ایکنا گزارش می‌دهد؛
چالش‌های شرعی، اخلاقی و حقوقی باروری پس از مرگ
گروه سلامت ــ باروری پس از مرگ شامل روش‌های غیرطبیعی مانند لقاح آزمایشگاهی است که می‌تواند زوجین را حتی پس از مرگ یکی از آنها به شرط داشتن جنین، اسپرم و تخمک فریزشده صاحب فرزند کند؛ این موضوع علی‌رغم امکان‌پذیر بودن، یکسری چالش‌های شرعی، اخلاقی و حقوقی دارد.
به گزارش ایکنا؛ باروری‌های غیرطبیعی یکی از مواردی است که با پیشرفت‌های علم پزشکی روزبه‌روز گسترش پیدا کرده و ضمن درمان ناباروری، بسیاری از خانواده‌ها را از این طریق صاحب فرزند می‌کند.ایران یکی از کشور‌های پیشگام علوم باروری در جهان شمرده می‌شود و چندین سال است که با روش‌های گوناگون باروری غیرطبیعی مانند لقاح مصنوعی یا خارج رحمی، رحم اجاره‌ای، فریز جنین و انتقال آن به رحم مادر، اهدای گامت و... در مراکزی مانند رویان، ابن سینا و دیگر مراکز درمان ناباروری، خانواده‌های نابارور زیادی را درمان می‌کند و استمرار نسل را برای آنان فراهم کرده است.
بسیاری از روش‌های باروری غیرطبیعی در هر زمانی با چالش‌های مختلف فقهی، حقوقی، اخلاقی و اجتماعی روبرو بوده است، اما با استفتائات و تدوین قوانین این چالش‌ها رفع شده است؛ با این حال هنوز در برابر بسیاری از روش‌های دیگر موانعی وجود دارد.
فتوای رهبری
باروری پس از مرگ یکی از موارد چالش‌برانگیز در حوزه لقاح غیرطبیعی است؛ در این رابطه آیت‌الله العظمی خامنه‌ای از جمله مراجعی است که این امر را بلااشکال دانسته و در پاسخ به استفتای ۱۲۷۴ با این مضمون که اگر نطفه از شوهر گرفته شود و بعد از وفات او با تخمک همسرش لقاح شده و سپس به رحم او منتقل شود، اولاً آیا این عمل شرعاً جایز است؟ ثانیاً آیا کودکی که متولد می‌شود فرزند آن مرد است و از نظر شرعی به او ملحق می‌شود؟ و ثالثاً آیا فرزندی که به دنیا می‌آید از صاحب نطفه ارث میبرد، پاسخ می‌دهند: «عمل مذکور فینفسه اشکال ندارد و کودک به صاحب تخمک و رحم ملحق می‌شود و الحاق آن به صاحب نطفه هم بعید نیست، ولی از او ارث نمی‌برد.»
این فتوا باید مجوز این موضوع را صادر کند، اما بیشتر مراکز درمان ناباروری در پاسخ به درخواست افرادی که همسر آنان فوت کرده، ولی جنین، اسپرم و تخمک فریزشده آنها وجود دارد استنکاف کرده و درخواست باروری را برای آنها نمی‌پذیرند.
انواع باروری پس از مرگ
رضا عمانی سامانی، رئیس کمیته اخلاق پژوهشگاه رویان، در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه هنوز قوانین فقهی و اخلاقی مدونی برای باروری یا تولید مثل پس از مرگ وجود ندارد، گفت: این موضوع نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشور‌های جهان که صاحب علم درمان ناباروی هستند نوعی چالش بوده و تا مدت‌ها سرفصل اخبار محافل علمی و رسانه‌ای بوده است.
رئیس کمیته اخلاق پژوهشگاه رویان به تشریح انواع باروری پس از مرگ پرداخت و اظهار کرد: یکی از روش‌های باروری پس از مرگ استفاده از اسپرم یا تخمک منجمد فرد فوت شده و ایجاد نطفه با هدف فرزنددار شدن زوج یا زوجه است. نوع دیگر استفاده از اسپرم یا تخمک در زمان مرگ مغزی و زندگی نباتی و تشکیل نطفه برای فرزنددار شدن بوده و سومی نیز استفاده از جنین‌هایی است که در زمان حیات فرد متوفی منجمد و در زمان فوت به زوجه یا رحم اجاره‌ای جهت تولد فرزند منتقل می‌شود.
فتوای باروری پس از مرگ
وی با اشاره به فتوای رهبری در این باره گفت: یکی از موانع مطرح شده برای موضوع باروری پس از مرگ از سوی علما موضوع باقی ماندن زوجیت پس از فوت یکی از زوجین است؛ بسیاری از علمای مذهب شیعه از جمله آیات عظام سیدمحمدحسین فضل‌الله، سیدمحمد حسینی شیرازی و سیدمحمدسعید طباطبایی حکیم و علمای برخی مذاهب اهل سنت به ویژه مذاهب حنبلی و حنفی بر این اعتقاد هستند که پس از مرگ فرد، در زمان عده وفات، زوجیت باقی نمی‌ماند، لذا باروری در این زمان جایز دانسته نمی‌شود. در مقابل علمای دیگری مانند آیات عظام صانعی، فاضل لنکرانی و محمدتقی جعفری و بسیاری از علمای اهل سنت بر این اعتقاد هستند که در زمان عده وفات، زوجیت باقی مانده و نظر به باقی ماندن زوجیت در زمان عده وفات، به باروی مجوز می‌دهند.
وی بیان کرد: یکسری استفتائات جدید نیز در این رابطه وجود دارد؛ آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی تولید مثل پس از مرگ را جایز ندانسته و بر این اعتقاد است که فرزند متولد شده فرزند متوفی نیست. آیت‌الله العظمی مظاهری استفاده جنین منجمد زوج را پس از مرگ یکی از زوجین به شرط اجازه از وارث جایز دانسته و عده وفات را در این رابطه بی‌تأثیر می‌داند. آیت‌الله العظمی علوی گرگانی نیز استفاده از جنین پس از فوت را جایز دانسته، اما به لحاظ اخلاقی به آن اشکال وارد می‌کند.
چالش‌های اخلاقی، اجتماعی و حقوقی
رئیس کمیته اخلاق رویان با اینکه از جمله موانع موجود در برابر باروری پس از مرگ، چالش‌های حقوقی و اخلاقی آن است، گفت: همان طور که گفته شد قانون مدونی در این رابطه وجود ندارد. از سوی دیگر موضوع رفاه کودک متولد شده حاصل از این نوع لقاح مطرح است؛ در قانون مدنی جمهوری اسلامی تصریح شده که اگر بیش از ۱۰ ماه از فوت پدر بگذرد، فرزندی که به دنیا می‌آید متصل به پدر محسوب نشده و ارث هم نمی‌برد.
عمانی سامانی افزود: بسیاری از علما نیز بر عدم اتصال ارث کودکان متولد شده در اثر باروری پس از مرگ اتفاق نظر دارند. لذا اشکال شرعی براساس فتوای مقام معظم رهبری و برخی مراجع بر این کار وارد نیست، اما به دنیا آوردن فرزندی که ارث او متصل نبوده، در حالی‌که تمامی تلاش‌های ما برای رفاه فرزندان و کودکان است، عملی اخلاقی محسوب نمی‌شود.
این پژوهشگر اخلاق پزشکی بیان کرد: موضوع رفاه فقط جنبه‌های مادی نیست، بلکه جنبه‌های روانی این کار نیز مطرح است؛ اگر کودک بفهمد که از فرد فوت شده‌ای متولد شده که دیگر وجود ندارد تا او را دوست داشته باشد یا ببیند ممکن است تحت فشار‌های مختلف عاطفی و روانی قرار گیرد.
عمانی سامانی ادامه داد: چالش اخلاقی دیگر به هم ریختن نظم خانواده به ویژه در مسئله ارث‌بری است؛ بسیاری از علمایی که با آنها صحبت می‌کنیم می‌گویند که این موضوع در نظم خانوادگی اختلال به وجود می‌آورد. فرد فوت کرده و باید میراث او تقسیم شود، براساس ماده ۸۶۲ و ۸۶۳ قانون مدنی در طبقه اول پدر، مادر و اولاد صاحب ارث می‌شوند. در طبقه دوم، اجداد، خواهر، برادر و اولاد آنها؛ حضور اولاد فرد متوفی می‌تواند ترتیب ارث را تغییر دهد، چرا که نبودن یک طبقه موجب ارث رسیدن به طبقه دیگر می‌شود، حال در شرایطی که فرد فوت کند و فرزندی نداشته باشد با تولید مثل پس از مرگ ارثی که قرار بوده به طبقه دوم برسد از بین رفته و این موضوع ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرد و خانواده‌ها را دچار چالش‌های عدیده‌ای کند.
وی با اشاره به درخواست‌های متعدد برای باروری پس از مرگ به پژوهشگاه رویان، گفت: با توجه به این چالش‌های حقوقی و اخلاقی در رویان پذیرای چنین درخواست‌هایی نمی‌شویم، حتی مواردی نیز وجود داشته که افراد با حکم دادگاهی که بر مبنای فتاوی موافق صادر شده به رویان مراجعه کرده‌اند، اما درخواست آنها به دلیل این چالش‌های حقوقی و اخلاقی رد شده است.
انتهای پیام
