چنددستگی و باندبازی؛ موجب تضعیف جایگاه قراء/ بزرگان قرآنی اتحادیه‌ای را تشکیل دهند

حسن رضائیان، قاری بین‌المللی و پیشکسوت قرآنی کشورمان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نکاتی دقیقی درباره تفاوت قرائت قرآن و خوانندگی اشاره کرد و از دغدغه‌های چندساله‌اش درباره هنر تلاوت قرآن گفت و افزود: همانطور که مقام معظم رهبری در دیدار سال 91 با قاریان و حافظان، پس از تلاوت آخرین قاری ایرانی که آوازه‌خوانی می‌کرد، درباره خشوع در تلاوت صحبت کردند و فرمودند: «تلاوت قرآن و قرائت زیبای آیات الهی، مقدمه است برای تدبر در قرآن، ما نمی‌خواهیم خودمان را مشغول به تلاوت و به قرائت قرآن و الحان قرآنی مشغول کنیم، به عنوان یک موضوع اصلی؛ این مقدمه و طریق است. تلاوت قرآن با صوت خوش موجب می‌شود که دل انسان نرم شود، خشوع پیدا کند، آماده شود برای فهم معارف و آیات قرآنی؛ ما به این احتیاج داریم».

رضائیان ادامه داد: ما قاری خوبی داریم که وقتی تلاوت می‌کند، شاید مستمع معانی را نفهمد، اما با حالت خواندنش می‌فهمیم که با چه حزنی می‌خواند اما خواننده هرگونه که بخواهد می‌خواند. حتی اگر غم‌انگیز هم بخواند، حالت حزن ندارد، ولی قرائت قرآن همه‌اش حزن است. حزن با معرفت و معنی و خشوع؛ یعنی قاری باید آهنگ‌هایی به کار ببرد که حالت خشوع در آنهاست. دستگاه‌های موسیقی که در تلاوت قرآن به کار می‌رود، همه‌اش با حزن است البته اگر از اصل آنها استفاده کنیم نه مثل برخی از قراء امروزی که حرکات و لحن‌ها و تحریرهای هندی به کار می‌برند تا مستمعان را جذب کنند.

این قاری بین‌المللی در ادامه با بیان اینکه مستمع ایرانی، ممکن است معانی آیات را متوجه نشود و فقط لحن قاری را تشویق کند، تصریح کرد: برخلاف مصری‌ها همچون مصطفی اسماعیل، حمدی زامل، عمران، غلوش و ... که خیلی موسیقی نمی‌دانستند، اما آنها از دل می‌خواندند که به دل می‌نشست. دنبال بازی با میکروفون و کارهای فانتزی نبودند.

رضائیان با بیان اینکه هر کدام از دستگاه‌های موسیقی، فلسفه‌ای دارد، گفت: قاری باید فلسفه استفاده از نغمات را بداند و هنگام تلاوتش استفاده کند. قرآن خواندن، صحبت کردن با مردم است. اما مستمعان ما پس از 10 دقیقه تلاوت خسته می‌شوند؛ چرا که قاریان ما کلیشه‌ای تلاوت می‌کنند و فقط آهنگ‌های تکراری می‌خوانند. این کار قاری برای مستمع خسته‌کننده می‌شود و انعکاس و بازخورد مستمعان به قاری منتقل می‌شود. وقتی قاری معنا را نداند و فلسفه استفاده از دستگاه موسیقی را هم نداند، تلاوت خسته‌کننده‌ای ارائه می‌کند.

وی ادامه داد: قاری اگر فلسفه استفاده از دستگاه‌ها و معانی آیات را بداند، نه تنها مستمع خسته نمی‌شود، بلکه وقتی می‌خواهد تلاوت تمام شود، ناراحت می‌شود. خشوع از این جهت است که قاری باید تمام زیر و بم دستگاه‌ها را با برهان استدلالی یاد بگیرد. ما فقط ملودی‌ها را حفظ کردیم و کلیشه‌ای تلاوت می‌کنیم. چون زبان ما عربی نیست، ما نمی‌توانیم از خودمان سبک ایجاد کنیم. برخلاف اینکه در مداحی می‌توانیم سبک ایجاد کنیم؛ چرا که زبان فارسی است و ملودی‌ها و معانی را هم می‌دانیم، اما در تلاوت قرآن نمی‌توانیم سبکی ایجاد کنیم و هرکس هم بگوید من صاحب سبک هستم، دروغ می‌گوید. ممکن است مرکب‌خوانی کند، ولی سبکی از خودش نیست.

حسن رضائیان با اشاره به اینکه خشوع این نیست که قاری به گونه‌ای بخواند که مردم به گریه بیفتند، تأکید کرد: خشوع یعنی هر دستگاهی را مطابق معنا پیاده کنیم. قاری باید بتواند 10 آیه را در چند دستگاه پیاده کند. قراء امروزی حالت کلاسیک تربیت نشدند تا در یک مسابقه، مقام می‌آورند و در رادیو و تلویزیون صوت و تصویرشان را پخش می‌کنند با خودشان فکر می‌کنند، بهترین قاری جهان هستند. البته مقصر رادیو و تلویزیون است که صوت و تصویر این قاری را پخش می‌کند. در تلویزیون مصر، برای نماز جمعه و مراسم مهم‌شان، پیشکسوتان و قاریان جا افتاده‌شان تلاوت می‌کنند. حتی تلاوت‌های محمود شحات انور را پخش نمی‌کنند. شاید هنوز شرایط تلاوت در رادیو و تلویزیون را پیدا نکرده است. وقتی این کار را می‌کنند، قاریان جوان، جواب سلام اساتیدشان را هم نمی‌دهند. در حالی‌که هرکس پای رحل قرآن سابقه‌اش بیشتر می‌شود، تازه باید بفهمد که چیزی نمی‌داند. وقتی آدم تلاوت‌های اساتید بزرگ را گوش می‌کند، می‌فهمد که اساتید بزرگ چه زحماتی کشیدند.

حسن رضائیان در پاسخ به این‌که آیا درست است که قاریان امروزی فانتزی می‌خوانند تا مردم خوششان بیاید؟ تصریح کرد: هر چیزی که مردم خوششان بیاید، درست نیست و دلیل نمی‌شود که قاری همانگونه بخواند. هر چیزی که در دایره اصالت قرآن است باید اجرا شود و گرنه به غیر از این، خوانندگی است. خوانندگی، دایره‌اش باز است. گوش مردم متوجه می‌شود که قاری، آهنگ لهو و لعبی می‌خواند یا آهنگ قرآنی؟ این مسأله فطری است.

وی تصریح کرد: قاریان مطرح ما از جلسات سنتی قرآن پا به عرصه گذاشته‌اند و نه از مؤسسات قرآنی. امروزه مؤسسات فقط برای گزارش رد کردن و بودجه گرفتن دوره‌های مختلف را برگزار می‌کنند.

این قاری بین‌المللی به جایگاه قاریان در جامعه اشاره کرد و گفت: این پراکندگی و تفرقه‌ای که گاهی میان قاریان دیده می‌شود و حتی بین قاریان این شهر با شهر دیگر، مشکل از خودمان است. اساتید بزرگ قرآنی باید با یکدیگر جمع شوند، مثل جامعه مداحان و یک اتحادیه مستقل تأسیس کنند. چرا ما قاریان به هیچ جا نرسیدیم؟ از خود ما قاریان است. اگر دودستگی و چنددستگی وجود دارد به ضرر خود قاریان است. متأسفانه باندبازی وجود دارد، حتی گفته می‌شود که بودجه‌های قرآنی برای برخی شهرها و استان‌ها ویژه در نظر گرفته می‌شود!

رضائیان در پایان در پاسخ به این سئوال دیگری مبنی بر ترویج ترتیل‌های خلیجی در میان جوانان و باید‌ها و نباید‌های آن گفت: ترتیل‌ خلیجی را نمی‌پسندم، چون فصاحت ندارند. ترتیل مصری‌ها را می‌پسندم؛ چرا که خسته‌کننده نیست. البته در ترتیل‌ خلیجی لحن‌های زیبایی شنیده می‌شود و قطعاً در برابر ترتیل وهابیت، ترتیل بچه شیعه‌های خودمان را می‌پسندم.