هدف آفرینش کمک کرده و باب معرفت و حکمت را برای انسان هموار کنند. لذا اینکه در منابع دینی تأکید شده با افرادی چون «فاسقان، دروغگویان و کسانی که اهل بخل هستند و یا آدم‌هایی که احمق‌اند و یا صله رحم را قطع می‌کنند» دوست نشوید، به خاطر ضررهایی است که به واسطه آن‌ها به انسان می‌رسد. به همین دلیل اسلام همواره تأکید می‌کند که انسان در همه امور زندگی باید با حکمت و معرفت حرکت کند تا در مسیر انحراف و گمراهی قرار نگیرد. بر این اساس باید با کسانی معاشرت کند و یا دوست شود که او را در این مسیر یار و یاور باشند.