حوزه گرفتار هرج و مرج روشی در پژوهش است/ انضمام پرونده علمی در استنباط فقهی

آیت‌الله احمد مبلغی، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، در گفت‌وگو با ایکنا گفت: اساساً پژوهش‌های دینی باید با نگاه عمیق و معطوف به دین و اندیشه‌هایی از متون دینی اتخاذ و انتزاع شود و از طرف دیگر هم چشم بر واقعیات بیرونی اجتماعی، خانوادگی، سیاسی و ... داشته باشد.

وی با بیان اینکه باید اندیشه‌ها و نظریات معطوف به واقعیات از دل متون دینی بیرون بیایند، ادامه داد: اگر توجه عمیقی به متون دینی نداشته باشیم و کلیاتی را که به نام دین در ذهن ما مستقر شده است یا بر حسب عادات در فکر خود داریم مطرح کنیم، پژوهش ما دینی نخواهد بود.

پژوهش کلی‌نگرانه و غیرمفید

مبلغی با تأکید مجدد بر اینکه پژوهش باید عمیق و برخاسته از متن دین باشد، ابراز کرد: ممکن است پژوهشی برخاسته از متون دینی هم باشد، ولی باید ناظر به واقعیات و عینیات جامعه باشد؛ از این رو اگر کسی در موضوعاتی تحقیق کند که برای صد سال قبل است یا الان کاربردی ندارد، پژوهشی غیرواقعی، کلی‌نگرانه و غیرمفید است.

وی شورای اسلامی با بیان اینکه پژوهشی که این دو ویژگی را نداشته باشد، عقیم، غیرمفید و ابتر است، تصریح کرد: دو خصوصیت اساسی برای یک پژوهش مطلوب وجود دارد؛ اینکه با چه روشی باید سراغ متون دینی برای استنباط و انتزاع نظریه مبتنی بر واقعیات برویم و دیگر اینکه منابع ما برای شناخت واقعیات و نظام روشی برای دست یافتن به این منابع چیست؟ هم‌اکنون در تحقیقات حوزه در هر دو این موضوعات یعنی هم به حیث روشی و هم منابع شناخت واقعیات کم‌توجهی وجود دارد و مشکل داریم؛ در واقع الان دچار هرج و مرج روشی شده‌ایم، البته مراد بنده فقها نیستند، ولی عمدتاً در تحقیقات با این مشکل روبرو هستیم.

پرونده علمی در واقعیات اجتماعی

وی افزود: در یک پژوهش و استنباط دینی، پژوهشگر حوزه باید اهتمام ویژه به روش دریافت از متون دینی داشته باشد و نوع نزدیکی او به واقعیات اجتماعی هم براساس صورتبندی ذهنی بی‌فایده نباشد؛ کسانی مانند شهید صدر معتقد هستند که پژوهشگر باید پرونده علمی نسبت به واقعیات اجتماعی داشته باشد و براساس پرونده علمی سراغ متون دینی برود و روش استنباط او هم علمی و مبتنی برعمق دین باشد.

استاد سطح عالی حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال که عمدتاً کلام، تفسیر و فقه ممکن است، بیشترین موضوع را برای پژوهش در حوزه داشته باشند، چه مقدار پژوهش‌های موجود مبتنی بر پیش‌فرض‌هایی است که بیان کردید؟ اظهار کرد: در هر سه حوزه دو نوع مطالعه می‌توانیم داشته باشیم؛ نخست مطالعه فاقد روش مشخص و فاقد استاندارد‌های علمی و دوم مطالعه با روش مشخص و منطبق بر واقعیات عینی جامعه که در هر دسته پژوهش‌های خوب داریم. پژوهش‌های خوب از دسته اول هم کم نیستند.

معضل پژوهش‌های بدون اولویت

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی اذعان کرد: همانطور که می‌توانیم تفسیر مقبول و هم غیرمقبول داشته باشیم، در فقه نیز اگر پژوهش‌ها به سمت مسائلی بروند که اولویت‌های دست چندم یا بدون اولویت باشد، آفت‌زا خواهد بود.

وی بحث معاملات جدید، مناسبات اجتماعی، نیاز‌های روحی انسان معاصر و نحوه آرامش گرفتن او از دین و پرداختن به ساحت نیاز‌های روحی فردی و اجتماعی را از مهم‌ترین اولویت‌های پژوهشی در حوزه در تمامی رشته‌ها برشمرد و گفت: باید سیستم آموزشی و پژوهشی کشور به سمت پژوهش‌های مفید برای جامعه پیش بروند.