مهدی حائری؛ آغازگر نگارش کتب فلسفی/ آرای حکمت متعالیه راه توسعه را نمی‌بندد
گروه اندیشه ــ رئیس فرهنگستان علوم در نشست بزرگداشت استاد مهدی حائری با بیان اینکه وی فیلسوفی آزاداندیش بود گفت: کتاب علم کلی نخستین کتاب درسی فلسفه بود که نثری روان داشت. غلامحسین عمادزاده با بیان گرایش مشائی مهدی حائری تصریح کرد که وی معتقد بود که التزام به آرای حکمت متعالیه راه توسعه را نمی‌بندد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ مراسم بزرگداشت مهدی حائری‌یزدی روز گذشته، سوم دی‌ماه، با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.
رضا داوری‌اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم، از سخنرانان این مراسم برای دقایقی کوتاه به ایراد سخن پیرامون شخصیت مهدی حائری پرداخت و بیان کرد: ۶۶ سال قبل بود که نخستین‌بار ایشان را دیدم. ایشان آمده بودند که به پیشنهاد دکتر مصدق در شهر یزد نماینده مجلس بشوند که آن زمان ۳۰ سال داشتند. من نیز ایشان را در خانه یک روحانی کهنسال زیارت کردم.
مهدی حائری علاوه بر مراتب علمی، بسیار مؤدب بود
داوری‌اردکانی در ادامه تصریح کرد: در آنجا دو روحانی جوان و سالمند را دیدم که هر علاوه بر فضایل علمی بسیار مؤدب بودند. بالاخره متحیر بودم که چرا این روحانی پیر، که آیت‌الله محقق‌داماد ایشان را می‌شناسند ولی من اسم‌شان را نمی‌برم، این قدر برای مرحوم حائری احترام قائل است. در آن زمان می‌دانستم که ایشان فرزند بنیان‌گذار حوزه علمیه قم است، اما این همه احترامی که برای او قائل بودند برایم غیرعادی بود.
رئیس فرهنگستان علوم بیان کرد: در این زمینه پرسش کردم و این روحانی چنان در فضایل مهدی حائری حرف زدند که در نظر من یک فیلسوف و فقیه بزرگ آمد که آینده درخشانی در علم دارد و فهمیدم که ایشان نمایندگی مجلس را نیز قبول نخواهد کرد.
استاد بازنشسته گروه فلسفه دانشگاه تهران در ادامه تصریح کرد: ایشان با به مصدق و آیت‌الله بروجردی علاقه‌مند بود و در عین حال آن‌ها نیز مهدی حائری را دوست داشتند. از صحبت‌های آن روز برآمد که ایشان مناسب نمی‌دانند که نماینده مجلس بشوند. بعد که یک مقدار بزرگتر شدیم و به دانشگاه آمدیم، در آن زمان هنوز کتاب‌های زیادی در فلسفه و به ویژه فلسفه اسلامی نداشتیم، البته حالا به نسبت خوب است، اما آن روز کتاب کم بود.
علم کلی و آغاز نگارش کتب فلسفی
وی بیان کرد: من این بخت را نیز داشتم که از استادان بزرگ زمان، البته به قدر استعداد اندک خودم بهره بردم و درک حضورشان برایم مغتنم بود. شاید مهدی حائری باعث می‌شود که از اساتید بزرگ هم یاد کنم. آن روز کتاب‌های مرحوم عصار منتشر نشده بود و یک جزوه درس فلسفه داشتند. مرحوم فاضل تونی هم یک کتاب کوچک به نام الهیات و یک کتاب کوچک طبیعیات را داشتند و خیال نمی‌کنم کتاب فلسفی درسی موجود بود، تا اینکه مهدی حائری کتاب «علم کلی» را نوشتند.
رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به ویژگی این کتاب تصریح کرد: کتاب علم کلی به فارسی خوبی نوشته شد و با اینکه نوشته مرحوم فاضل را نیز دکتر خوانساری ویرایش کردند، ولی نوشته مهدی حائری روان‌تر بود. آشنایی علمی با ایشان نیز از خواندن کتاب علم کلی آغاز شد که به نظرم اولین کتاب درسی فلسفه همین کتاب بود.
داوری‌اردکانی در ادامه بیان کرد: ایشان استاد شدند و همین‌جا نیز تدریس کردند و بعد به آمریکا رفتند و مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری را سپری کردند. در این فاصله به تهران برگشتند و دو یا سه ترم در دانشگاه تهران تدریس کردند.
وی تصریح کرد: یکی از کلاس‌های درس ایشان همین کلاسی بود که به اسم کاوش‌های عقل نظری چاپ شد. یکی از برکات مهم آن زمان وجود آقای بزرگمهر در کلاس‌های مهدی حائری بود. ایشان استاد فلسفه بودند و در همه جلسات کلاس دکتر حائری حضور داشتند. ایراد‌ها و اشکال‌های ایشان از موضع فلسفه تحلیلی مهم بود، یعنی بحث‌های خاصی داشتند. به ویژه بحث‌های منطقی مهمی مطرح می‌کردند و در همان مجالس بود که ایشان از ضرورت ذاتی و ... بحث می‌کردند که کلاس‌های بسیار خوبی بود.
رئیس فرهنگستان علوم در ادامه بیان کرد: بزرگمهر از مهدی حائری خواهش کرد که مطالب را بنویسند که نوشتند و بزرگمهر به خرج خود چاپ اول کاوش‌های عقل نظری را منتشر کردند و بعد نیز ایشان به جهت جامعیتی که داشتند در مورد عقل علمی کتاب نوشتند و بعد به آمریکا سفر کردند. از آنجا رساله دکترای خود را که محققانه بود برای ما به ارمغان آوردند و کتب دیگری را نیز درس دادند.
مهدی حائری؛ فیلسوف آزاداندیش
داوری‌اردکانی بیان کرد: ایشان فیلسوف آزاد بودند و صریح نظر می‌دادند و تعبیر خودشان این بود که با علم و با حقیقت عهدی داریم و این عهد را با هیچ عهد دیگری معاوضه نمی‌کنیم و هیچ چیزی نمی‌تواند شکننده عهدی که با حقیقت و علم داریم باشد. تمام عمر را به آموختن سپری کرد و هم آموخت و هم تعلیم داد. به بنده نیز لطف داشتند که همیشه شرمنده وجود گرامی ایشان بودم و از تذکراتشان نیز استفاده کردم. در حال حاضر نیز مشعل فروزانی هستند که کتب ایشان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه این نشست نوبت به سخنرانی غلامحسین عمادزاده، از شاگردان قدیمی و مدرسان فلسفه ،رسید. وی در ابتدای سخنان خود بیان کرد: یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که در تفکر فلسفی و تاریخ فلسفه مطرح است این است که باید بدانیم نگرش یک فیلسوف به فلسفه چه بوده است. البته در علم نیز این مسئله مطرح است. چون اکنون در واکاوی تاریخ علم مسئله‌ای را مورد توجه دارند به نام «شیء فی نفسه»، بعد از اینکه شیء شناخته شد نظریات مطرح می‌شود. بحث در این است که یک فیلسوف را که بخواهیم مورد توجه قرار دهیم، در تاریخ فلسفه اولین توجه به او این است که ایشان به چه کتبی تعلق داشته است.
وی در ادامه تصریح کرد: اینجا باید کاملاً توجه کنیم تا به فضای کلی اندیشه مهدی حائری ورود کنیم و ببینیم به کدام حوزه فلسفی تعلق دارند. گفته می‌شود که به حوزه فلسفه اسلامی، اما توجه به این نکته لازم است که به کدام نظام فلسفی و حکمی در اسلام توجه داشته‌اند؟ ایشان در کدام نظام حکمی نظریه داشته است؟ روش ایشان حکمت مشائی بوده است، اما بحث این است که از چه موضع فلسفی دفاع کرده است؟
این شاگرد مهدی حائری بیان کرد: گرچه باید باور داشت که مکتب‌های فلسفی دیوارشان آن قدر بلند نیست که فیلسوف نتواند از آن‌ها عبور کند، اما علی‌رغم بلند نبودن، باید بررسی کرد که مهدی حائری به کدام مکتب فلسفه مشائی، اشراقی و حکمت متعالیه تعلق خاطر داشته است؟ چون این نگاه لازم است.
عمادزاده در ادامه تصریح کرد: علی‌رغم اینکه برای نشر حکمت متعالیه در دهه قبل هزینه‌های زیادی شده است، ولی شاهد تخریب اذهان و نگاه به فلسفه اسلامی به ویژه حکمت متعالیه در رویکرد عقلانی هستیم. در محافل دانشگاهی بسیاری از نارسایی‌های اجتماعی و شکست‌های فرهنگی و به تعبیر بهتر توسعه‌نیافتگی فلسفی و عدم تولید فلسفی را به گردن فلسفه اسلامی می‌گذارند.
وی بیان کرد: اگر یک مقدار پیشرفت کنند نیز حکمت متعالیه و گرایش مشائی را علامت خردورزی تلقی می‌کنند؛ لذا آن‌ها که کمی با حسن ظن برخورد می‌کنند می‌گویند که متفکران پیشرفته ما در فضای حکمت مشائی قدم زده‌اند. در مورد مهدی حائری نیز در برخی از مباحث مطرح می‌شود که گرایش به مشائی را علامت رشد تفکر در خردورزی اسلامی تلقی می‌کنند و برعکس، گرایش به حکمت متعالیه را علامت نازائی فلسفه می‌دانند.
التزام به آرای حکمت متعالیه راه توسعه را نمی‌بندد
این مدرس فلسفه در ادامه تصریح کرد: شاید توجه به متفکری که تعلیم فلسفه غرب را آن هم در دانشگاه‌های معتبر غربی آغاز کرد و در شاگردی استادان مشهور در فلسفه غرب موفق شد مدارج عالی در فلسفه تحلیلی را طی کند و بتواند این واقعیت را روشن کند که التزام به آرای حکمت متعالیه نه تنها جلوی توسعه را نمی‌گیرد، بلکه می‌تواند به نظریه‌پردازی در فلسفه ختم شود.
عمادزاده بیان کرد: توسعه‌نیافتگی فکری و فلسفی را باید آسیب‌شناسی کرد و در جاهای دیگر جست. نه اینکه به حکمت متعالیه نسبت داد. البته نمی‌خواهیم حکمت متعالیه را از نقد مبرا کنیم، اما مسئله‌ای که تألیفات آقای حائری وجود دارد و خود اینجانب شاهد زنده‌ای هستم که افتخار تلمذ نزد ایشان را از سال 58 تا هنگام فوتشان داشته‌ام، تردیدی ندارم که ایشان به آراء و نظریات فلسفه صدرایی و حکمت متعالیه توجه خاص داشت و برای این حکمت زبان برتری قائل بود.
مهدی حائری به اصالت وجود صدرایی پایبند بود
وی در انتها با بیان اینکه مهدی حائری از نظر محتوایی از بسیاری از مباحث فلسفه مشاء و اشراق عبور کرده بود، تصریح کرد: وی مبانی اصالت وجود صدرایی، وحدت و اشتراک معنوی وجود، مشکک بودن وجود، ماهیت نبودن مفهوم وجود و ... را پذیرفته بود و به اصالت وجود صدرایی پایبند بود.
برای مشاهده گزارش تصویری اینجا کلیک کنید.
انتهای پیام
