تحول نگرش دینی، رهیافت پیشگامان اسلام‌گرایی سیاسی
گروه بین‌الملل: دو طیف سیاسی سنت‌گرا و تجدد طلب در جهان اسلام، سهم قابل توجهی در تبیین اصول سیاسی و مشی فکری مبتنی بر آموزه‌های اسلامی دارند و هر طیف تلاش می‌کند تا مسیری را برای پیروان خود ترسیم می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)؛ اصلاح‌گری دینی یا احیاگری دینی و یا به تعبیری جامع‌تر تجددگرایی به فرایندی گفته می‌شود که افرادی دین‌باور با نگاهی درون‌دینی با ارائه نظریه یا اقدامی عملی برای زدودن خرافه، زنده کردن و برجسته نمودن کتاب مقدس و برگشت به اصل عقاید پیام‌آوران دین، همت می‌گمارند.
از ویژگی عمده آن می‌توان به پیراستن عقیده مسلمانان از خرافات و بدعت‌ها و بازگشت به اسلام اصیل و اصول اولیه و هماهنگ‌کردن تعالیم و رهنمودهای دینی با عقل و مقتضیات زمان اشاره نمود.
در مقابل نیز سنت‌گرایی، رویکردی است که نسبت به مدرنیته و فلسفه جدید در غرب موضعی بشدت انتقادی دارد و خواهان احیای دانش و خرد در معنای قدسی است.
باور بنیادین و مرکزی در این مکتب اعتقاد به خرد جاویدان است که مبنی بر حضور یک حقیقت فراطبیعی مشترک، جاویدان و جهانی در بطن سنت‌های معتبر دینی می باشد و علم تجربی مدرن را که رویکردی سکولار به جهان و انسان دارد را نقد می کنند. این مکتب بر دین‌شناسی تطبیقی در دوره معاصر بسیار اثرگذار بوده است.
لزوما نمی‌توان این دو طیف را در مقابل و در عرض یکدیگر دانست زیرا طرفداران این دو طیف نیز در اجرای اهداف و نظریه‌های خویش در بخش‌هایی موافق و در بخش‌هایی مخالف یکدیگر هستند.
در این گزارش به تفاوت‌های ماهوی این دو مکتب پرداخته نمی‌شود چرا که پیش از این صدها مقاله و کتاب علمی و دقیق به رشته تحریر درآمده است اما با توجه به رشد فعالیت مؤسسه علمی، فرهنگی و پژوهشیِ «المومنون بلاحدود للدراسات و الأبحاث: مؤمنان بدون مرز»، بازخوانی ابعاد هر دو بخش ضروری احساس می‌شود.
پیشگامان اصلاح‌گری دینی با هدف هویت‌یابی جدید و با توجه به تجربه عینی خویش با نظریه‌پردازی تلاش می‌کنند تا در حد توان خود، واقع‌گرایانه به موضوعات و الزامات دنیای جدید نگاه کرده و در راستای حضور مؤثر و فعال و به شکلی پذیرا توسط مخاطب عصر حاضر اقدام کند.
پیشگامان اسلام سیاسی
حَسَن بَنّا که او را بنیان‌گذار جماعت اِخوان‌المسلمین و نخستین مرشد عام آن در مصر می‌دانند را شاید بتوان نخستین کسی دانست که تأثیر بسیار عمیقی بر اندیشه‌های اسلامی در قرن بیستم گذاشت.
وی معتقد بود تنها عامل هویت‌بخش در هر جامعه، اسلام است و به شدت با گرایش‌های قومی، سکولار و لیبرال مخالف بود. او معتقد بود هر نقطه از زمین که مسلمان وجود داشته باشد، محل فعالیت مسلمانان است و سرزمین مسلمانان به شمار می‌رود.
در مقابل، راشد الغنوشی رهبر اسلام‌گرایان تونس و از مخالفان نظام سیاسی پیشین تونس به این تفکر روی خوشی نشان نداد و تلاش کرد تا با پذیرش امور حقیقی، تلفیقی بین امت اسلامی و ملت محصور در یک مرز مشخص سیاسی و جغرافیایی ارائه کند.
شروع اعتراضات مردمی
پس از شروع اعتراضات مردمی در تونس، الغنوشی رهبر حزب اسلام‌گرای «النهضه» تونس و از مخالفین سکولاریسم، پس از ۲۰ سال دوری به کشورش بازگشت. وی هدف خود را مشارکت در امر سیاسی تونس عنوان کرد. غنوشی پس از بازگشت به تونس به همراه عبدالفتاح مورو، صلاح‌الدین جورشی و حمیده النیفر، جمعیت پاسدار قرآن کریم را تأسیس کرد.
به نظر می‌رسد یکی از دلایل اندیشه‌گانی غنوشی به خصوص «تلفیق بین امت اسلامی و ملت محصور در یک مرز مشخص سیاسی و جغرافیایی» به سبب اتفاقات به وقوع پیوسته در تونس بوده و در آراء و نظرات وی اثر گذاشته باشد.
از جمله آثار وی می‌توان به «حرکت امام خمینی و تجدید حیات اسلام»، «طریقنا إلی الحضارة؛ راه ما به سوی تمدن»، «المرأة بین القرآن و واقع المسلمین؛ زن در قران و جامعه مسلمین»، و «مقاربات فی العلمانیة و المجتمع المدنی؛ رویکرد سکولاریسم و جامعه مدنی » اشاره کرد.
مؤسسه علمی، فرهنگی و پژوهشیِ «مؤمنان بدون مرز»، حصار علمی موضوعات فرهنگی و معرفتی و دینی را درهم شکسته و بازار گفت‌وگو، اندیشه و نقد دینی را تا حد توان خود مهیا ساخته است. براساس بررسی تولیدات این مؤسسه می‌توان دریافت که تلاش این مرکز علمی بر پشتیبانی و بازنشر اندیشه‌های تجددخواهانه پژوهشگران خود است که تلاش می‌کند فرصت و زمینه مناسبی را برای تبادل و تعامل افکار و اندیشه‌های گوناگون، و نقد و تحلیل میراث دینی به حد بضاعت فراهم آورد.
با توجه به پژوهش‌های انجام شده در در این مؤسسه و دیگر مؤسسات جهان عرب، جریان ترجمه هدف‌دار از آثار این مؤسسه به سایر زبان‌ها از جمله زبان فارسی می‌تواند از به تولید دانش و کاهش هزینه‌های پژوهشی متعدد در کشور کمک کرده و جهان‌بینی کاملی از تحولات اسلام‌گرایی سیاسی در جهان عرب شناخت/.
گزارش از: محمد باعزم
