در نشست چالش‌های فقه در دنیای معاصر عنوان شد:
فقدان تنظیم نظام‌ها؛ چالش عمده فقه اسلامی
گروه حوزه‌های علمیه ــ نشست چالش‌های فقه در دنیای معاصر از سلسله نشست‌های طرح مشق اجتهاد برگزار و در آن تاکید شد: چالش عمده فقه اسلامی فقدان تنظیم نظام‌ها در آن است که مقام معظم رهبری مکرراً در بیاناتشان و مرحوم امام در کتاب البیع صریحاً می‌فرمایند که باید فقه نظامات را مدون کرد.
به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدعلی ایازی، استاد دانشگاه مفید قم 28 تیرماه در میزگرد چالش‌های فقه در دنیای معاصر گفت: استاد شهید مطهری بحثی را مطرح کرده‌اند که اگر حکمی فقهی با اصل عدالت تعارض کند؛ در کشاکش بین این دو می‌باید به کدام اخذ کنیم؟ ایشان می‌فرماید پرواضح است که اصل عدالت که از عقل و دین بدان دست یافته‌ایم، حاکم بر هر حکم فقهی دیگر است.
وی افزود: عدیل همین بحث را می‌توان در مورد کرامت انسانی داشت؛ اهمیت این بحث از همان ابتدای خلقت که خدای متعال، فرشتگان را امر به سجده بر آدمی نمود روشن می‌شود و در این منظومه باید آیاتی را نشان کرد؛ از جمله آیات شریفه «و نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي»(حجر، آیه 29)؛ و من از روحم در انسان دمیدم. «قالَ يا إِبْليسُ ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ» (ص آیه 75). گفت: ای ابلیس چه چیزی تو را منع کرد بر آنچه به دست خودم آفریدم سجده نکنی. «مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَميعا»(مائده، آیه 32). هر کسی، کسی را نه به خاطر قصاص قتل كسى يا ارتكاب فسادى بر روى زمين بكشد، گویا همه مردم را كشته است. «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلا»(اسراء، آیه 70). ما فرزندان آدم را كرامت بخشيديم و بر دريا و خشكى سوار كرديم و از چيزهاى خوش و پاكيزه روزى داديم و بر بسيارى از مخلوقات خويش برتری‌شان نهاديم.
ایازی با بیان اینکه خدای متعال در همه این آیات کرامت انسانی را مدنظر قرار داده است تصریح کرد: این کرامت نه آن است که کرامت مؤمن یا مسلمان را هدف قرار دهد؛ لذا کافر، مشرک و حتی مجرم باید مورد تکریم باشد و فقط در همان عیبش می‌توان او را مذمت کرد.
استاد دانشگاه مفید اظهار کرد: نکته دیگری که در این منظومه باید بدان توجه داد این است که آیا کرامتی که قرآن بدان سخن رانده است، کرامت ذاتی است یا کرامت استعدادی؟ بدین معنا که آیا ذات انسان مورد تکریم است یا انسان صرفاً استعداد کرامت را قابل است. این نکته بحثی تفسیری است که مفسران بدان سخن رانده‌اند و نظر علامه طباطبائی در این‌باره بر کرامت ذاتی انسان است.
وی افزود: نکته دیگری که باید در آن مداقه کرد این است که کرامت انسانی که قرآن از آن می‌گوید، صرف خبر است یا در این بیان امتنان نیز نهفته است. ظاهر آن است که خدای متعال از این بیان درصدد نتیجه‌ای بوده است که این کرامت را به‌عنوان یک اصل مطرح کند. البته می‌باید بدین نکته نگاه فقیهانه انداخت که آیا این نکته قرآنی را مانند عدالت می‌توان به‌عنوان اصل قلمداد کرد یا خیر و در ادامه اگر آن را به‌عنوان اصل پذیرفت، در تعارض بین این اصل و دیگر احکام چه باید کرد. این نکته قرآنی را می‌باید در حقوق خانواده، حقوق مخالفین، حقوق کافرین، حقوق شهروندی و ... نیز در نظر گرفت.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر نوائی، نیز در سخنانی گفت: چالش نظام سازی در فقه بسیار مشهود است؛ درون‌مایه فقه این استعداد و ظرفیت را دارد که سایر نظام‌واره‌های دیگر را در آن وارد کرد.
وی با بیان اینکه هر یک از جنبه‌های انسانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی، مدنی، تمدن، عدالت، حکومت، عائله و ... را می‌باید در فقه اسلامی دید تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم این نگاه حداکثری را در فقه جواب دهیم، باید به‌وسیله اجتهادی روزآمد وارد فقه شد.
نوائی به طرح این سؤال پرداخت که در مقیاس انتظاراتی که دین از ما دارد آیا اجتهاد امروزی در حوزه علمیه می‌تواند به تنظیم نظامات بپردازد؟ و تاکید کرد: چالش عمده فقه اسلامی فقدان تنظیم نظام‌ها در آن است که مقام معظم رهبری مکرراً در بیاناتشان و مرحوم امام در کتاب البیع صریحاً می‌فرمایند که باید فقه نظامات را مدون کرد.
وی ادامه داد: عقایدی که بدان رسیده‌ایم عباداتی در پی دارد؛ عبادات مسائل اجتماعی در پی دارد و مسائل اجتماعی اخلاقیات، حکومت، سیاست، حقوق مدنی، اقتصاد و ارتباطات را در پی دارد، پس فقه اسلامی یک سیستم و حکومت است.
نوائی بیان کرد: نگاه تحویل‌گرایانه در مسائل شریعت منجر به از بین رفتن شریعت می‌شود، زیرا همه اسلام اخلاق نیست؛ همه اسلام فقه فردی نیست؛ پس حوزه‌های علمیه باید در راستای نظام‌وارگی و نظام‌سازی فقه کوشا باشند و در این زمینه می‌توان دو نظام تأسیس کرد؛ نظامی کلان و نظامی خرد؛ نظام کلان که همه نظام‌ها در آن جای دارند و نظام خرد که هرکدام از نظام‌های فقه الاقتصاد و ... در آن هستند.
استاد دانشگاه مفید اظهار کرد: نکته دیگری که در این منظومه باید بدان توجه داد این است که آیا کرامتی که قرآن بدان سخن رانده است، کرامت ذاتی است یا کرامت استعدادی؟ بدین معنا که آیا ذات انسان مورد تکریم است یا انسان صرفاً استعداد کرامت را قابل است. این نکته بحثی تفسیری است که مفسران بدان سخن رانده‌اند و نظر علامه طباطبائی در این‌باره بر کرامت ذاتی انسان است.
وی افزود: نکته دیگری که باید در آن مداقه کرد این است که کرامت انسانی که قرآن از آن می‌گوید، صرف خبر است یا در این بیان امتنان نیز نهفته است. ظاهر آن است که خدای متعال از این بیان درصدد نتیجه‌ای بوده است که این کرامت را به‌عنوان یک اصل مطرح کند. البته می‌باید بدین نکته نگاه فقیهانه انداخت که آیا این نکته قرآنی را مانند عدالت می‌توان به‌عنوان اصل قلمداد کرد یا خیر و در ادامه اگر آن را به‌عنوان اصل پذیرفت، در تعارض بین این اصل و دیگر احکام چه باید کرد. این نکته قرآنی را می‌باید در حقوق خانواده، حقوق مخالفین، حقوق کافرین، حقوق شهروندی و ... نیز در نظر گرفت.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر نوائی، نیز در سخنانی گفت: چالش نظام سازی در فقه بسیار مشهود است؛ درون‌مایه فقه این استعداد و ظرفیت را دارد که سایر نظام‌واره‌های دیگر را در آن وارد کرد.
وی با بیان اینکه هر یک از جنبه‌های انسانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی، مدنی، تمدن، عدالت، حکومت، عائله و ... را می‌باید در فقه اسلامی دید تصریح کرد: برای اینکه بتوانیم این نگاه حداکثری را در فقه جواب دهیم، باید به‌وسیله اجتهادی روزآمد وارد فقه شد.
نوائی به طرح این سؤال پرداخت که در مقیاس انتظاراتی که دین از ما دارد آیا اجتهاد امروزی در حوزه علمیه می‌تواند به تنظیم نظامات بپردازد؟ و تاکید کرد: چالش عمده فقه اسلامی فقدان تنظیم نظام‌ها در آن است که مقام معظم رهبری مکرراً در بیاناتشان و مرحوم امام در کتاب البیع صریحاً می‌فرمایند که باید فقه نظامات را مدون کرد.
وی ادامه داد: عقایدی که بدان رسیده‌ایم عباداتی در پی دارد؛ عبادات مسائل اجتماعی در پی دارد و مسائل اجتماعی اخلاقیات، حکومت، سیاست، حقوق مدنی، اقتصاد و ارتباطات را در پی دارد، پس فقه اسلامی یک سیستم و حکومت است.
نوائی بیان کرد: نگاه تحویل‌گرایانه در مسائل شریعت منجر به از بین رفتن شریعت می‌شود، زیرا همه اسلام اخلاق نیست؛ همه اسلام فقه فردی نیست؛ پس حوزه‌های علمیه باید در راستای نظام‌وارگی و نظام‌سازی فقه کوشا باشند و در این زمینه می‌توان دو نظام تأسیس کرد؛ نظامی کلان و نظامی خرد؛ نظام کلان که همه نظام‌ها در آن جای دارند و نظام خرد که هرکدام از نظام‌های فقه الاقتصاد و ... در آن هستند.
جایگاه زن از مباحث چالشی فقه معاصر
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی فهیم قم بیان کرد: فقه و توسعه سیاسی، فقه و توسعه اقتصادی، فقه و توسعه تکنولوژی و فقه و هنری، چهار چالشی است که فقه می‌باید بدان پاسخ دهد.
وی با بیان اینکه برخی از بحث‌ها به خاطر توسعه سیاسی به چالش کشیده شده است که یکی از آن‌ها حاکمیت است تاکید کرد: در ساختار حاکمیت باید دید با تمدن جدید چگونه نظر دهیم. آیا آنچه در ادله ولایت‌فقیه مطرح می‌شود، به معنای ولایت حکومت کلی و جهانی است یا اینکه صرفاً در مقابل حکومت‌های ظالم باید بدان رجوع کرد؟.
وی ادامه داد: حال اگر منظور از روایات تشکیل دولت است، نظام تشکیل دولت چگونه است؟ آیا همان‌طور که در نظام فردی می‌باید به‌یقین رسید تا عملی را انجام داد، در نظام اجتماعی نیز کارساز است؟ یا اینکه در نظام جمعی بایستی تصمیم‌گیری جمعی را که در دنیای جدید مورد پذیرش است، مدنظر قرارداد.
قاضی‌زاده با بیان اینکه جایگاه زنان در دنیای جدید چگونه است؟ مسئولیت زنان بایستی تا کجا و چگونه باشد؟ مثلاً وزیر زن نمی‌توانیم داشته باشیم؟ اظهار کرد: برخی فق‌ها همان آیه شریفه «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء» (نساء، آیه ۳۴) که مدیریت مردان بر زنان در خانواده را مطرح می‌کند، به اجتماع نیز سرایت می‌دهند و از این‌رو حکم به عدم مسئولیت زنان در جامعه می‌دهند لذا این مسائل می‌باید مورد مطالعه قرار گیرد.
وی افزود: بحث تعامل با کفار در اجتماع و اقتصاد، از دیگر بحث‌های ضروری بعد از توسعه است؛ مثال روز آن همین مسئله عضو زرتشتی شورای شهر یزد است که باید دید قاعده «نفی سبیل» تا کجا راه می‌یابد همچنین حریم خصوصی بحثی بسیار جدی است که با توجه به فزونی فضای مجازی که در آن هر عکسی تبادل می‌شود، باید مورد مطالعه قرار گیرد.
رئیس موسسه فهیم اظهار کرد: اینکه در بحث توسعه هنری تا کجا می‌توان پیش رفت همچنین ماهیت رسانه امری بسیار مهم است که باید بدان پرداخت. گاهی رسانه دروغ نمی‌گوید، ولی فرد یا جمع را از جایگاهش پائین می‌آورد. مثل اینکه فلان خبر را بعد از فلان پخش می‌کنند و آن فرد یا جمع را از جایگاه خود پائین می‌آورد.
قاضی‌زاده عنوان کرد: باید دید دین تا کجا راه دارد؛ مرحوم امام سال ۶۶، ۶۷ نظام‌های اسلامی را مطرح کرده‌اند که باید مورد توجه قرار گیرد. باید به این مسئله دقت کنیم که آیا حوزه‌های علمیه و طلبه‌ها به این مسائل ورود پیدا نکرده‌اند، یا اینکه، چون دین در این زمینه‌ها کلامی برای مطرح‌شدن ندارد، بدان‌ها سخن رانده نشده است؟.
همچنین در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی دری، مدیر اجرایی طرح «مشق اجتهاد» از مسئولین مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) به‌عنوان مؤسسه برگزارکننده این نشست و طرح، معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان به‌عنوان همکار این طرح در مشهد مقدس و همچنین دفتر نخبگان و استعداد‌های برتر حوزه علمیه خراسان، مسئولین مدارس علمیه آیت‌الله‌العظمی خویی ره و سعادت و برگزارکنندگان این طرح ملی در مشهد مقدس تشکر و قدردانی کرد.
وی ضمن اشاره به آماده شدن طرح نامه تفصیلی مقالات طلاب در این طرح بیان کرد: می‌باید مقالات طلاب طی سه ماه نوشته‌شده و به دبیرخانه طرح ارسال شود؛ در طی این سه ماه هرکدام از طلبه‌ها با استادی به‌عنوان پشتیبان در ارتباط بوده و سؤالات و مسائل مطرح‌شده در طی نوشتن مقاله را با این اساتید در میان می‌گذارد.
انتهای پیام
وی با بیان اینکه برخی از بحث‌ها به خاطر توسعه سیاسی به چالش کشیده شده است که یکی از آن‌ها حاکمیت است تاکید کرد: در ساختار حاکمیت باید دید با تمدن جدید چگونه نظر دهیم. آیا آنچه در ادله ولایت‌فقیه مطرح می‌شود، به معنای ولایت حکومت کلی و جهانی است یا اینکه صرفاً در مقابل حکومت‌های ظالم باید بدان رجوع کرد؟.
وی ادامه داد: حال اگر منظور از روایات تشکیل دولت است، نظام تشکیل دولت چگونه است؟ آیا همان‌طور که در نظام فردی می‌باید به‌یقین رسید تا عملی را انجام داد، در نظام اجتماعی نیز کارساز است؟ یا اینکه در نظام جمعی بایستی تصمیم‌گیری جمعی را که در دنیای جدید مورد پذیرش است، مدنظر قرارداد.
قاضی‌زاده با بیان اینکه جایگاه زنان در دنیای جدید چگونه است؟ مسئولیت زنان بایستی تا کجا و چگونه باشد؟ مثلاً وزیر زن نمی‌توانیم داشته باشیم؟ اظهار کرد: برخی فق‌ها همان آیه شریفه «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء» (نساء، آیه ۳۴) که مدیریت مردان بر زنان در خانواده را مطرح می‌کند، به اجتماع نیز سرایت می‌دهند و از این‌رو حکم به عدم مسئولیت زنان در جامعه می‌دهند لذا این مسائل می‌باید مورد مطالعه قرار گیرد.
وی افزود: بحث تعامل با کفار در اجتماع و اقتصاد، از دیگر بحث‌های ضروری بعد از توسعه است؛ مثال روز آن همین مسئله عضو زرتشتی شورای شهر یزد است که باید دید قاعده «نفی سبیل» تا کجا راه می‌یابد همچنین حریم خصوصی بحثی بسیار جدی است که با توجه به فزونی فضای مجازی که در آن هر عکسی تبادل می‌شود، باید مورد مطالعه قرار گیرد.
رئیس موسسه فهیم اظهار کرد: اینکه در بحث توسعه هنری تا کجا می‌توان پیش رفت همچنین ماهیت رسانه امری بسیار مهم است که باید بدان پرداخت. گاهی رسانه دروغ نمی‌گوید، ولی فرد یا جمع را از جایگاهش پائین می‌آورد. مثل اینکه فلان خبر را بعد از فلان پخش می‌کنند و آن فرد یا جمع را از جایگاه خود پائین می‌آورد.
قاضی‌زاده عنوان کرد: باید دید دین تا کجا راه دارد؛ مرحوم امام سال ۶۶، ۶۷ نظام‌های اسلامی را مطرح کرده‌اند که باید مورد توجه قرار گیرد. باید به این مسئله دقت کنیم که آیا حوزه‌های علمیه و طلبه‌ها به این مسائل ورود پیدا نکرده‌اند، یا اینکه، چون دین در این زمینه‌ها کلامی برای مطرح‌شدن ندارد، بدان‌ها سخن رانده نشده است؟.
همچنین در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی دری، مدیر اجرایی طرح «مشق اجتهاد» از مسئولین مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) به‌عنوان مؤسسه برگزارکننده این نشست و طرح، معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان به‌عنوان همکار این طرح در مشهد مقدس و همچنین دفتر نخبگان و استعداد‌های برتر حوزه علمیه خراسان، مسئولین مدارس علمیه آیت‌الله‌العظمی خویی ره و سعادت و برگزارکنندگان این طرح ملی در مشهد مقدس تشکر و قدردانی کرد.
وی ضمن اشاره به آماده شدن طرح نامه تفصیلی مقالات طلاب در این طرح بیان کرد: می‌باید مقالات طلاب طی سه ماه نوشته‌شده و به دبیرخانه طرح ارسال شود؛ در طی این سه ماه هرکدام از طلبه‌ها با استادی به‌عنوان پشتیبان در ارتباط بوده و سؤالات و مسائل مطرح‌شده در طی نوشتن مقاله را با این اساتید در میان می‌گذارد.
انتهای پیام
مطالب مرتبط
