در ایران شخصیت‌های بین‌المللی مانند «فؤاد سزگین» نداریم/ گرفتار تنگنظری نسبت به آثار شرقی‌شناسان هستیم
گروه اندیشه ــ حجت‌الاسلام رسول جعفریان در مراسم بزرگداشت «فؤاد سزگین» بیان کرد: متاسفانه در کشورمان شخصیت‌هایی مانند سزگین را نداریم، بلکه افرادی که در حد او هستند با رفتن به آمریکا و اروپا توانسته‌اند تبدیل به چهره‌های بین‌المللی شوند که البته این مسئله به دلایل مختلفی به وجود آمده است.
به گزارش ایکنا؛ مراسم بزرگداشت «فواد سزگین»، با حضور جمعی از اساتید دانشگاه از جمله حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، بعد از ظهر امروز 5 آبان در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد.
جعفریان این مراسم بیان کرد: یکی از مطالب مهم، به نوعی تبیین جایگاه فؤاد سزگین و شخصیت‌های همانند او در تاریخ فرهنگی ما و اندیشه‌هایی است که در حوزه تمدنی در سده اخیر داشته‌ایم. همچنین سؤالی که مطرح میشود، این است که شخصیتی مانند فؤاد سزگین بین ایرانیان چه کسی می‌تواند باشد؟ یک شخصیتی که هم عالم است و هر بر اساس این علم و دانش، جنبشی را به راه انداخته که در آلمان و ترکیه و ... منشا اثر بوده است.
وی در ادامه افزود: مسلما افراد زیادی را داریم که به این شخصیت نزدیک هستند، ولی حقیقت این است که وقتی کتاب «نون و القلم» جلال آل احمد را می‌خواندم، فکر می‌کردم که این کتاب شبیه کتاب «قلعه حیوانات» معروف است، ولی چطور میشود که یک کتاب صورت جهانی می‌گیرد و یک کتاب، در سطح محلی باقی می‌ماند و از دایره تاثیرگذاری خارج میشود.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بیان کرد: جلال آل احمد نثر خوبی دارد و تجربه‌های سال 1332 را دارد و قلعه حیوانات نیز با همین مضامین است، اما این اثر جهانی شده است، اما مسئله و سؤال در این است که چرا کارهای ما نمی‌تواند صورت جهانی پیدا کند و مشکل در کجا است؟ به هر حال بزرگ شدن در اروپا و بحث زبان و ارتباطات، یکی از مسائل مورد توجه و مهم است، ولی به شخصیت افراد و نوع نگاهی که دارند نیز برمی‌گردد.
نسبت به مطالعات شرق‌شناسان دچار نوعی تنگنظری هستیم
جعفریان در ادامه با تأکید بر اینکه در ایران دچار نوعی تنگنظری هستیم، تصریح کرد: معمولا در ایران گرفتار نوعی از تنگنظری هستیم، از این بابت که حاضر نیستیم به حقایق اعتراف کنیم و از کارهایی که شرق‌شناسان انجام داده‌اند، تمجید کنیم. نگاه ما معمولا به این کارها منفی است، ولی آن انصاف را نداریم و موجب شده که تن به همکاری و مراوده به آنها ندهیم. برخی بحث‌های ملی داریم، اما نمی‌توانیم اینها را تفکیک کنیم.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بیان کرد: فؤاد سزگین فرصتی برای کارهای علمی در ترکیه به دست نیاورد و به همین دلیل به کشور آلمان سفر کرد. البته شبیه این شخصیت‌ها را در ایران نیز داریم که در ایران کار نکردند، در واقع یا محدود بوده‌اند یا گرفتار مسائل سیاسی بوده‌اند، به همین دلیل به آمریکا یا اروپا سفر کرده‌اند و پس از آن تبدیل به چهره‌های بین‌المللی شده‌اند.
باید کاری کنیم که چهره‌های ما بین‌المللی شوند
جعفریان در ادامه بیان کرد: صرف بودن در آمریکا یا اروپا شاید برجستگی نباشد، اما برخورداری از حدی از آن برجستگی، می‌تواند کمک کند. ما باید کاری کنیم که چهره‌های خود را بین‌المللی کنیم که البته این کار صرفا با تبلیغ، شدنی نیست. یک مقدار اصلاح بینش می‌خواهد و البته مساعدت حکومت را نیز می‌خواهد که در این مسئله بی‌بهره هستیم که با یک حمایتی روبرو باشیم که اجازه دهند آن چهره‌ها حالت جهانی بیابند.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تصریح کرد: فؤاد سزگین از محیط کوچکی سربرآورد. ترکیه در دهه 70 میلادی عقب‌افتاده بوده است، اما او آنجا را رها می‌کند و تبدیل به یک بنای افتخار میشود. از آن طرف برای ترکیه افتحار درست می‌کند و البته با ترکیه نیز ارتباطاتی دارد.
وی در ادامه افزود: در ایران کتابخانه‌ای داریم که در جهان اسلام می‌توان به آن افتخار کرد، اما به لحاظ مالی مشکلاتی دارد. شاید فرصت بود که از بیرون بشود حمایت‌های مالی را برای کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی جذب کرد، اما برخی‌ها نگران هستند که با این کار مشکلی به وجود آید. در ذهنیت ما نیز این انگ وجود دارد و خودمان هم بدمان نمی‌آید که در یک شرایطی به طرف مقابل بگوییم شما به خارج رفته‌اید و مشکل پیدا کرده‌اید.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: کم نداریم افرادی که این قدرت را دارند. علاوه بر اینکه محدودیت‌های زبانی که ما فارس هستیم و ترک‌ها و عرب‌ها به یکدیگر نزدیک‌تر هستند، ما نیز به لحاظ مذهبی نزدیک بوده‌ایم، اما آنها نزدیک‌تر بوده‌اند و ارتباط قوی‌تری دارند. اما این سؤال مطرح است که جای فؤاد سزگین کجا بوده است؟ شاید چهار مرحله را به لحاظ شرق‌شناسی بتوان مطرح کرد و در اینجا می‌گویم که مقصود من مطالعاتی است که مربوط به شرق اسلامی است.
وی در ادامه با اشاره به مرحله اول بیان کرد: مرحله اول ظهور شرق‌شناسی از سفرنامه‌ها است که از قرن 16 شروع میشود. چند صد سفرنامه تا آخر دوره قاجار پدید آمده که بخش عمده تاریخ اجتماعی ما در اینها وجود دارد. البته مطرح شده که این کار با توجیه سیاسی همراه بوده است، اما صرفا این‌طور نبوده و حس کنجکاوی نیز مطرح بوده است که در یک مرحله‌ای انسان به آن دست پیدا می‌کند.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تصریح کرد: مرحله دوم، کارهای تحقیقی و پژوهشی در غرب است. در قرون 18 و 19 نسبت به اسلام، نوعی دشمنی بین خود و غربی‌ها داشتیم که ما ایرانیان سهمی در آن نداریم، بلکه ترکیه این درگیری را دارد. آن کینه‌توزی‌های اروپای غربی به اسلام به دوره طولانی برمی‌گردد، ولی کم نبودند افراد علاقه‌مند به اسلام که در این زمینه کار کرده‌اند.
علت علاقه‌مند شدن روشنفکران غرب به مسلمانان
جعفریان در ادامه بیان کرد: بسیاری از روشنفکران غربی به خاطر ضدیت با کلیسا به اسلام علاقه‌مند شدند و از مسلمانان حمایت کردند و آنها را به وفور در کارهای فرانسوی‌ها و ... می‌بینید. کتاب «محمد در آثار اروپاییان» که توسط خانمی که در دفتر فرح بود، نوشته شد، کتاب بسیار عالی و خواندنی‌ای است. این تحقیقات بسیار مهم در غرب بوده است که شامل زبان‌شناسی، تاریخ و ... میشود. در واقع تاریخ طبری ما تصحیح آنها است و کارهای ادبی زیادی منشتر شده است و اروپا در یک دوره‌ای به اینها پرداخته است. شبیه نقشی که مسلمانان در آشنا کردن اروپاییان با میراث خودشان داشتند که این بار توسط اروپاییان برای مسلمانان انجام شد.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در ادامه به مرحله سوم پرداخت و در این زمینه تصریح کرد: مرحله سوم به میان آمدن مسلمانان در این تحقیقات است که فؤاد سزگین در این دوره است. ما فهرستنویسی را نمی‌دانستیم. در واقع سیاهه می‌نوشتیم، اما فهرستنویسی تفصیلی برای نسخ خطی نداشتیم و ارزش و اهمیت اینها را نمی‌دانستیم، استثنائاتی مانند میراز عبدالله افندی و بعد از او صاحب روضات را داریم، اما به طور کلی چیزی نداشته‌ایم. فؤاد سزگین یک شرقی است که در نام غربی وارد میشود و از آنها نیز جلو می‌افتد و نکته مهم در سزگین این است که طلبگی را نیز خوب خوانده است. پژوهش دکتری او صحیح بخاری به اعتبار اسناد آن است که فؤاد سزگین با انگیزه‌های مذهبی یک راهی را باز کرد.
سزگین نشان داد که فرهنگ ما شفاهی نیست
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: فؤاد سزگین نشان داد که فرهنگ ما شفاهی نیست و یک فرهنگ مکتوب است. سزگین اسناد را جمع و موزه علم را درست کرد. ما در اینجا صرفا فریادش را می‌زنیم، اما موزه علم به آن خوبی نداریم. یک موزه علم که کسی متن قدیمی نجوم را بخواند و وسیله‌ای را تولید کند را نداریم. تلاش فؤاد سزگین احیای کتاب‌هایی بود که در اسلام و در قرون 18 و 19 غربی‌ها تحقیق کرده بودند.
نگاه به میراث و نسخ خطی در ایران کمتر است
جعفریان در ادامه تصریح کرد: چهارمین مرحله در این خلاصه میشود که مهم این است که ما نیاز داشتیم که روی اینها تامل کنیم و از اینها موادی در تاریخ علم بسازیم. با ظهور «ارکون» و «جابری» و ... که تعداد زیادی در اسلام و جهان عرب داریم، یک نگاه تازه نسبت به میراث گذشته مطرح شد. تعداد اینها زیاد است که این دفعه بحث متون در کار نبود، بلکه نگاه به متون و درآوردن عقب ماندگی بود و اینکه این متون چه تصویری از زندگی و حیات به ما یاد داده است، اما در ایران این وضعیبت را کم داریم.
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران بیان کرد: افرادی مانند سروش، بازرگان و مجتهد شبستری در زمره اصلاح‌طلبانی هستند که از نظر میراثی به تمدن ما نگاه نکردند و صرفا به بحث‌های کلامی و ... پرداختند. ما کسی را نداریم که خط‌شناس باشد و بگوید در قرن 6 چطور فکر می‌کردیم. اگر سعودی‌ها نبودند، نمی‌دانستیم که میراث سلف آنها چیست و هر سال در خطی‌ها چیزهای جدید به دست می‌آورند.
این پژوهشگر تاریخ در ادامه تصریح کرد: البته فؤاد سزگین از جهت شناساندن نسخ خطی‌ها زحمات زیادی کشید. ما در این مرحله هستیم که از فؤاد سزگین عبور کرده‌ایم و نیاز داریم به اندیمشندانی که با این نگاه کار کنند. اینکه این میراث گذشته چه سبکی دارد که این مسئله برای ما نهایت اهمیت را دارد.
انتهای پیام
