معرفی قرآن و کاربردی کردن آن، از شاخصه‌های اصلی اندیشه مطهری است/ حد میانه دیدگاه عوام و روشن‌فکران
گروه اندیشه ــ استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران با اشاره به اندیشه‌‌های قرآنی شهید مطهری اظهار کرد: در مجموعه فعالیت‌های شهید مطهری، معرفی کردن قرآن و جاانداختن آن به عنوان منبع معرفتی و همچنین کاربردی کردن قرآن، دو ویژگی بارز به‌شمار می‌رود.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ پیش‌همایش ملی «استاد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر»، امروز، 6 اسفندماه، با حضور جمعی از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان در سالن شهید مدنی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه برگزار شد.
مجید معارف، استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در این نشست بیان کرد: در مورد شخصیت شهید مطهری مطالعاتی در جامعه صورت گرفته است و حاصل آن نیز کتب و مقالات و مجلات علمی و پژوهشی شده است. در این دانشکده نیز در یکی از مراسمی که با عنوان حکمت مطهر برگزار شد، یک شماره نشریه علمی ـ پژوهشی دانشکده را به ابعاد شخصیتی ایشان اختصاص دادیم و بنده در آن شماره، مقاله‌ای با عنوان «مطهری و قرآن» تقدیم کردم. البته که اکنون نیز مشغول نگارش کتابی به نام مطهری و قرآن هستم.
وی در ادامه افزود: نکته دیگر این است که عنوان این همایش «شهید مطهری و مطالعات اسلامی معاصر» است و این کلمه معاصر از 40 سال قبل را تا امروز در بر می‌گیرد و ممکن است برخی از چالش‌های مربوط به امروز و چیزهایی که از حدود 20 قبل در مورد قرآن پیش آمده است، در آثار شهید مطهری مرود توجه قرار گرفته باشد و ما وقتی به آثار شهید مطهری رجوع می‌کنیم، احساس می‌کنیم برخی از تحقیقات ایشان، گاهی ناظر بر برخی از شبهات روز نیز هست. لذا بنده نیز سعی کردم که از این دست مسائل چند مورد را انتخاب و تحلیل شهید مطهری را نیز بیان کنم.
معارف بیان کرد: آثار قرآنی و افکار قرآنی شهید مطهری، در سراسر آثار ایشان پخش است و برای محققی که می‌خواهد افکار قرآنی ایشان را رصد کند، این اندیشه‌ها در سراسر آثار منتشر و به صورت پراکنده است. این مسئله شاید در ابتدا کار را سخت کند، ولی اگر ما آثار شهید مطهری را مطالعه کنیم و برنامه‌ای برای مطالعه داشته باشیم، می‌بینیم که یک رشته از افکار ایشان در مجوعه‌هایی، جمع‌آوری شده است. مثلاً اگر به این مجموعه آثاری که به نام ایشان ارائه شده، مراجعه کنید، در مجلدات سوم و چهارم، به جهت اینکه مباحث عقیدتی مطرح می‌شود، به ویژه در حوزه نبوت که درگیر وحی و اعجاز می‌شوند، یک بخشی از مطالعات قرآنی در این مجلدات تمرکز دارد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: یک بخش دیگر از افکار ایشان نیز مربوط به درس‌های تفسیری می‌شود که این جلسات را برپا می‌کردند و بیش از بیست سوره را تفسیر کرده‌اند. تفاسیر ایشان نیز ترتیبی و موضوعی است. برای نمونه در کتاب عدل الهی، رگه‌هایی از تفسیر موضوعی را شاهد هستیم. لذا در نهایت با یک مقدار وقت صرف کردن و با مجلدات مختلف مجموعه ایشان کار کردن، افکار ایشان به دست می‌آید.
مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه تهران در ادامه افزود: زمانی که ما آثاری که از شهید مطهری به جای مانده را مطالعه می‌کنیم، احساس می‌کنیم که دو محور در پژوهش‌های قرآنی ایشان، شاید از محورهای دیگر بارزتر باشد. یکی از آنها محور دفاع از قرآن است. بهتر است که بگویم، معرفی قرآن و دفاع از قرآن، آن هم با رویکرد بررسی و نقد شبهات. شهید مطهری در این عرصه مثلاً درباره تاریخ قرآن حرف زده‌اند و می‌گویند تاریخ قرآن، روشن است. بر اساس اسناد تاریخی، قرآن نازل می‌شده و زیر نظر پیامبر(ص) نیز تدوین شده است و بعد خط و رسم‌الخط آن نیز کمال یافته است. در این بخش، معرفی قرآن و جاانداختن جایگاه قرآن، ایشان در مورد وحی قرآنی صحبت کرده‌اند و به بسیاری از سؤالات نیز پاسخ داده‌اند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بیان کرد: شهید مطهری در این بخش، در مورد وحی نیز به صورت ویژه صحبت می‌کند و سعی کرده‌اند که ماهیت وحی را تحلیل کنند. همچنین در مورد وحی قرآنی و خصوصیات آن نیز توضیح می‌دهند. علاوه بر این، وقتی به صورت کلی در مورد معجزه بحث می‌کنند، در ادامه به صورت مبسوط به اعجاز قرآن و وجوه مختلف آن صحبت کرده‌اند و تا پنج وجه نیز معجزات را شمرده‌اند.
وی در ادامه افزود: لذا رویکرد اصلی این کارها، معرفی قرآن و جاانداختن آن به عنوان منبع معرفتی است و شبهات را نیز پاسخ داده‌اند. در این قسمت، بخشی از حرف‌های ایشان نیز در انجمن اسلامی پزشکان ارائه شده است و خصوصیت آن این بوده که بعد از اینکه مباحث را عنوان می‌کرند، با سؤالاتی مواجه می‌شدند که بخشی از ایام، به پاسخ به سؤالات می‌گذشت.
معارف بیان کرد: بخش دوم از فعالیت‌های قرآنی شهید مطهری نیز کاربردی کردن قرآن است. به گونه‌ای که پاسخگوی نیازهای زمانه خود باشد. شهید مطهری، قرآن را کتابی توانمند و پاسخگو می‌داند برای اینکه مسائل انسان را حل کند. ایشان معتقد است که قرآن پاسخگوی مسائل اعتقادی انسان است و می‌تواند فلسفه هستی خلقت و فلسفه خلقت انسان را در اختیار آدم قرار دهد. همچنین به باور ایشان قرآن در حوزه اخلاقی نیز می‌تواند نظام اخلاقی خوبی را به بر ما نشان دهد و علاوه بر این در حوزه مسائل اجتماعی و تعلیم و تربیت نیز می‌تواند قرآن نقش‌آفرین باشد. در این بخش، می‌بینیم که موضوع سخنرانی ایشان، فطرت، انسان‌شناسی، عدل الهی و این قبیل موضوعات است.
وی در ادامه افزود: شهید مطهری در مورد مباحث گوناگونی مطلب دارند. برخی از آثار ایشان قلمی و برخی نیز سخنرانی‌هایی است که داشته‌اند و بعداً پیاده شده است. شما در تک‌تک کارهایی که کرده‌اند، اعم از کارهای فلسفی و اعتقادی، همه‌جا می‌بینید که استنادات ایشان به قرآن است و این یعنی قرآن را کتاب پاسخگویی میدانند که می‌تواند مشکلات انسان را حل کند.
معارف به تبیین دیدگاه شهید مطهری پیرامون وحی و اعجاز قرآن پرداخت و بیان کرد: برای شهید مطهری مسلم است که قرآن حاصل وحی بوده و نیز معجزه پیامبر اسلام(ص) است. یعنی در این مورد توضیحات لازم را داده است و خودش نیز در مقام شک نیست، بلکه به مقام یقین رسیده است. البته ممکن است که برخی بگویند که اعتقاد به وحی و اعجاز، عقیده عمومی است، ولی توجه داشته باشید که من الآن در مورد یک متفکر صحبت می‌کنم که ایمانش تحقیقی و پژوهشی است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: برای استاد مطهری مسلم است که وحی و اعجاز، هر دو از صراحت‌های ادعاهای قرآن است. یعنی ایشان قرآن را دارای محکماتی میدانند که با مطالعه خود قرآن، مسلم می‌شود که این کتاب رهاورد وحی بوده و معجزه پیامبر اسلام(ص) است که هیچ شکی در آن نیست. استاد مطهری در عین حال می‌گوید که در شناخت اصل وحی و اعجاز، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. ایشان در این قسمت برای اینکه طبقه‌بندی علمی کنند، می‌گویند در شناخت اهمیت وحی، دیدگاه عوامانه‌ای داریم، همچنان که در مسئله وحی و اعجاز، دیدگاه روشنفکرانه نیز داریم. علاوه بر این دو، دیدگاه حد وسط عوامانه و روشن‌فکرانه‌ای هم وجود دارد.
معارف بیان کرد: برای ایشان مسلم است که از سخنان پیامبران بر‌می‌آید که اینها می‌دانستند که در معرض وحی هستند و به آنها وحی نازل می‌شود، همچنین به صاحب معجزه بودن خود نیز واقف هستند. یعنی اولین کسانی که مومن به این هستند که مخاطب وحی قرار دارند، خود پیامبران بوده‌اند. در هر صورت شهید مطهری می‌گوید که در مسئله وحی سه نظریه عوامانه و روشنفکرانه و حد وسط وجود دارد.
وی در ادامه افزود: بر اساس دیدگاه عوامانه، خدا به مثابه یک سلطانی در یک نقطه از عالم قرار دارد که نشسته و پیامبر(ص) او نیز در زمین است و بین آن خدا و این رسول فاصله زیادی است و یک پیک، به عنوان فرشته وحی نازل می‌شود و آیات را می‌خواند که این را عوامانه میدانند. بر اساس دیدگاه روشنفکرانه، همه چیز در وجود نبی خلاصه می‌شود. چه بسا پیامبر(ص) فکر می‌کند که ضمیر پاک خودش جبرئیل است. ما باید برای وحی ریشه‌ای در وجود پیامبر(ص) پیدا کنیم که یا نبوغ است یا تراوشات قسمت ناهشیار. می‌گویند هر انسانی دو بخش خود‌آگاه و ناخودآگاه دارد و می‌گویند عرفا نیز به حالت شبه‌خلسه می‌رفته‌اند و اصلا ریشه وحی را در خارج از وجود پپیامبر(ص) نمی‌بینند.
معارف بیان کرد: بر اساس دیدگاهی که بین نظر عوامانه و روشنفکرانه برای وحی مطرح است، باید ریشه‌ای در درون پیامبر(ص) و یک ریشه نیز بیرون از پیامبر(ص) قائل باشیم. یعنی ارتباطی بین جنبه‌ای از وجود پیامبر(ص) و یک جنبه‌ای از وجود عالم باید برقرار باشد. همانند این تحلیل را نیز در مورد معجزه و اعجاز دارند. شهید مطهری معتقد است که کلید حل ماجرا را باید در مسائل جست‌وجو کنیم. در اینجا یک مسئله این است که انسان یک شخصیت باطنی دارد و گاهی از آن به نفس و شعور باطن تعبیر می‌کنند. دوم اینکه، عالم در کنار این منظر ملکی، یک منظر ملکوتی دارد و سوم اینکه امکان ارتباط بین این حوزه ملکوتی شخصیت انسان و این نیمه‌ملکوتی عالم وجود دارد و زمانی که این ارتباط برقرار می‌شود، هم وحی اتفاق می‌افتد و هم معجزه.
این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود گفت: یک نکته جالب این است که استاد مطهری معجزه و وحی را دو روی یک سکه میدانند و یکسری برداشت‌های لطیف از قرآن دارند. بنابراین روش اثباتی ایشان برای اینکه وحی را بر پیامبر(ص) ثابت و هم معجزه را برای پیامبران محقق بدانند، این است که بین دیدگاه عوامانه و روشنفکرانه راه میانه را انتخاب می‌کنند و با تأکید بر نفس انسانی از یک سو و عالم غیب یا مجردات و ملکوت عالم از سوی دیگر، سعی دارند که این ارتباط را ایجاد کنند و هم وحی و هم اعجاز را محقق کنند.
انتهای پیام
