دیدگاه قرآن درباره شیوه‌های انتقال ارزش‌های اجتماعی
گروه اندیشه ــ یادگیری و پیروی، همانندسازی از گروه‌های مرجع و قانون، هنجارسازی، ایجاد محبت، احساس تعلق، همسرگزینی و ازدواج از جمله شیوه‌های انتقال ارزش‌های اجتماعی از نظر قرآن کریم است.
به گزارش ایکنا؛ در جوامع، نیازهای زیستی سبب می‌شوند تا وسایل رفع نیاز در نظر مردم ارزشمند گردند؛ خانه، وسیله نقلیه و غذا ارزش پیدا کند، اما نمی‌توان به این نتیجه رسید که اگر نیازهای زیستی یک جامعه دینی تأمین نشود، به تدریج ارزش‌های دینی آن از بین برود و در تثبیت و انتقال ارزش‌های خود دچار اختلال گردد. دلیل آن را این‌گونه مطرح کنیم که نیازهای ایدئولوژیک قابلیت لذت بیولوژیک را ندارد و در جامعه ارزش‌هایی باقی می‌ماند که دارای سود و نفع زیستی باشد؛ زیرا شواهد تاریخی و مشاهدات تجربی نشان می‌دهد که مسلمانان، در شعب ابی‌طالب ماه‌ها از غذا و آب و دیگر نیازهای ضروری محروم بودند و به طور طبیعی در اثر این فشار زیستی و اجتماعی می‌بایست تمام ارزش‌های اعتقادی و ایدئولوژیکی خود را از دست می‌دادند، اما این اتفاق نیفتاد.
در انقلاب اسلامی ایران تحریم‌ها به ویژه اقتصادی و دارویی ابرقدرت‌ها می‌بایست ارزش‌های دینی را نابود می‌ساخت اما چنین اتفاقی نیفتاد. از این رو با توجه به شواهد تجربی پیرامونی، نمی‌توان نگاه رودلف و شریف یا برگمن و مازلو را پذیرفت که معتقدند: اگر نیازهای زیستی برای مردم ارزشمند شود، نیازهای ایدئولوژیک به دلیل ناتوانی در رفع نیازهای بیولوژیک خاصیت ارزشی پیدا نمی‌کنند.
سیدمیرصالح حسینی جبلی، استادیار جامعه المصطفی العالمیه(ص) در مقاله «شیوه‌های انتقال ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن و حدیث» که در فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی» شماره 23 منتشر شده است به بررسی شیوه انتقال ارزش در جامعه پرداخته است. در چکیده این مقاله می‌خوانیم: «ارزش‌ها، از مهم‌ترین مباحثی است که در برقراری نظم اجتماعی، توجه جامعه‌شناسان را به خود جلب کرده است. متولیان اجتماعی با هدف حفظ ارزش‌های موجود جامعه، سعی می‌کنند شیوه‌هایی را برای انتقال آنها به نسل‌های آینده، بیان نمایند. این مهم در جوامع اسلامی به ویژه از طریق آموزه‌های دینی قرآن و حدیث دو چندان خواهد بود. این نوشتار با روش تحلیل نقلی - تفسیری به دنبال پاسخ به این پرسش است که شیوه‌های انتقال ارزش‌ها در جامعه چگونه است؟ نتایج نشان می‌دهد ارزش‌ها، از طریق یادگیری و پیروی، همانندسازی ازگروه‌های مرجع و قانون، هنجارسازی، ایجاد محبت، احساس تعلق، همسرگزینی و ازدواج انتقال می‌یابد. بیان یک گفتمان اسلامی در رابطه با علم و دین از نوآوری‌های مقاله است که در عرصه انتقال ارزش‌ها، در قرآن و حدیث بیان شده است.»
به اعتقاد مولف، یکی از شیوه‌های انتقال ارزش‌های اسلامی، یادگیری و پیروی است. در فرایند انتقال ارزش‌ها، مکانیزم‌های «یادگیری و پیروی»، «همانندسازی» بسیار تعیین‌کننده است. یادگیری عبارت است از: گرفتن بازتاب‌ها، عادات، طرز رفتار و مانند آن از دیگران که با شیوه تکرار، تقلید و پیروی، تشویق و تنبیه، در ارگانیسم روانی فرد جای می‌گیرد و رفتارهای او را شکل می‌دهد. یادگیری و تربیت از شاخص‌های مهم انتقال ارزش‌ها است. همچنین یکی از فلسفه بعثت انبیا، آموزش و یاددادن مهارت‌های زندگی و هدایت انسان‌ها است. از این رو کتاب‌های آسمانی برای هدایت انسان نازل شده است. قرآن کریم می‌فرماید: «آن کتاب باعظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است»(بقره/2).
امروزه در جوامع مدرن، کسب دانش و آموزشی مهارت‌های زندگی، از اهمیت زیادی برخوردار است. انسان‌ها از طریق تعلیم و تربیت با بسیاری از الگوهای رفتاری در جامعه آشنا می‌شوند، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه خود را یاد گرفته و در کنش و واکنش اجتماعی از آن بهره می‌برند. با یادگیری می‌توان برای افراد جامعه فرصتی به وجود آورد که استعدادهای خود را پرورش دهند و در این فرایند به گونه‌ای یکسان عمل کنند. با یادگیری، می‌توان به ایجاد یک جامعه انسانی با رفتارهای اسلامی کمک کرد.
«همانندسازی با الگوهای مرجع» یکی دیگر از شیوه‌های انتقال ارزش‌های اسلامی است. همانندسازی با افراد جذاب و الگوهای مرجع، از مهم‌ترین عوامل انتقال ارزش‌های جامعه به کنشگران اجتماعی است. در این شیوه افراد تحت تاثیر الگوی جذاب قرار گرفته و در فعالیت‌های اجتماعی همانند آن، رفتار می‌کنند. اهمیت الگوپذیری در ارزش‌ها و انتقال آن به کنشگران مختلف اجتماعی در یک جامعه دینی برای فراگیری ارزش‌های الهی دوچندان خواهد بود. قرآن کریم می‌فرماید: «به طور قطع برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند»(احزاب/21). افراد در مواقعی از الگوهای خاصی که به عنوان گروه مرجع وی است تاثیر می‌پذیرند و ارزش‌ها و هنجارهای آنان را ناخودآگاه در شخصیت خود درونی ساخته و با آن همنوا می‌شوند. به عبارت دیگر، همانندسازی با الگوهای مرجع بدین معنی است که وی ارزش‌های آن گروه یا جامعه را به عنوان ارزش‌ها و معیارهای اساسی می‌پذیرد و از آنها پیروی می‌کند.
از این رو در یک جامعه دینی باید تلاش کرد تا افراد مناسبی را به عنوان نمونه و الگو برای جامعه معرفی کرد. معیارهای پرهیزکاری، امانت‌داری، نظم و عدالت رفتاری در اسلام، می‌توانند از بارزترین شاخص‌های گروه‌های مرجع در طبقات مختلف اجتماعی باشد. امام باقر(ع) می‌فرماید: «باتقوایان، نشانه‌هایی دارند: راستگویی، وفای به عهد، خوش‌خویی، بردباری و ...».
ارزش‌ها در صورتی همانندسازی می‌شوند که دارای جذابیت باشند. گروه‌های مرجع در صورتی الگو قرار می‌گیرند که از جاذبه‌های ارزشی پیروی کنند. از این رو نقش گروه‌های مرجع در انتقال ارزش‌ها بسیار برجسته است.
انتهای پیام
