گلایه از فقدان شفافیت آئین‌نامه تواشیح تا اعمال سلایق داوران/ جذابیت هنر تواشیح در بومی‌‌سازی است/ خداحافظی از مسابقات

به گزارش ایکنا؛ مرحله نهایی چهل ودومین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم از ششم مهرماه جاری در شهر اصفهان به همت سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در حال برگزاری است. تواشیح، هم‌سرایی و هم‌خوانی قرآن یکی از رشته‌هایی است که چند سالی است به مسابقات افزوده شده و رقابت‌های گروه‌ها در این رشته هیجان مضاعفی به مسابقات داده است.

رتبه‌های برتر این بخش از مسابقات سراسری سه روز قبل اعلام شد و به ترتیب گروه‌های العباد از استان خوزستان، شمس از استان تهران و نور اهل بیت از استان تهران رتبه‌های اول تا سوم را به دست آوردند.

یکی از گروه‌های تواشیح شرکت‌کننده در این دوره و حتی ادوار قبل، گروه «شمس» است که هشتم مهرماه، محمدرضا رحمانی، سرپرست گروه و امیر رضایی، از اعضای گروه، در محل خبرگزاری ایکنا (استودیوی مبین) حضور یافتند تا درباره روند مسابقه و کم و کیف آن مطالبی را بیان کنند و مطالباتشان را در اختیار این خبرگزاری تخصصی در حوزه امور قرآنی قرار دهند تا به گوش مسئولان این حوزه برسد.

آنچه در این میزگرد به آن اشاره شد:
بحث‌های فنی مسابقات باعث آزار گروه‌های تواشیح به ویژه طی چند سال اخیر شده است.
برگزاری مسابقه در سطح جدی و حرفه‌ای، نیازمند تدوین و نگارش آیین‌نامه از سوی افرادی خبره و بازبینی و اصلاح است.
گروه‌های تواشیح هزینه‌های سنگینی را برای این نوع تصمیمات می‌دهند.
آیین‌نامه‌ای که در حال حاضر وجود دارد، سلایق شخصی داوران را دخیل می‌کند.
60 تا 70 درصد از داوران صلاحیت داوری در این سطح را ندارند و در یک جمله اینکه «سطح مسابقات از سطح داوران بالاتر است».
اگر قرار باشد ما نیز مانند اعراب همخوانی داشته باشیم، جذابیتی برای مخاطب فارسی‌زبان ندارد. 
و ...

برای آشنایی بیشتر با اعضای این گروه اینجا کلیک کنید.

در ادامه مشروح مطالب ارائه شده در این میزگرد را می‌خوانید؛

ایکنا ــ درباره اعضای گروه شمس و آغاز فعالیت این گروه بگویید.

رضایی: گروه شمس از سال 1389 تأسیس شد و تا امسال در هفت دوره از مسابقات تواشیح کشوری حضور پیدا کرده و در شش دوره آن به مرحله فینال مسابقات تواشیح راه پیدا کرده است.

اعضای گروه به ترتیب کسوت و سن شامل هادی ایزدپناهی، حمید شیخ‌زاده، محمدرضا رحمانی، سرپرست گروه، امین رحیمی و امیر رضایی، وحید خزایی، سیدمحمدهادی قاسمی، بهزاد امارتی و امیرحسین گرجی هستند. گروه شمس طی این سال‌ها اعزام‌هایی نیز به کشورهای خارجی و نیز سفرهای داخلی داشته است.

ایکنا ــ روند برگزاری رشته تواشیح در چهل و دومین دوره مسابقات سراسری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رحمانی: مسابقات تواشیح در سطوح مختلف برگزار شد و شاهد شیوه‌های برگزاری در سال‌های مختلف بوده‌ایم و طی این چند سال حضور در مسابقات تا حدودی جزء کارشناسان مسابقات شده‌ایم. چیزی که باعث آزار گروه‌های تواشیح به ویژه طی چند سال اخیر شده است، بحث‌های فنی مسابقات چون آیین‌نامه‌ای که برای مسابقات موجود است، چینش هیئت داوران، انتخاب هیئت داوران، نحوه برگزاری مسابقات ـ که ابتدا در دو سطح بود و در حال حاضر در سه سطح برگزار می‌شود ـ است.

آیین‌نامه ثابت و دارای شفافیت و وضوح لازم نیست. مثلاً در مسابقات امسال گفته‌اند 50 درصد نمره نیمه نهایی و 50 درصد نمره فینال و سال گذشته گفته بودند 70 درصد نیمه نهایی و 30 درصد نمره و امتیاز فینال و... یا وقت اجراها کم و زیاد می‌شود. یک سالی می‌گویند شش دقیقه، سال دیگر 9 دقیقه و ... این امر به طور کلی روند گروه‌ها را برای حضور در مسابقات دچار اخلال می‌کند.

از سوی دیگر شفاف نبودن آیین‌نامه مزید بر علت شده است. اگر بخواهیم مسابقه‌ای را در سطح جدی و حرفه‌ای برگزار کنیم، نیازمند این است که آیین‌نامه از سوی افرادی خبره تدوین شود و اگر نیاز به بازبینی دارد، اصلاح شود ـ درست است که برخی از این بازبینی‌ها خوب بوده، اما برخی از آنها آزمون و خطا بوده است ـ معتقدم باید آیین‌نامه مقداری جدی‌تر و حرفه‌ای‌تر شود. اشکالی ندارد که آیین‌نامه فستیوال‌های بزرگ جهانی مثلاً در حوزه قرآن چون Quran و آکاپلا را بررسی کنیم و ببینیم آنها چه حرف‌هایی برای گفتن دارند.

اینکه خودمان در اتاق در بسته و به طریق آزمون و خطا جلو برویم و بگوییم امسال این رویه را اتخاذ کنیم، ببینیم خوب نشد و بگوییم سال بعد این کار را انجام می‌دهیم و ... درست نیست. گروه‌های تواشیح هزینه‌های سنگینی را برای این نوع تصمیمات می‌دهند. فلذا معتقدم آیین‌نامه نیازمند بازبینی اساسی است. آیین‌نامه‌ای که در حال حاضر وجود دارد، سلایق شخصی داوران را دخیل می‌کند، به طور مثال لحن 30 نمره در تواشیح دارد که اگر بخواهیم در آن دقیق شویم، 10 نمره جذابیت آن است که این جذابیت به تشخیص داور است. امسال یکی داور می‌شود و به گونه‌ای می‌پسندد و سال بعد فرد دیگری و به سبک دیگری برایش جذابیت مطرح است و ... تهیه اثر، تمرین و ... هزینه‌های سنگینی را برای گروه‌های تواشیح دارد.

از سوی دیگر نیز چینش هیئت داوران خوب نیست و افرادی که داوری می‌کنند و از این 13، 14، 15 نفری که اعضای هیئت داوران هستند، 60 تا 70 درصد صلاحیت داوری در این سطح را ندارند. جسورانه‌تر بگویم؛ سطح مسابقات از سطح داوران بالاتر است. همان طور که گفتم 60 تا 70 درصد داورانی که در این سطح داوری می‌کنند به درد داوری در این سطح نمی‌خورند.

باید آزمونی از این داوران گرفته شود تا بهترین‌ها انتخاب شوند. نباید این گونه باشد که سطح متسابقان از سطح داوران هم از حیث علمی و هم از حیث عملی و هم بحث‌های تجربی و رزومه گروه‌ها و ... بالاتر باشد. این موجب می‌شود که نتایج صحیح نباشد.

فرض کنید برای بانوی خانه‌داری تواشیح فنی مسابقات گذاشته و اجرا شود و گروه دیگری بیاید کار فارسی با ملودی ساده بخواند و اجرا کند. نمره جذابیت از سوی آن بانوی خانه‌دار قطعاً برای اثری است که به زبان فارسی و با ملودی ساده ارائه می‌شود.

همچنین در بحث هماهنگی داورانی نمره می‌دهند که معتقدم نه هارمونی، نه فرم و نه نحوه اجرا را می‌شناسند. پس چگونه می‌توانند نمره دهند؟! هنگامی که داوری نمی‌تواند یک خط هارمونی دو خطی را بنویسد چگونه می‌تواند یک خط هارمونی سه خطی و چهار خطی را ارزیابی کند و نمره دهد. گروهی که فواصل جدی و سنگین و هارمونی‌های مشکلی را اجرا می‌کند، نمره هماهنگی‌اش با گروهی که یکی دو تا هارمونی دوصدایی خیلی ساده را اجرا می‌کند، از حیث اجرا در حد 25 صدم اختلاف دارند و گاهی دیده شده است که حتی نمره پایین‌تر را هم اخذ کرده‌اند. در بحث صوت و ... نیز این اتفاقات می‌افتد.

در سال‌های اخیر گروه‌هایی که در سطح خوبی کار می‌کنند، با این سطح اجرا و تمرین به این مسابقات راه پیدا می‌کنند، اما سطح داوری‌ها پایین‌ و سلیقه‌ها درست نیست و اصول علمی و آکادمیک داوران کم است و مقداری ناعدالتی چاشنی این مسابقات می‌شود، به گونه‌ای که تک‌تک گروه‌ها ـ که گروه‌های خوبی نیز بودند و جا داشت که از گروه‌های درجه یک جهان اسلام باشند ـ از دور مسابقات کناره‌گیری می‌کنند.

در مجموع، قطاری راه‌ افتاده است، اما گروه‌های خوب تک‌تک دارند از آن پیاده می‌شوند. امسال نیز این اتفاق برای گروه ما افتاد. گروه ما اگر اشتباه نکنم تا فینال دو ماه زمان برای ساخت قطعه‌ تواشیح جدید و همخوانی داشتیم. گروهی که در یک هفته کار پیچیده می‌سازد و شعر درجه یک پیدا می‌کند، قطعاً باید نگاه ویژه‌ای به آن شود تا گروهی که می‌آید و اثر تقلیدی ارائه می‌دهد که 20 سال پیش مادام آن را خوانده‌اند و بعد نمره بالاتری را کسب می‌کند. حقیقتش این است که برای گروه‌هایی چون ما نه حوصله‌ای برای شرکت در مسابقات می‌ماند و نه رمقی برای حضور در مسابقات پیدا می‌کنیم. در نتیجه دلسرد شدیم و تصمیم گرفتیم مسابقات را رها کنیم.

همچنین داوران با آن سطح متسابقان باید سطح‌بندی شوند که این امر انجام نمی‌شود و داوران تغییر نمی‌کنند و گروه‌های خوب مسابقات را رها کنند. امسال نیز به آن گروه‌های تواشیح پیوستیم که برای همیشه از مسابقات کناره گرفته‌اند و الحق نیز گروه‌های خوبی در سال‌های گذشته بودند و مسابقات با حضور داورانی که به اصطلاح خودشان «خیر موجودین» هستند برگزار شود.

ایکنا ــ یعنی سال آینده در مسابقات تواشیح شاهد حضور گروه «شمس» نخواهیم بود؟

رحمانی: بهتر بگویم به صورت جدی در این گونه فضاهایی که مسابقات با این چینش داوران و با این آیین‌نامه برگزار می‌شود یقیناً شرکت نخواهیم کرد.

ایکنا ــ با چه دغدغه‌ای تصمیم به انتخاب شعر جدید و ارائه کار جدید گرفتید؟

رحمانی: افرادی که بهترین‌ها را همیشه می‌خواهند، جز به بهترین‌ها راضی نمی‌شوند. برایمان خیلی راحت‌تر بود که از تواشیح‌های سوری و مصری استفاده کنیم، اما نکردیم. تواشیح هنر اسلامی است. آنچه مصری‌ها اجرا می‌کنند تواشیح است، اما آنچه ما اجرا می‌کنیم همسرایی یا مدیحه‌سرایی است یا اسم‌های دیگری می‌توان روی آن گذاشت. باید این هنر را بومی کنیم. اگر قرار باشد ما نیز مانند اعراب، مصری‌ها، سوری‌ها و لبنانی‌ها تواشیح بخوانیم، جذابیتی برای مخاطب ایرانی ندارد. این هنر زمانی جذابیت دارد که آن را بومی‌ کنیم.

ایکنا ــ چطور می‌توان آن را بومی کرد؟

رحمانی: از اشعار فارسی می‌توانیم بسیار استفاده کنیم اما متأسفانه به دلیل آیین‌نامه ناصحیحی که در مسابقات است، مجبور هستیم که اشعار بسیار ثقیل، قدیمی و سنگین عربی را بخوانیم، چون 20 نمره متن و ادا دارد. شش ماه بر روی این اشعار کار می‌کنیم و در مکان‌ها و فضاهای مختلف این اشعار را می‌خوانیم و پس از اجرا با مخاطبانی مواجه می‌شویم که می‌گویند: «متوجه نشدیم چه خوانده‌اید» اگر بخواهیم زمانی را برای کارهای محفلی و مسابقات بگذاریم نمی‌شود. مسابقات آنقدر سطحش بالا بود کهباید  برای شرکت در آن تمام وقت تمرین می‌کردیم و فرصت حضور در برنامه‌ دیگری نبود. فلذا کلی از اجراهای محفلی‌مان را از دست دادیم.

تنها بهانه گروه‌هایی که چندین سال در فینال بودند و شرکت‌ می‌کردند اعزام به حج تمتع بود. البته نه تمام اعضا بلکه 4 تا 5 نفر از اعضای شش نفره که باهم تلاش می‌کردند به حج واجب و تمتع اعزام می‌شوند که این هم باز داستانی‌ است که آن یک نفر چطور حذف شود، در حالی که همگی با هم اول شدیم.

اگر این هدیه را نیز از جوایز حذف کنند، معتقدم گروه تواشیح به درد بخوری در مسابقات حضور پیدا نمی‌کند، چون تمامی انگیزه اعضای گروه دریافت جایزه حج واجب است.

ایکنا ــ امسال نیز جایزه گروه اول سفر معنوی حج تمتع است؟

رحمانی: بله جزء قوانین مسابقات است. بگذریم از اینکه چندین سال است گروه‌های تواشیحی که سال‌های گذشته اول شدند هنوز در نوبت هستند و یقیناً امسال فکر نمی‌کنم گروه اول بتواند به این سفر برسد. شاید سه یا چهار و پنج سال دیگر به این سفر معنوی اعزام شود.

ایکنا ــ از میزان جایزه گروه اول و جایزه‌ای که برای گروه دوم، که گروه تواشیح شماست، مطلع هستید؟

رحمانی : امسال هنوز در این زمینه چیزی نگفته‌اند. مسابقه‌ای که شفاف برگزار نشود خیلی بد است. الان نمی‌دانیم جایزه گروه دوم چقدر است، اما رنج و میزان جایزه مقام دوم را می‌دانیم و از زحمات گروه طی پنج یا شش ماه یا یکسال، جمع شدن اعضا برای تمرین، هزینه پذیرایی، اسکان و ... آگاهیم. البته برخی از گروه‌ها خودشان کار را می‌سازند و برخی دیگر نیز هزینه می‌کنند و کارشان را به آهنگسازهای دیگر می‌دهند که هزینه‌بر است و این دو با یکدیگر قابل قیاس نیست. در مجموع گروهی که رتبه اول را کسب کند، جایزه هر کدام از اعضا حدود سه تا چهار میلیون می‌شود.

ایکنا ــ درباره روند شرکت در مسابقات سراسری و تمرینات روزانه خود در طول یک سال گذشته توضیح دهید.

رضایی: همان طور که گفته شد، مسابقات در سه سطح برگزار شد؛ سطح اول، دوره مقدماتی بود که گروه‌ها کارشان را ضبط و برای گروه داوری ارسال می‌کردند و پس از بررسی آنها، 10 تا 15 گروه به مرحله نیمه‌نهایی می‌رسد. از مرحله نیمه‌نهایی نیز حدود هفت هشت نفر به مرحله نهایی راه پیدا می‌کنند. تقریباً این فرایند در حدود هفت تا هشت ماه کمتر یا بیشتر انجام می‌شود. ما برای هر سطح مسابقات حدود دو تا سه ماه تمرین می‌کردیم و به فراخور اهمیت آن سطح، زمان کمتر یا بیشتری صرف می‌شد که فکر می‌کنم از اواخر سال 1397 آغاز فرایند ساخت آثار شروع شد و از اوایل سال 1398 تمرینات را برای مرحله مقدماتی آغاز کردیم.

اوایل تمرینات هفته‌ای یک جلسه بود. بگذریم از اینکه در شهری مانند تهران با این ترافیک، دردسرها و ... برای یک جلسه حدود دو تا سه ساعت زمان برای رفت و آمد صرف می‌شد که واقعاً از لحاظ زمانی سخت بود و از سوی دیگر اعضای گروه شاغل بودند و باید در زمانی جمع می‌شدیم که بالاتفاق دوستان در آن زمان امکان حضور می‌داشتند.

برای مرحله نیمه‌نهایی نیز تمرینات فشرده‌تر و هفته‌ای دو تا سه جلسه بود و در نهایت برای مرحله فینال تقریباً 60 شب را مدام حدود دو تا سه ساعت تمرین می‌کردیم. واقعاً زحمت زیادی کشیده شد و جا دارد تشکر کنم از پنج عضو دیگر گروه که تلاش کردند و حدود هفت ماه وقت گذاشتند و خانواده‌های آنها این سختی را تحمل کردند و دوست داشتیم این تلاش شبانه‌روزی با کسب رتبه نخست جبران شود که متأسفانه این اتفاق نیفتاد.

ایکنا ــ نکته پایانی.

رحمانی: تشکر می‌کنم از شرایطی که برای مصاحبه فراهم شد. حرف زیاد است. درباره بحث اعتراضات و اینکه چه میزان بد برخورد شد و ... چیزی که الان بعد از هفت تا هشت سال فینالیست بودن گروه شمس در مسابقات تواشیح دستگیر ما شد این بود که با این سیستم داوری و با این نفراتی که عرض کردم و همچنین فرم آیین‌نامه و ... بهتر است مسابقات تواشیح جمع شود. چون اگر این اتفاق نیفتد هر سال یکی دو گروه خوب تواشیح مسابقات را تحریم و بایکوت می‌کنند و فکر می‌کنم که سطح مسابقات به اندازه‌ای پایین بیاید که برای پخش زنده خجالت‌آور شود یا اینکه بخواهند صرفاً کاری تولید و پخش شود.

هشدار می‌دهم عزیزانی که در این زمینه دست‌اندرکار هستند، در آیین‌نامه و اعضای هیئت داوران بازنگری داشته باشند، چون این شیوه غیرمنصفانه، ناعادلانه و غیرعلمی است. این مسابقات از نظر بنده به عنوان سرپرست و نماینده گروه تواشیح شمس رسمیت ندارد و با شیوه موجود دیگر در مسابقات شرکت نخواهیم کرد و قول می‌دهم طی سال‌های آینده چند گروهی که باقی مانده است از مسابقات بروند و به نظرم مسابقات تواشیح را جمع و به جای آن مسابقه دیگری را جایگزین کنند.

رضایی: من هم تشکر می‌کنم از شما که این وقت را در اختیار ما قرار دادید و امیدوارم که روند مسابقات بهتر شود و مردم به این هنر زیبا جذب شوند. همان طور که مستحضرید قرار بود مسابقات به صورت زنده از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شود، اما نمی‌دانم به چه دلیل بعد از چند دقیقه پخش آن قطع شد و همان طور که آقای رحمانی گفتند با این روند مسابقات، سال به سال از تعداد گروه‌هایی که صلاحیت شرکت در مسابقات را دارند کاسته می‌شود و در نتیجه این هنر در بین مردم کمرنگ‌تر خواهد شد.

برای شنیدن اجرای این گروه در بخش همخوانی قرآن اینجا، بخش تواشیح اینجا و برای شنیدن اجرای گروه شمس در مرحله نهایی مسابقات سال قبل اینجا کلیک کنید.