تحمل اسارت در سایه توسل به ائمه(ع) و آموزه‌های قرآن/ شکنجه‌هایی که عادی شد

گروه جهاد و حماسه: آزادگان را می‌توان منابع موثقی برای جمع‌آوری اطلاعات دقیق جنگ و مخصوصاً اردوگاه‌های اسارت دانست؛ اردوگاه‌هایی که بعضی‌ها فقط نامشان را شنیده‌اند و دلاورانی که در خلال جنگ،‌ به اسارت نیروهای بعثی درآمدند،‌ سال‌های اسارت را در سایه توسل به ائمه(ع) و دستورات کلام‌الله مجید سپری کردند.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، 26 مردادماه سالروز بازگشت سرافرازانه اسرا به کشور اسلامی‌مان است. دلاورانی که طی دوران هشت سال دفاع مقدس به اسارت نیروهای بعثی درآمدند و گونه دیگری از مقاومت،‌ صبر و ایستادگی را تجربه کردند و با به خاطر داشتن و یادآوری مقاومت خاندان پیامبر(ص) در واقعه عاشورا و به اسارت گرفته شدن اهل بیت(ع) در همین باره، این دوران را سپری کردند. به همین مناسبت با جواد کاموربخشایش، نویسنده ادبیات دفاع مقدس و مدرس ادبیات دانشگاه آزاد گفت‌وگویی انجام دادیم که شرح آن در زیر می‌آید.

2 شنبه//ادبیات دفاع مقدس؛ همچنان در مظلومیت/«صمون»؛ گواه دردهای مردان خدا

2 شنبه//ادبیات دفاع مقدس؛ همچنان در مظلومیت/«صمون»؛ گواه دردهای مردان خدا

وی درباره ادبیات دفاع مقدس و مؤلفه‌های آن که سبب شده است این گونه، ادبیاتی مردمی باشد، گفت: ادبیات دفاع مقدس در مفهوم ایستادگی، ایثار و شهادت خلاصه می‌شود. ادبیات اردوگاهی شاخه‌ای از ادبیات دفاع مقدس است که باز هم همان شاخصه‌های ایستادگی، ایثار و شهادت را داراست. ادبیات اردوگاهی از وقتی آغاز می‌شود که جنگیدن سرباز تمام شده و به اسارت گرفته‌ می‌شود. ادبیات اردوگاهی در واقع مرحله دوم ادبیات دفاع مقدس به شمار می‌آید. با این حال ساز و کار ادبیات اردوگاهی با ادبیات دفاع مقدس فرق دارد؛ ادبیات دفاع مقدس روایت سربازی با دستان باز و مسلح است، اما ادبیات اردوگاهی روایت نبرد سربازی است با دستان بسته، نبردی با عمل و زبان و عنصر اصلی ادبیات اردوگاهی ایمان، صبر و توکل است.

وی افزود: البته ادبیات مقاومت و دفاع مقدس هم این شاخصه‌ها را دارد، اما روایت اردوگاهی نیازمند این خصیصه‌هاست و سرباز می‌تواند با این ویژگی‌ها در برابر دشمنی با دست باز و مسلح ایستادگی کند و به امید آزادی و بازگشت به وطن، صبوری پیشه کند و هر اسیری که باز می‌گردد، مانند سفیر آزادی است و به عبارتی سفیر آن فرهنگی می‌شود که در اردوگاه‌ها آموخته است، به طوری که می‌توانیم به اسارت گرفته شدن وی را به اسارت خاندان اهل بیت(ع) و واقعه عاشورا و ویژگی اسارت ائمه(ع) و اصحاب ایشان تشبیه کنیم و اینکه بعد از اسارت هم، جنگ هنوز ادامه دارد و علیرغم مشکلات جسمی و روحی، این افراد توانستند سفیران فرهنگ ایثار و شهادت باشند و تا ابد این ویژگی با ایشان خواهد بود.

ادبیات نوپای دفاع مقدس
این نویسنده ادامه داد: ادبیات اردوگاهی در کشور ما ادبیات نوپایی به شمار می‌رود و آثاری که تاکنون منتشر شده، بیشتر در ژانر خاطره اسرای دفاع مقدس است که آن‌ها برای فاش کردن اتفاقاتی که رخ داده، دست به قلم شدند و نوشتن را راهکاری برای ترویج فرهنگ مقاومت، ویژگی‌های اسرا، فرهنگ ایمان، توکل و صبر در برابر مشکلات دانستند.
توسل به ائمه(ع)؛ راز تفاوت اسارت در ایران و جهان
کامور در پاسخ به اینکه چرا ادبیات اردوگاهی کشور ما با ادبیات اردوگاهی کشورهای جهان متفاوت است، اظهار کرد: ادبیات اردوگاهی ما به دلیل توسل به ائمه(ع)، ایمان و توکل سربازان ایرانی با ادبیات اردوگاهی جهان تفاوت دارد. ما برای حفظ آرمان‌ها، ایثار و عدالت‌طلبی به جبهه رفتیم و نگاه و هدف ما با کسانی که در کشورهای دیگر جنگیدند متفاوت بود. سربازانی که در جنگ‌های جهانی شرکت داشتند برای آزادی می‌جنگیدند، اما در کشور ما، هدف فقط آزادی نبود. در بین اسرای ایرانی، شمار افرادی که از آرمان‌های خود باز گشتند اندک بود. همان طور که در کتاب «زندان‌ موصل» آورد‌ه‌ام، زن و شوهر همدیگر را به صبر دعوت می‌کنند؛ صبری که برای اسیر شدن مرد است و معلوم نیست این اسارت تا چه زمانی طول بکشد. این ویژگی‌ها و این صبر زینب‌وار، ادبیات دفاعی و اردوگاهی ما را با ادبیات دیگر کشورها متفاوت می‌کند.

2 شنبه//ادبیات دفاع مقدس؛ همچنان در مظلومیت/«صمون»؛ گواه دردهای مردان خدا

چرایی مقدس بودن دفاع هشت ساله
این نویسنده حوزه دفاع مقدس درباره چرایی قداست دفاع ایران در هشت سال دفاع مقدس گفت: دفاع ما مقدس بود چرا که ما دفاع کردیم و قصد تجاوز و کشورگشایی نداشتیم و دفاع ما به دو دلیل مقدس بود؛ یکی حفظ سرزمین مادری و دوم حفظ قرآن و دین اسلام، که این دو نکته به هم پیوسته بودند. رزمندگان مرحله دوم دفاع مقدس را در آن سوی مرزها در کشور عراق تجربه کردند و با همان معیارها به دفاع پرداختند. در واقع ادبیات دفاع مقدس بین دو خاکریز را پوشش می‌دهد؛ این سوی خاکریز، دفاع با دستان باز است و آن سو، دفاع با دستان بسته. اما هدف در هر دو جبهه یکی است و ابزار حفظ انسان در هر دو جبهه نیز همان امید و توکل است. بنابراین آزادگان از مروجان فرهنگ ایثار، از خودگذشتگی، شهادت و توکل هستند و به فرموده مقام معظم رهبری؛ الماس‌هایی هستند که هر چقدر ساییده‌تر شدند و هر چه بیشتر سختی کشیدند، با ارزش‌تر و درخشان‌تر شدند. ایران اسلامی حدود 40 هزار اسیر در عراق داشت و این افراد ستون‌هایی هستند که می‌توانند فرهنگ ادبیات اردوگاهی را تا مدت‌ها برای نسل جدید که از گذشته‌ها اطلاعات کمتری دارند پا بر جا نگه دارند و حلقه‌های وصل نسل قبل و نسل جدید هستند.

2 شنبه//ادبیات دفاع مقدس؛ همچنان در مظلومیت/«صمون»؛ گواه دردهای مردان خدا

الگوهای مقاومت
کامور توسل به ائمه اطهار(ع) را یکی از انگیزه‌های زنده ماندن اسرا دانست و افزود: ادبیات دفاع مقدس الهام گرفته از ادبیات حماسی عاشورایی است و همه اسرای ما از زندگی ائمه(ع) الگوبرداری می‌کردند و همین توسل به ائمه(ع)، یاد سختی‌هایی که بر اهل بیت گذشت و رسالتی که داشتند باعث شد که اسرا بتوانند در مقابل سختی‌ها ایستادگی کنند و این یک ویژگی مخصوص ادبیات اردوگاهی کشور ماست.

وی ادامه داد: وقتی به خاطرات اسرا رجوع می‌کنیم می‌بینیم که در سخت‌ترین شرایط، عبادات‌شان برقرار بوده و اغلب ادعیه را می‌خواندند و این خود، نوعی مبارزه بود. آنجا خودسازی و جهاد علیه نفس مطرح بوده است و اسرا با الگوگیری از مبانی والای دین و جنگ‌های صدر اسلام به این مسئله می‌پرداختند و همواره توسل به ائمه(ع) و قرآن برقرار بوده است که باعث مقاومت رزمندگان در برابر سختی‌ها می‌شد و آن‌ها نمایندگان ملت ایران و مسلمانان در اردوگاه‌های عراق به شمار می‌آمدند. با این حال آزادگان هنوز هم مظلوم‌ترین افرادی هستند که در کنار ما زندگی می‌کنند. آن‌ها فرهنگ قناعت را در اردوگاه‌های اسارت آموختند و اکنون که در سال «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» هستیم، می‌توانند به عنوان الگوهای مناسبی مطرح شوند.

صمون؛ گواه سختی‌های اسرا
وی با اشاره به خاطرات یکی از اسرا اظهار کرد: یکی از اسرایی که برای نگارش کتابم با وی صحبت می‌کردم، هنوز هم نانی به نام صمون را نگه‌ داشته است؛ نانی که ماهیت آن خمیر است. این نان را به اسرا می‌دادند و آنها برای اینکه بتوانند از آن استفاده کنند، این نان که در حقیقت خمیر بود را ریز ریز کرده و در مقابل آفتاب خشک می‌کردند تا در وعده‌ بعد که کمی برنج به آنها داده می‌شد، به عنوان چاشنی از آن استفاده کنند. این صبر و مقاومت را نیرویی از سوی خداوند می‌دانم که ایستادگی به اسرا عطا کرد تا در سخت‌ترین شرایط توانستند دوری از وطن و خانواده را تاب آورند و با سختی‌ها مقابله کنند.
تفاوت رفتار با اسیران در دو کشور
کامور در پاسخ به اینکه چرا با وجود اینکه مردم هر دو کشور مسلمان بودند، ولی رفتاری که با اسرای عراقی در ایران روا داشته می‌شد،‌ در کل با رفتار نیروهای عراقی با اسرای ایرانی متفاوت بود، گفت: جالب است که ما در طی هشت سال دفاع مقدس از اسرای 16 کشور نگهداری می‌کردیم و من در مقدمه کتاب زندان‎‌ موصل به این موضوع اشاره کرده‌ و گفته‌ام که نوع برخورد ما با اسرای عراقی کاملاً با برخورد نیروهای عراقی با اسرای ایرانی متفاوت بوده است و این موضوع از نوع نگاه ما به جنگ نشئت می‌گیرد و باز هم در اینجا ما شاهد الگوبرداری نیروهای ایرانی از ائمه(ع) هستیم و بارها در آثار هنری دیده‌ایم که رزمندگان ما وقتی اسیر می‌گرفتند، به او آب می‌دادند، اما نیروهای عراقی چنین رفتاری را با اسرای ما نداشته‌اند.

وی به نمونه‌ای اشاره کرد و گفت: برای مثال در کتاب زندان‌ موصل از فردی به نام «ممد گاوی» به عنوان یکی از نیروهای عراقی نام برده‌ام که فردی بسیار خشن و بی‌رحم بوده و دلیل نامش هم، همین ویژگی وی بوده است که نمی‌فهمید با انسان رو به رو است و اسرای ما را به‌ شدت مجروح می‌کرد و بدترین شکنجه‌ها را به اسرا می‌داد و استدلال او این بود که شما ایرانی‌ها با برادرم که اسیر شماست همین رفتار را دارید. یکی از تفاوت‌های دیگر ایران با عراق در این بود که ما اجازه می‌دادیم خانواده‌های عراقی برای دیدار با اسرایشان به ایران بیایند و وقتی ممد گاوی به ایران آمد و برادرش را در فضایی مناسب در اسارت دید، پس از بازگشت به کشورش،‌ کاملاً متحول شد و رفتار دیگری را در پیش گرفت.

نویسنده «جای امن گلوله‌ها» اظهار کرد: تفاوت دیگر ما با عراق این بود که برادران شهدا و اسرا هرگز نگهبان اسیران عراقی نبودند؛ چراکه ممکن بود از سر احساسات رفتاری ناشایست را دچار شوند. نکته دیگر این بود که اسرای ما در اردوگاه‌های عراق، نان صمون و چند قاشق برنج در روز دریافت می‌کردند و با سختی‌‌های بسیاری برای تامین آب و غذا رو به‌ رو بودند، اما کادر، افسران و فرماندهان عراقی اردوگاه‌ها بهترین غذاها را ‌می‌خوردند و آشپزخانه‌ای متفاوت داشتند؛ این در حالی بود که فرماندهان اردوگاه‌های ایران همان غذایی را می‌خوردند که به اسرای عراقی داده می‌شد و ما فضایی را فراهم می‌کردیم تا اسرا بتوانند حتی استعدادهای خود را بیابند و پرورش دهند؛ بسیار بودند اسیرانی که در اردوگاه‌های ایران کار نقاشی، پیکر‌تراشی، مجسمه‌سازی و ... را یاد گرفتند و در مقابل این رفتار، بسیاری از اسرای ما در بدترین شرایط و بدترین شکنجه‌ها در اردوگاه‌های عراق به شهادت رسیدند.
دینداری در جنگ
کامور از نوع دیدگاه دو طرف جنگ تحمیلی به مسئله دینداری این چنین گفت: نیروهای عراقی اصلاً ما را مسلمان نمی‌دانستند و ایرانی‌ها را مجوس خطاب می‌کردند و افکار صدام به افسران هم تسری پیدا کرده بود که ما را آتش‌پرست می‌پنداشتند. همانند نگاهی که ما نسبت به داعش داریم یا آنها نسبت به مسلمانان دارند. متأسفانه هر کس بر پایه برداشت‌های نادرست و یا درست خود فرقه‌هایی را درست کرده است و بر اساس آن آیین عمل می‌کند. در طول هشت سال دفاع مقدس، ما به جنگ از نگاه دفاع از دین، ناموس و وطن نگاه می‌کردیم و نگاه‌ آن‌ها تجاوز بود و این نگرش تا روز پایان جنگ ادامه داشت و در نهایت نتوانستند به اهداف خود برسند؛ البته در بین نیروهای عراقی برخی افراد مسلمان نیز بودند که بر اساس دستورات دین عمل می‌کردند و با انصاف بودند و رفتار مناسبی با برادران دینی خود داشتند.
دفاع مقدس؛ همچنان در مظلومیت
وی همچنین در ادامه سخنانش در پاسخ به اینکه چرا برخی نهادها و سازمان‌ها همچون بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس و روایت فتح که وظیفه نشر در حوزه ادبیات دفاع مقدس را برعهده دارند، کمتر به حوزه ادبیات اردوگاهی وارد شده‌اند، گفت: ادبیات در حوزه دفاع مقدس مورد مظلومیت قرار گرفته است، هنر نیز در این زمینه در همین وضعیت قرار دارد، اما چندی است که با رهنمودهای رهبر معظم انقلاب این وضعیت در حال تغییر است. مدت زمانی بین مردم و سینمای دفاع مقدس فاصله افتاده بود که اکنون با پخش فیلم «ایستاده در غبار» شاهد پُر شدن این فاصله هستیم، اما با این حال نتوانسته‌ایم خاطرات رزمندگان را به تصویر بکشیم. همه نهادها تلاش می‌کنند تا فرهنگ ایثار و شهادت نهادینه شود و سوژه‌های مناسب باید شناسایی و کار شود.

2 شنبه//ادبیات دفاع مقدس؛ همچنان در مظلومیت/«صمون»؛ گواه دردهای مردان خدا

این مدرس دانشگاه افزود: روایت خاطرات در اردوگاه‌ها به دلیل نداشتن هیچ افت و خیزی از سخت‌ترین روایات به شمار می‌آیند. اسرا ده‌ها سال در مکانی حبس بودند که وقایعی هر روز برایشان تکرار می‌‌شد. مثلاً هر روز صبح با شکنجه بیدار می‌شدند و بعد از صبحانه هم شلاق می‌خوردند. این شکنجه‌ها برای آن‌ها عادی شده و باعث می‌شود تا در بیان خاطرات، خیلی از مطالب از ذهن آن‌ها پاک شود. این روزمرگی و نبود افت و خیز دلیل این است که کمتر نویسنده‌ای به سراغ این دست کارها می‌رود و مؤسسات هم به سمت چاپ کتب پرافت و خیز تمایل دارند.
مولفه‌های ادبیات داستانی جهان را نداریم
کامور با اشاره به مؤسسه پیام آزادگان بیان کرد: این مؤسسه مخصوص چاپ خاطرات و آثار آزادگان بوده و اخیراً اثری را منتشر کرد که به نظرم مجموعه خوبی با نام «دوره درهای بسته» است. متأسفانه در زمینه داستان دفاع مقدس نتوانسته‌ایم حق مطلب را ادا کنیم و اکنون در حال پرداختن به اضافه کردن عناصر داستانی به خاطرات هستیم تا نثر خاطرات به شکل یک داستان ارائه شود. از آنجا که ادبیات اردوگاهی ما نو پاست، هنوز در حال بررسی و امتحان ژانرها هستیم و ژانری که کمترین تجربه را از آن داریم، ژانر داستانی است و در ارائه ادبیات داستانی دفاع مقدس به جهان ناموفق هستیم و کارهای ما در سطح محدود ترجمه و ارائه می‌شود، اما هنوز نتوانسته‌ایم ایده‌های اصلی را اجرایی کنیم.
وی در پایان چند کتاب شاخص در ادبیات اردوگاهی را معرفی کرد و گفت: کتاب «زندان الرشید» با توجه به این‌که زندانی را روایت می‌کند که جزئیات اندکی از آن به بیرون منتشر شده، اثر خوبی است. «پایی که جا ماند» اثر سیدناصر حسینی و «جهنم تکریت» نیز از آثار خوب این حوزه به شمار می‌روند.