پشت صحنه انتقال آب خزر به سمنان/ تأمین آب شرب بهانه است

محمد الموتی، فعال محیط زیست و دبیر شورای هماهنگی شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور، در گفت‌وگو با ایکنا؛ در بخش اول سخنان خود به تشریح دلایل مخالفت اجتماعی فعالان محیط زیست درباره انتقال آب خزر به سمنان پرداخت و با تأکید بر اینکه شیرین‌سازی آب دریاچه خزر امکان‌پذیر نیست و این پروژه نتایج مصیبت‌باری برای محیط زیست در پی خواهد داشت، گفت: اصلاح الگوی کشت، بستن چاه‌های غیرمجاز، آبیاری تحت فشار، آبیاری گلخانه‌ای، مدرنیزاسیون کشاورزی، صرفه‌جویی در مصرف شرب، بازچرخانی آب و توجه به آب خاکستری و آب مجازی از جمله اقداماتی است که باید ابتدا در مناطقی که دچار کمبود آب هستند اجرا شود و در صورت عدم کفایت این طرح‌ها، پروژه انتقال با شرایطی ویژه و کاملاً تحت کنترل مطرح شود. 

بخش اول مصاحبه را اینجا بخوانید.

وی در ادامه گفت: برای رونق معادن و صنایع جانبی آن در شرق کشور نیاز به آب داریم و مسلماً نمی‌توان استفاده از آب زلال چشمه‌ها و رودها را برای استفاده در استخراج معدن توجیه کرد. معدن و صنایع جانبی آن، صنایع پرمصرف آب هستند و عده‌ای بدون شفاف‌سازی نیاز مردم به آب شرب را به عنوان دلیل انتقال آب خزر به سمنان مطرح می‌کنند در حالی که سمنان 650 هزار نفر جمعیت دارد و میزان مصرف آب شرب این استان 9 درصد است، در صورتی که میانگین مصرف آب شرب کشور شش درصد است، یعنی مردم این استان سه درصد از میانگین کشوری بیشتر آب مصرف می‌کنند.  

راه‌اندازی بخش صنایع و میزان نیاز آب! 

الموتی به ارائه آمارهایی سؤال‌برانگیز در خصوص مصرف آب در کشور پرداخت و گفت: حجم آب مصرفی صنعت در کل استان اصفهان با تعداد زیادی صنایع پرمصرف آب 70 میلیون متر مکعب است، در صورتی که در این طرح گفته شده 150 میلیون متر مکعب برای صنایع استان سمنان و 50 میلیون متر مکعب نیز برای شرب لازم داریم. چقدر صنعت قرار است در استان سمنان بارگذاری شود که به این حجم از آب نیاز است؟! 

وی با متذکر شدن این مسئله که بعد از 16 سال فعالیت جهاد کشاورزی، کشاورزی فقط سه درصد در استان سمنان بهره‌وری داشته است، اظهار کرد: راندمان کشاورزی در استان سمنان 35 درصد است؛ اگر 10 درصد بتوانیم کیفیت کشاورزی را در این استان ارتقا دهیم، ۳۵۳ میلیون متر مکعب آب مازاد خواهیم داشت، یعنی بیش از دوبرابر همان مقدار آبی که برای صنعت نیاز است. اگر بخواهیم آب خزر را به سمنان ببریم باید بین شش تا 14 هزار میلیارد هزینه کنیم، در حالی که برای ارتقای بهره‌وری کشاورزی در این استان هزینه کمتری لازم است. 

تولید 35 میلیون مترمکعب غرقابی هندوانه و خربزه در کویر سمنان

این فعال محیط زیست تصریح کرد: فقط 35 میلیون متر مکعب غرقابی هندوانه و خربزه وسط کویر سمنان تولید می‌کنیم، این رقم علاوه بر کشت دیمی است. 100 میلیون متر مکعب آب برای تولید هندوانه و خربزه مصرف می‌شود و این در حالی است که 20 میلیون متر مکعب صرفه‌جویی با بستن چاه‌ها و تعادل‌بخشی در مصرف می‌توانیم داشته باشیم، اما کسی اقدام در جهت صرفه جویی و استفاده بهینه از آب در سمنان را مطرح نمی‌کند. 

وی انتقال آب درون حو‌ضه‌ای در استان سمنان که حدود 60 میلیون متر مکعب است را نیز یادآوری کرد و گفت: با انجام اصلاحات در مصرف آب می‌توانیم بیش از 500 میلیون متر مکعب آب در حالت عادی و بیش از 800 میلیون متر مکعب آب در حالت خوشبینانه در استان سمنان داشته باشیم. یعنی صرفاً با تغییر در مدیریت و نوسازی می‌توانیم آب مورد نیاز را در استان داشته باشیم و نیازی به انتقال آب خزر نیست.  

الموتی در پاسخ به این سؤال که چرا این فعالیت‌ها انجام نمی‌شود، بیان کرد: چون پیش از این بدون داشتن پیوست فرهنگی، اجتماعی و محیط زیستی اقدامات را پیش برده‌ایم، کلونی جمعیتی و اشتغال کاذب ایجاد و برداشت از منابع طبیعی و محیط زیست را به یک نوع باج تبدیل کرده‌ایم پس دیگر نمی‌توانیم جلوی مردم را بگیریم و بگوییم مثلاً مردم آب را درست مصرف کنید، چاه غیر مجاز حفر نکنید، محصولات کشاورزی با مصرف بالای آب تولید نکنید و ...

دبیر شورای هماهنگی شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور از ناموفق بودن بستن چاه‌های آب غیر مجاز در کشور خبر داد و ابراز کرد: این طرح مطلقاً شکسته خورده است. بستن چاه‌های آب غیر مجاز موجب بروز نارضایتی اجتماعی و بیکاری شده و افرادی که چاه آنها بسته شده نیز مخفیانه اقدام به حفر چاه دیگری کرده‌اند. 

دولت بیشترین میزان اسراف را در حوزه آب دارد

وی اضافه کرد: از سوی دیگر مردم از دولت توصیه به صرفه جویی را نمی‌پذیرند چون خود دولت بیشترین اسراف را در حوزه آب دارد. همین مسائل است که موجب شد بعد از هفت سال جلسه کمیته ارزیابی انتقال آب خزر به سمنان برگزار و وزارت نیرو طی نامه‌ای به سازمان محیط زیست اعلام کرد تمام راه‌هایی که ممکن بود برای استان سمنان آب فراهم شود بررسی شده وهیچ راهی جز انتقال آب خزر وجود ندارد. 

الموتی با انتقاد شدید از ضعف قانونی که طی آن هیچ نهادی نمی‌تواند از وزارت نیرو در خصوص نحوه تعیین میزان آب مورد نیاز هر منطقه سؤال کند، گفت: حتی محیط زیست قانوناً نمی‌تواند سؤال کند چرا این مقدار مشخص آب در فلان منطقه مورد نیاز است و فقط اجازه دارد نحوه اختصاص این میزان آب را به شکلی که آسیبی برای محیط زیست نداشته باشد، تعیین کند. بنابراین قانون باید اصلاح شود تا سازمان یا نهاد متولی محیط زیست بتواند وزارت نیرو را به چالش بکشد و از این وزارتخانه سؤال کند. 

انتقال آب خزر به سمنان توجیه فنی ندارد

این فعال محیط زیست با بیان اینکه مسئله انتقال آب خزر به سمنان توجیه فنی ندارد، افزود: حتی در خصوص مسیر این انتقال بحث‌های فنی زیادی وجود دارد که هنوز پاسخ داده نشده است. گفته می‌شود این انتقال از کنار خط لوله نفت نکا ـ ری صورت خواهد گرفت در حالی که در حریم خط لوله‌های نفت اجازه انجام هیچ اقدامی داده نمی‌شود.

الموتی از حضور کارتل‌ها و گروه‌های شبکه‌ای قدرتمندی در پشت صحنه این انتقال سخن گفت و ادامه داد: این گروه‌ها این آب را می‌خواهند و سرمایه‌گذاری آن را هم بر عهده گرفته‌اند چون دیگر نمی‌توانند آب از جای دیگری تأمین کنند. بخش معدنی خام فروشی می‌کند اما در دوره تحریم به دلیل ارزآوری، دست بالا را داشته و قدرتمندتر شده و حتی دولت را تحت فشار قرار می‌دهد. 

به اسم تأمین آب شرب می‌خواهند نیاز معادن را برطرف کنند

وی ضمن هشدار درباره این مسئله که نباید وارد جریان‌های پوپولیستی و مطرح کردن مسائلی مانند اینکه چون رئیس جمهور سمنانی است چنین انتقالی صورت می‌گیرد شویم، تصریح کرد: اصلاً بحث چنین چیزی نیست. مگر رئیس جمهور اهل مشهد است که اکنون می‌خواهند از جنوب با پروژه 35 هزار میلیارد تومانی آب را به مشهد برسانند. واقعیت این است که در این مسیر می‌خواهند نیاز به آب صنایع را رفع کنند. بیشتر این فشارها اقتصادی ـ سیاسی است و حتی می‌تواند در انتخاب رئیس جمهورها هم مؤثر باشد. 

دبیر شورای هماهنگی شبکه سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور با ابراز تأسف از اینکه برخی برای تخریب مسئولان چنین دیدگاه‌هایی را مطرح می‌کنند، تصریح کرد: به نظر من حتی رئیس جمهور و نمایندگان مجلس هم تحت فشار هستند و چون راه دیگری برای کسب درآمد دولت ندارند به این فشارها تن می‌دهند. 

وی در جمع‌بندی کلی مشکلات انتقال آب خزر به سمنان، گفت: پروژه انتقال آب خزر به سمنان توجیه فنی ندارد، مسیر دچار اشکال است، 100 هکتار از عرصه‌های جنگلی از بین می‌رود و درختان ممنوع القطع بسیار با ارزش هیرکانی از بین خواهند رفت. در بحث دریایی و پساب هنوز به مدل موفقی نرسیده‌اند و اداره کل منابع طبیعی استان مازندران هم با عبور این خط مخالفت کرده است. 

لزوم توجه به پروژه‌های انتقال آب از مرکز 

این فعال محیط زیست اضافه کرد: من به عنوان یک کنشگر مدنی احساس می‌کنم جار و جنجال ایجاد شده برای پروژه خزر سمنان در آستانه انتخابات بازی سیاسی است. همچنین می‌خواهند حواس ما را از پروژه‌های انتقال آب از مرکز کشور پرت کنند. یک ماه قبل بود که وزیر نیرو به یکباره چهار پروژه انتقال آب را کلید زد. پروژ‌ه‌هایی که متوقف مانده بود از جمله پروژه بهشت‌آباد، سبزکوه، کوه رنگ 3، بن ـ بروجن و ... شروع به کار کرده‌اند. 

وی نسبت به بروز فجایع بزرگ امنیتی ـ اجتماعی در کشور در پی اجرای این پروژه‌ها هشدار داد و افزود: حتی زمینه را برای سوءاستفاده برخی گروه که به دنبال بهره‌برداری قومی هستند نیز متأسفانه فراهم کرده‌اند.

این فعال محیط زیست خواستار شفاف شدن و تشریح ابعاد مختلف مسئله از سوی مسئولان شد و گفت: در سایر کشورها حاکمیت به روشنی شرایط موجود، نیازها و برنامه‌های مربوط به سال‌های آینده را مطرح و از مردم برای تحقق پروژه‌ها همکاری می‌خواهد، در پروژه‌های توسعه‌ای ایران هم باید بدین شکل روشنگری شود. در عدم شفافیت مطلق، نیاز به آب شرب در این منطقه مطرح شده است و شاهد هستیم شهرهایی مثل مهدی‌شهر و شاهرود گاهی دچار مشکل آب شرب می‌شوند ولی آیا به راستی آب شرب ندارند یا اینکه سیاست‌های غلط موجب بروز مشکل کم آبی در منطقه سمنان شده است؟