چرایی تفاوت ماهوی بین مستشرقان روزگار کنونی با رویکرد اسلام شناسان

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، جلیل پروین، دبیر علمی جلسه وجوه افتراق و اشتراک بین مستشرقان و علمای اسلام از سری کارگاه‌های همایش مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم بود که در دانشگاه قرآن و حدیث برگزار شد؛ وی در ابتدا اظهار کرد: قرآن حبل ممتدی است از سوی لاهوت به سوی ناسوت که جز پاکان به لحاظ فقهی نباید متن آن را مس نمایند و مهمتر این که جز پاکان باطنی(المطهرون) نمی‌تواند معارف باطنی و هدایت‌های نورانی آن را مس کنند. از اینروست که در طول تاریخ بسیاری از مستشرقان قرآن پژوه که طهارت باطنی نداشتند و یا اندیشه‌های سوء در سر می‌پرورانده‌اند به جای این که همصدا با قرآن بگویند، چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند، لذا برخی درباره مصدر و منبع وحی قرآنی قائل به نظریه نبوغ شدند (یعنی کل قرآن را محصول نبوغ و هوش سرشار محمد(ص) دانستند)؛ برخی قرآن را اقتباس از تورات و کتب پیشین تلقی کردند برخی دیگر آن را متاثر از فرهنگ زمانه پنداشتند. این گونه بود که مستشرقان قرآن پژوه قران را سست و کوچک شمردند؛ در حالی که: استشراق در معنای عام آن عبارتست از: مجموعه تلاش‌های غربیان در شناخت سرزمین‌های شرق از ابعاد مختلف تاریخی، فرهنگی سیاسی دینی و .. اما معنای خاص آن عبارتست از: اسلام شناسی و به ویژه قرآن شناسی غیر مسلمانان. استشراق در طول تاریخ ممتد آن به لحاظ انگیزه به سه گونه بوه است:

1- استشراق تبشیری: که غالب این گونه اسلام شناسان مستشرق را کشیشان و خاخام‌های یهود تشکیل می‌دهند عمده هدف این گونه اسلام شناسی اثبات بی پایگی دین اسلام و جذب مسلمانان به دین مسیحیت بوده است. برخی از پرچمداران استشراق تبشیری عبارتند از: یوحنای دمشقی(اولین مستشرق اسلام شناس)، پطرس اولین کشیش مترجم قرآن؛ گلدزیهر(قرآن شناس یهودی مجاری)؛ نولدکه (المانی)؛ مونتگمری وات(انگلیسی) ارتور حفری(نویسنده واژه‌های دخیل در قرآن)؛ رژی بلاشر(مترجم فرانسوی قرآن)و ..

2- استشراق سیاسی استعماری: در برهه‌هایی از تاریخ غربیان به خاطر ترس از گسترش و جهانی شدن تمدن اسلامی، سعی کرده‌اند در قالب اعزام سفیر، رایزن فرهنگی و جاسوس و .. به جمع آوری اطلاعات به منظور استعمار کشورهای اسلامی داشته باشند؛ مانند آقای لورانس که جاسوس انگلیسی و طراح و مجری طرح تجزیه امپراطوری بزرگ عثمانی بود یا کارل هینریش بیکر(عامل استعمار آلمان در آفریقا) و گیپ، تئوریسین حمایت از اسرائیل در هاروارد.

3- استشراق علمی: از قرن هفدهم میلادی به بعد و به دنبال نهضت علمی و عقلی اروپا در پرتو رنسانس، حرکت شرق شناسی اندکی رنگ تحلیل علمی و عقلی منصفانه‌ای به خود گرفت مانند: گوستاو فلوگل، مولف مسیحی معجم قرآن؛ ژول لابوم فرانسوی، مولف معجم موضوعی آیات قرآن؛ جرج جرداق مسیحی، نویسنده «الامام علی (ع) صوت العداله الانسانیه»؛ ایزوتسو قرآن شناس ژاپنی(نویسنده کتاب خدا و انسان در قرآن)؛ آندرو ریپین و...

به ویره در قرن نوزدهم دین شناسان و اسلام شناسان قهاری پیدا شدند که افزون بر تحسین اسلام و قرآن توفیق تشرف به اسلام را پیدا کرده آثار بسیاری درباره اسلام نگاشتند، مانند رنه گنون فرانسوی که پس از تشرف به سلام نام عبدالواحد یحیی را اختیار کرد با یک زن مسلمان مصری ازدواج کرد و در حالیکه نام الله الله بر زبان داشت چشم از جهان بست و در قبرستان مسلمین در قاهره دفن شد، 2، آناندا کومارا سوامی، 3 فریتیوف شوان که پس از مسلمان شدن نام شخص عیسی نورالدین را برای خود برگزید اسم برخی از کتاب‌های او عبارتند از: ساحت‌های اسلامی اسلام و حکم خالده و .. 4 تیتوس بورکهارت(ابراهیم عزالدین)؛ 5 مارتین لیگنز(ابوبکر سراج الدین) برخی آثار اسلامی او محمد(ص): زندگی نامه پیامبر بر اساس کهن ترین منابع و بزرگانی همچون هانری کربن، توشیهیکو ایزوتسو و ویلیام چیتیک که، قبل از انقلاب 12 سال در ایران بودند و از دانشگاه تهران دکترای زبان و ادبیات فارسی دریافت نمودند و همسر ایشان ساچیکو موراتی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه تهران؛ یکی از آثار مشترک این زوج عبارتست از: سیمای اسلام، ویلیام چیتیک آثار بسیاری گرانسنگی درباره اسلام و عرفان اسلامی نوشتند که بسیاری از آثار وی به فارسی ترجمه هم شده است از جمله این که بنده دو تای از کتاب‌های عرفانی اسلامی نوشتند که بسیای از آثار وی به فارسی ترجمه هم شده است؛ یکی از آثار بسیار مفید ایشان، ترجمه صحیفه سجادیه به انگلیسی و به همراه مقدمه‌ای مفصل در معرض امام سجاد(ع) و جایگاه دعا در اسلام.

با وجود مستشرقان منصف و حقیقت جو و همدل با اسلام در دو سده اخیر، با این حال اکثر مستشرقان حتی در روزگار کنونی رویکرد اسلام شناسی و قرآن شناسی آنها با رویکرد عالمان اسلامی بسیار متفاوت است به عنوان مثال، مبانی، اصول و روش‌های این مستشرقان با مبانی، اصول و روش‌های عالمان اسلامی در بسیاری از موارد تفاوت‌های ماهوی دارد و فلسفه نشست علمی حاضر و حضور دکتر آدم بمبا از دانشگاه بین المللی مالزی برای تبیین و تحلیل همین اختلاف‌ها و بعضا اشتراک‌ها است. یکی از آخرین آثار قرآن پژوهی مستشرقان دایره العمارف قرآن است در 1000 مدخل با سرویراستاری خانم جین مک اولیف که چند سال پیش در انتشارات لیدن هلند به چاپ رسید و هم اینک ترجمه فارسی کل این دایره المعارف در انتشارات حکمت در حال چاپ است در همین کار به ظاهر کاملا عربی نیز در برخی جاها زهر در عسل گنجانده شده است.

بنده ضمن خیر مقدم به استاد دکتر آدم بمبا و ضمن تشکر از متولیان برگزاری این سلسله نشست‌ها در سازمان‌ فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان وابسته به جهاد دانشگاهی و ضمن تشکر از تشریف فرمایی اساتید معظم و دانشجویان مکرم، از استاد آدم بمبا استدعا داریم که سخنرانی خود را آغاز بفرمایند.