کارکرد اجتماعی اعتقاد به مهدویت در حوزه تقویت انسجام ملی
گروه اندیشه ــ ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم، ایجاد اتحاد و هویت واحد بین اقوام و خرده‌فرهنگ‌ها از جمله ظرفیت‌های اندیشه مهدویت در ساحت‌های نظم، انسجام و همبستگی، امنیت و تحکیم روابط اجتماعی است.
به گزارش ایکنا؛ توان‌مندی نظام اجتماعی از دغدغه‌های مهمی است که همواره مورد توجه نظام‌های سیاسی و حکومتی است. عوامل مختلفی می‌توانند در بقا و تداوم، پویایی و توان‌مندسازی نظام اجتماعی نقش داشته باشند. باور به مهدویت در پویایی و توان‌مندی نظام اجتماعی نقش مهمی می‌تواند داشته باشد و کارکرد در این حوزه از کارکرد‌های مهم این باور به‌حساب می‌آید؛ زیرا باور به مهدویت، می‌تواند مردم را حول محور خود جمع کند و برای تحقق هدفی مشخص، آنان را به صورت یکپارچه درآورد و به آنان هویت واحد دهد و به‌دنبال آن قدرت اجتماعی را تقویت نماید و ارتباط اجتماعی را تحکیم بخشد و در نتیجه، زمینه‌های امنیت و نظم اجتماعی را فراهم آورد و به تحکیم روابط اجتماعی منجر شود.
مقاله «کارکرد اجتماعی اعتقاد به مهدویت» تألیف محمود ملکی‌راد و مجتبی گودرزی که در شماره ۱۸ فصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» منتشر شده به بررسی این موضوع پرداخته است. در این تحقیق، با هدف نشان‌دادن کارکرد باور به مهدویت در ساحت نظام اجتماعی جامعه منتظِر و عصر غیبت و تبیین ظرفیت و پتانسیل اندیشه مهدویت در تقویت و تحکیم نظام اجتماعی، بحث و گفت‌وگو شده است.
از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق، نشان‌دادن ظرفیت اندیشه مهدویت در ساحت‌های نظم، انسجام و همبستگی، امنیت و تحکیم روابط اجتماعی است. از برجسته‌ترین راهکار‌های اندیشه مذکور در این حوزه‌ها عبارت است از: تولید و بازخوانی ارزش‌های اخلاقی مشترک، تحکیم باور‌های دینی به‌ویژه آموزه امامت، ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم، ایجاد اتحاد و هویت واحد بین اقوام و خرده فرهنگ‌ها و ایجاد اعتماد عمومی که از تقویت ارزش‌ها و پایبندی به قواعد اخلاقی ناشی می‌شود.
در این مقاله «نظم اجتماعی» به عنوان یکی از کارکرد‌های اجتماعی باور به مهدویت معرفی شده است. نظم یکی از عوامل موثر در کارآیی نظام اجتماعی است. از سوی جامعه‌شناسان علل و عوامل مختلفی برای نظم اجتماعی مطرح شده است. با باور جامعه‌شناسان جامعه برای نظم به ارزش‌های مشترکی نیازمند است. از میان نهاد‌های اصلی جامعه «نهاد دین و مذهب در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است.
آگوست کنت درباره نقش دین در تولید ارزش‌ها و به تبع آن در ایجاد نظم اجتماعی می‌گوید: دین زمینه مشترکی را فراهم می‌سازد که اگر نباشد، اختلافات فردی جامعه از هم گسیخته می‌شود. دین به انسان‌ها اجازه می‌دهد تا بر تمایلات خودخواهانه‌شان فایق آیند و به خاطر عشق به هم‌نوعان‌شان فراتر از این خود‌خواهی‌ها عمل کنند. دین با ایجاد ارزش‌های مشترک می‌تواند نقش مهمی در نظم اجتماعی داشته باشد. وقتی جامعه به ویژگی‌های اخلاقی مثبت و ارزشی، مزین گردد و در تربیت مردم به این امر توجه کامل شود. آن وقت خصایص و ویژگی‌های بارز اخلاقی؛ چون اعتماد عمومی را به دنبال خواهد داشت و در نتیجه موجب نظم‌پذیری جامعه می‌شود.
به باور نویسنده، اندیشه مهدویت جایگاه والایی در اسلام دارد و از این جهت می‌تواند در تحکیم مبانی ارزشی و اخلاقی که موجب نظم اجتماعی می‌شوند نقش داشته باشد و به ایجاد ارزش‌ها و ارتقای آن‌ها کمک کند. در این رابطه علاوه بر ویژگی‌های ارزشی و اخلاقی مورد سفارش در دین اسلام، یک سلسله از ویژگی‌های نفسانی و ارزش‌های اخلاقی را می‌توان از مجموع روایاتی که در صدد تبیین خصوصیات منتظران و جامعه منتظر و ویژگی‌های یاران امام مهدی (عج) هستند برداشت کرد.
با این وصف، منتظران می‌توانند ارزش‌های مشترکی که مقوم نظم اجتماعی هستند را ایجاد کنند. الگوگیری جامعه منتظر از آن ارزش‌ها و کاربست آن‌ها می‌تواند در تحکیم و تعمیق ارزش‌ها و فضایل اخلاقی در جامعه منتظر آثار و نتایج موثر و مفیدی داشته باشند و به تبع آن در ایجاد نظم اجتماعی موثر خواهند بود.
یکی دیگر از دستاورد‌های اجتماعی باور به مهدویت «انسجام و همبستگی اجتماعی» است. واژه انسجام نوعی هماهنگی همراه با نظم و سیاق را در ذهن متبادر می‌کند. انسجام با نبود اعتماد اجتماعی رو به زوال می‌رود. وفاق و انسجام، پایه و اساس زندگی اجتماعی است و یکی از نیاز‌های بنیادین جوامع انسانی محسوب می‌شود. انسجام سطوح مختلفی دارد و در سطوح فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مطرح می‌شود.
وی تأکید می‌کند که انسجام و وفاق حاصل و نتیجه مجموعه‌ای از اهداف و ارزش‌های مشترکی است که اعضای یک گروه به آن تمایل دارند و این اهداف و ارزش‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در حیات آن گروه دارد. عوامل موثر در ایجاد انسجام و وفاق را می‌توان در مناسبات فرهنگی، مذهبی، دینی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جست‌وجو نمود و بر آن‌ها تأکید داشت.
از نگاه جامعه‌شناسان یکی از کارکرد‌های اصلی دین ایجاد همبستگی و وفاق اجتماعی است. به اعتقاد دورکیم اجرای مراسم مذهبی و بعد مناسکی دین نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی ایفا می‌کند. از نظر وی تشریفات دینی هر قدر که کم‌اهمیت باشند باز هم مردم را در مواقع مختلف به منظور انجام مناسک و مراسم دینی گرد هم جمع می‌کند و از این طریق، صمیمیت بیشتری میان آن‌ها ایجاد می‌کند و نگاه افراد از همین رهگذر به هم تغییر می‌کند.
به اعتقاد نویسنده، مقاله با توجه به نقش دین در ایجاد انسجام اجتماعی و همبستگی اجتماعی از یک طرف و تبلور کامل دین اسلام در اندیشه مهدویت از طرف دیگر، می‌توان گفت باور به مهدویت به دلیل برخورداری از عناصری، چون تکیه بر باور مشترک ادیان در منجی موعود در سطح جهانی از یک سو و تکیه بر اصل مهدویت اسلامی در سطح ملل مسلمان از سویی دیگر، قادر بر ایجاد و تحکیم انسجام و همبستگی اجتماعی و در این رابطه از راهکار‌های مختلفی برخوردار است.
