چگونگی تجسم اعمال در قیامت از دریچه آیات و روایات

به گزارش ایکنا؛ آیت‌الله اخوان در جلسه درس تفسیر با محوریت تفسیر سوره لقمان، که دوشنبه هفته جاری در مسجد مدرسه علمیه امام خمینی(ره) برگزار شد به بحث پیرامون تجسم عمل در آیه 31 پرداخت و اظهار کرد: از دیدگاه حکما این عملی که از موجودات سر می‌زند خودش حیثیت دارد، نه اینکه عرضی قائم به شخص باشد. خود عمل یک حیثیت خارجی و ظهوری دارد که به عالم خودش مربوط است. آیه کریمه «يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِنْ تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ؛ اى پسرك من اگر [عمل تو] هموزن دانه خردلى و در تخته ‏سنگى يا در آسمانها يا در زمين باشد خدا آن را مى‌آورد» به این معنا اشعار دارد.

وی افزود: نوعا این گونه آیات را به مجاز حمل می‌کنند. معنا ظاهری آیه شریفه بدون هیچ پیش‌داوری این است که اگر عمل، حبه بسیار ریزی از خردل باشد و آن ذره در صخره‌ای واقع شده باشد یا در آسمان‌ها یا زمین باشد خداوند آن عمل را می‌آورد. اینکه خود عمل در قیامت ظاهر می‌شود در آیه 30 سوره آل‌عمران بیان شده است «يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَرًا؛ روزى كه هر كسى آنچه كار نيك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده حاضر شده مى‌يابد».

استاد حوزه علمیه ادامه داد: افرادی که به تجسم عمل قائل نیستند تمام این آیات را تأویل می‌کنند و حمل بر مجاز می‌کنند در حالی که این آیه خودش ظهور دارد در اینکه خداوند عمل را در روز قیامت ظاهر می‌کند. آیه دیگر می‌فرماید «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ؛ پس هر كه هموزن ذره‏‌اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد» (زلزال/7). مخالفان تجسم اعمال یا آیات را حمل به مجاز می‌کنند یا بر لوازم عمل تأویل می‌کنند؛ یعنی می‌گویند لازمه عمل جزا و پاداش آن است که شخص آن را مشاهده می‌کند.

وی افزود: در بحث مواجهه با عمل در عالم قیامت چند شأن قابل ذکر است. یک شأن مواجهه با خود عمل است. هر عمل یک حیثیت خارجی دارد و آن حیثیت موجود است. پیامبر اکرم(ص) فرمودند که در شب معراج دیدم خانه‌هایی را در بهشت می‌سازند که از طلا و نقره بنیان یافته است. از جبرئیل سؤال کردم اینها چیست؟ جبرئیل عرض کرد که اینها اعمال خیری است که امت انجام می‌دهند. افرادی که به تجسم اعمال قائل نیستند همه این روایات را حمل بر مجاز می‌کنند یا تأویل می‌کنند. مرحوم طبرسی در مجمع‌البیان وقتی به آیه «وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ؛ و بادها را بارداركننده فرستاديم» (حجر/22) می‌رسد، می‌گوید که آیه معنای مجازی دارد. خیلی از مواردی که آیات حمل بر مجاز می‌شود به این دلیل است که مفسّر یک مشرب فکری دارد و بر اساس آن مشرب تفسیری به تبیین آیه پرداخته است.

آیت‌الله اخوان در ادامه تصریح کرد: گاهی برخی از اعمال در نظر ما کوچک می‌‌آیند، اما در آیه شریفه ضابطه تعیین کوچک بودن عمل، ضابطه‌ای نیست که در نظر ماست بلکه ضابطه سنجش وسعت عمل این است که در عالم قیامت چگونه خود را می‌نمایاند. آیه 15 سوره نور می‌فرماید «تَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ؛ مى‌پنداشتيد كه كارى سهل و ساده است با اينكه آن [امر] نزد خدا بس بزرگ بود». در روایت آمده است که از امام سؤال کردند که خداوند کدام معصیت را نمی‌آمرزد؟ امام(ع) در پاسخ فرمودند که معصیتی که در نظر انجام‌دهنده آن کوچک جلوه کند. حال آنکه همان گناه کوچک از آن جهت که در بارگاه خداوند ارتکاب یافته است گناه عظیم است. نتیجه اینکه ملاک کوچکی و بزرگی عمل باور و پنداشت ما نیست.

وی در ادامه یادآور شد: مرحوم هرندی داماد آیت‌الله سیدجمال گلپایگانی در مسجدی منبر می‌رفت. ایشان از اول ماه رمضان به بیان احکام زنا پرداخت. این در حالی بود که مستمعین همه سالخورده بودند. اهل مسجد حساسیت پیدا کردند که چرا ایشان این احکام را بیان می‌کند. در آخرین جلسه منبر، ایشان فرمود ای مومنان، «الغیبه اشدّ من الزنا؛ غیبت از زنا شدیدتر است». آیت‌الله اراکی گاهی از باب موعظه محاسن خود را می‌گرفتند و می‌گفتند که اگر سه نفر دور هم جمع شوند و غیبت نکنند من این محاسن را می‌زنم.

آیت‌الله اخوان در پایان گفت: خود عمل یک حیثیت خارجیه دارد، چه عمل صالحه باشد و چه قبیحه باشد. این حیثیت قبیحه در روایات بیان شده است. اینجا بحث پیش می‌آید که اگر انسان از اعمال بد خود توبه کند خداوند آن حیثیت خارجیه که در اثر عمل به وجود آمده است را چه می‌کند؟ اگر کسی مثلاً زنا کرد و متولدی از زنا ایجاد شد، بعد فرد توبه کرد آن بچه چه می‌شود؟ متولدات عمل موجود است و از بین نمی‌رود. حالا اگر از عمل فرد آتشی در جهنم خلق شد آن آتش خاموش می‌شود؟ خیر، آن آثار به حال خود باقی می‌ماند. آتش دوزخ زنده است و سیر خود را دارد: «إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ؛ زندگى حقيقى همانا [در] سراى آخرت است اى كاش مى‏‌دانستند» (عنکبوت/64).

انتهای پیام