شاخص‌های ارتباط کلامی با نامحرم
گروه اندیشه ــ تقریری بر شاخص‌های ارتباط کلامی با نامحرم با رویکرد سبک زندگی اسلامی عنوان مقاله‌ای است که در جدیدترین شماره از «پژوهش‌نامه سبک زندگی» منتشر شده است.
به گزارش ایکنا؛ «بررسی شاخص های ارتباط کلامی با نامحرم با رویکرد سبک زندگی اسلامی» مقاله‌ای است که توسط احمد مرادخانی، سمیه رستمی، محمدرضا سالاری‌فر و سیدمحمد شفیعی‌مازندرانی در جدیدترین شماره از دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش‌نامه سبک زندگی» منتشر شده است.
نویسندگان این نوشتار در طلیعه پژوهش خود آورده‌اند ارتباط کلامی زن و مرد نامحرم بخش مهمی از سبک زندگی اجتماعی است. ضرورت زندگی شهری ایجاب می‌کند تا زنان و مردان نامحرم در سطحی وسیع‌تر از گذشته با یکدیگر ارتباط داشته باشند. دین اسلام برای جهت‌دهی صحیح به این سطح از ارتباط، شاخص‌هایی را که برگرفته از آموزه‌های دینی است بر مبنای مفهوم سبک زندگی اسلامی ارائه می‌دهد. نوشتار حاضر، با هدف پاسخ به این سؤال که «شاخص‌های کلامی ارتباط با نامحرم از منظر آیات و روایات کدام است؟» ضمن تبیین مفهوم سبک زندگی، شاخص‌های مربوط به این ارتباط را در بعد اجتماعی موردبررسی قرار داده است. این تحقیق در مقام گردآوری به روش کتابخانه‌ای و در مقام داوری به روش توصیفی-تحلیلی به این شاخص‌ها درباره لحن و محتوای کلام با نامحرم دست یافت: پرهیز از لحن عاطفی و محتوای کلامی تحریک‌آمیز، پرهیز از شوخی‌های کلامی و صحبت‌های خودمانی، مدیریت ارتباط کلامی به‌اندازه نیاز و ضرورت و ایجاد ارتباط کلامی در قالبی معروف و شایسته. در اینصورت است که ارتباط کلامی دارای ارزش اخلاقی و موردپسند دین اسلام به وجود خواهد آمد.
شاخص‌های ارتباط کلامی با نامحرم با رویکرد سبک زندگی، یکی از بخش‌های مهم این پژوهش محسوب می‌شود که نگارندگان در این بخش آورده‌اند: زبان و گفتار مهم‌ترین ابزار تعامل اجتماعی است، به طوری که در زندگی انسان هیچ رفتار ارتباطی به اندازه ارتباط کلامی تاثیرگذار نیست. برقراری ارتباط کلامی موثر و مطلوب یکی از محورهای سبک زندگی اسلامی است و مسلما روابط انسانی به ویژه در جوامع متمدن امروز منحصر در روابط با جنس موافق نیست، بلکه بخشی از سبک زندگی ما در ارتباط کلامی با غیر هم‌جنس شکل می‌گیرد.
از این روی، فهم زبان و بررسی کارکردهای اخلاقی زبان به فهم بهتر و اجتناب از خطاهای اخلاقی در این زمینه کمک می‌کند. بر این اساس، یکی از راه‌هایی که می‌توان به درک بهتری از ارتباط کلامی با نامحرم دست یافت بررسی قواعد و اصولی است که در سبک زندگی اسلامی از آنان به عنوان شاخص بهره برده شده است. معیارها و شاخص‌هایی که دین اسلام برای ارتباط بین نامحرمان قرار داده بر مبنای اصل عدم مفسده و پیشگری از وقوع امر حرام است، زیرا بسیاری از انحطاط‌های اخلاقی بشر متاثر از ارتباط‌های میان‌فردی ناسالم و به کارگیری نادرست و نه به جای زبان و گفتار ناشی شده است. در یک طبقه‌بندی کلی، می‌توان مجموعه آموزه‌های دینی در ارتباط کلامی با نامحرم را به دو بخش تقسیم کرد؛ بخش اول، مدیریت لحن و صدا و بخش دوم، مدیریت محتوای کلام در ارتباط با نامحرم است.
نویسندگان این مقاله در تبیین «شاخص مدیریت لحن» می‌نویسند: سخن گفتن یکی از مهم‌ترین ملاک‌ها در معاشرت است. نوع بیان و لحن کلام در مخاطب تاثیر زیادی دارد، زیرا لحن و صدای شخص به ادازه حرکت بدن، چهره و چشم‌ها اطلاعات به دیگران منتقل می‌کند. در ارتباط بین دو نامحرم، خود پیام (محتوای کلام) نیز باید کانون توجه باشد و زن باید از نازک کردن صدا که خارج از محدوده عفاف و سبک ارتباط دینی است پرهیز کند. با توجه به تفاوت صدای زن و مرد و ظرافتی که لحن کلام زن برای به هیجان انداختن مرد وجود دارد روانشناسان معتقدند صدا اولین محرک محرک و عامل جنسی به شمار می‌آید و صدای زن در مردها اثر بسزایی دارد.
«مدیریت شنیدن» یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد و از این روی در این قسمت نویسندگان آورده‌اند: یکی از مولفه‌های اصلی ارتباط میان فردی، گوش دادن است. زیرا در صورت عدم وجود آن، ارتباطات سطحی و یا محتل خواهند شد. باید دانست که گوش دادن به خودی خود روی نمی‌دهد، بلکه شنونده می‌کوشد احساسات و عقایدی را که می‌شنود درک کند. شنیدن، یک فعالیت فیزیکی برای درک صدا و نقطه‌ای است که فرآیند گوش دادن آغاز می‌شود. گوش دادن بر خلاف شنیدن، یک فرآیند فعال در توجه کردن به صدا (نحوه ارائه ـ محتوا) و ارجاع دادن معنی به آن صدا و انجام واکنش به آن است، بنابراین شنیدن بخشی از فرآیند گوش دادن است. در ابتدا باید بیان کرد که مسئله جواز استماع صدای زن جزء مسلمات است؛ زیرا که شنیدن و گوش دادن لازمه ارتباط با جنس مخالف است و نقش مهمی در ایجاد یک ارتباط کلامی سالم با نامحرم دارد و دلیل آن نیز سیره قطعی بین مسلمانان و ضروری بودن و مخصوصا سیره قطعی تاریخی رسول خدا(ص) و ائمه اطهار (ع) است.
خداوند متعال در زمینه گوش دادن به صدای تحریک کننده در قرآن می‌فرماید «ای زنان پیامبر(ص)، به هنگام سخن گفتن با نامحرم با ناز و عشوه سخن نگویید و سخن معروف و شایسته بگویید. در این آیه خداوند متعال سخن گفتنی را حرام دانسته که همراه با نرمی در کلام باشد و از زنان خواسته به دور از هر گونه نازک کردن صدا سخن بگویند تا باعث طمع افراد بیماردل نشود. این حکم اختصاصی به زنان پیامبر(ص) ندارد؛ بلکه عمومیت داشته و شامل زنان دیگر نیز می‌شود. پس شنیدن سخنانی که خالی از هرگونه تحریک و تهییج باشد اشکالی ندارد. در متون فقهی نیز بیان شده که شنیدن (گوش دادن) به صدای زن نامحرم در صورتی که تلذذ و ریبه‌ای در کار نباشد جایز است و فرقی نمی‌کند که شنونده بینا باشد یا نابینا، گرچه احتیاط مستحب است تا وقتی ضرورتی پیش نیامده به صدای زن نامحرم گوش ندهد. منظور از تلذذ، شنیدن از روی لذت و به قصد لذت بردن است و نیز ریبه در لغت به معنای تهمت، بدگمانی و شک آمده و در اصطلاح فقهی به خوف افتادن در فتنه و امر حرام و به آنچه با نامحرم در هنگام نگاه به او در ذهن خطور می‌کند از میل به بوسیدن؛ در آغوش گرفتن و همچنین نگاه کردن با لذت و شهوت تفسیر شده است.
هر انسان مومنی برای دستیابی به معیار و شاخص در زندگی، در پی یافتن الگویی پسندیده است تا زندگی خویش را با آن بیاراید. بر این اساس، برای شناخت شاخصه‌های سبک ارتباطی با نامحرم در اسلام، پس از کلام خدا (قرآن کریم) رجوع به سخنان و دستورات و سیره عملی پیشوایان دینی حائز اهمیت فراوان است. در این زمینه روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: «رسول خدا(ص) به زن‌ها سلام می‌کرد و جواب ایشان را می‌داد و شیوه حضرت علی(ع) این بود که به زن‌ها سلام می‌داد؛ ولی خوش نداشتند که به زن‌های جوان سلام دهند و می‌فرمودند می‌ترسم از صدایش خوشم آید و ضرر این کار از پاداش سلام کردن بیشتر باشد.
طبق این روایت، پیامبر اکرم(ص) به مطلق زنان و امیرالمومنین(ع) به غیر شابه(غیر زنان جوان) سلام می‌کردند. محدثان بزرگ از جمله مرحوم صدوق فرموده‌اند که منظور این روایت این است که حضرت علی(ع) می‌خواهد به دیگران درس بدهد که اگر مرد جوان است و زن نیز جوان است، بهتر است که به او سلام نکند، شاید که در شنیدن صدای زن نامحرم خوف افتادن در فقته و گناه باشد وگرنه مقام ایشان بالاتر از این حرف‌ها است چراکه ایشان مقام عصمت داشتند. از این رو، بنا بر نظر برخی از فقها سلام کردن به زن جوان کراهت دارد. ولی این کار ذاتا جایز است و حرمت ندارد. در حقیقت این روایت بیان می‌کند که اگر صدای زن محرک شهوت باشد و شنیدن آن باعث ایجاد فتنه و فساد در شخص شود شنیدن آن حرام است. در غیر اینصورت شامل حرمت نمی‌شود. بنابراین در ارتباطی که بین نامحرمان صورت می‌گیرد زن نباید به گونه‌ای مهیج و محرک با مرد نامحرم سخن بگوید و صدایش را به گوش او برساند و هر سخنی که به لحاظ آهنگ و صدا دارای ناز و کرشمه در برابر نامحرم باشد ممنوع است.
نویسندگان در مقام نتیجه‌‌گیری آورده‌اند یکی از مهم‌ترین ابعاد سبک زندگی اسلامی چگونگی ارتباط کلامی صحیح با نامحرم در جامعه است. در سبک زندگی هر شخص، چه فردی، چه اجتماعی و چه خانوادگی، شاخص‌ها و معیارهای اسلامی نقش مهمی را ایفا می‌کند. بر این اساس، روش‌ها و منش‌‌ها باید طبق آنچه دین اسلام بیان نموده به کار گرفته شود. در ارتباط کلامی با نامحرم باید آن دسته از شاخص‌های ارتباطی مورد توجه باشد که توسط آموزه‌های اسلامی توصیه شده است. نتایج حاصله از منابع اسلامی دو شاخص کلی مدیریت لحن و محتوای کلام را در ارتباط با نامحرم مشخص می‌کند. توجه به شاخص‌ها و معیارهای ارائه شده از سوی دین اسلام در ارتباط زنان و مردان در جامعه برای دستیابی به یک محیط سالم در اجتماع و حضوری سازنده برای پیشرفت و تعالی فرد و جامعه است. با تحلیل آیات قرآن و روایات می‌توان دریافت که ارتباط کلامی با نامحرم اگر همراه با تلذذ و ریبه و انتقال پیام‌های عاطفی و احساسی باشد و یا بر این ارتباط مفسده‌ای مترتب شود، حرام خواهد بود. بر این اساس، برای داشتن ارتباطی سالم و مورد پسند بایسته است تا جایی که امکان دارد زن و مردم نامحرم ارتباط کلامی محدودی با یکدیگر داشته و در مواردی که بنا به ضرورتی، با یکدیگر ارتباط کلامی برقرار می‌کنند، به نحو معروف و شایسته سخت بگویند. گفتارهای ناشایست در قالب کلمات تحریک آمیز با لحن نادرست و سخن گفتن در غیر ضرورت بین زن و مرد نامحرم، باید رعایت شود و از شوخی‌های بی‌مورد پرهیز شود تا زمینه را برای انحرافات اخلاقی فراهم نیاورد.
انتهای پیام
