زردنگاری بخشی از ادبیات ایران است/ نقد؛ راه شناخت سره از ناسره

مریم حسینی، عضو هیئت علمی دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)، در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه آثار عامه‌پسند دارای ارزش‌های خاص خود است، گفت: اینکه در زمان حاضر علاقه مخاطبان جوان به آثار عامه‌پسند بیشتر شده، طبیعی است، زیرا در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که آثار عامه‌پسند به اندازه آثار نخبه‌گرا اهمیت دارند. وقتی در نقد مدرن آثاری از ادبیات عامه مورد بررسی قرار می‌گیرد و بسیاری از دلایل رفتاری جوامع از دل همین مطالعات بیرون می‌آید، خوب است که بسیاری از این آثار مطالعه شوند.

وی افزود: اگر بخواهیم در میان آثار عامه‌پسند رمان‌هایی از این دست را بررسی کنیم، تصور نمی‌کنم آمار آن‌ها از فروش خیلی بالایی برخوردار باشد. آثار نویسندگانی مانند الیف شافاک استثناست. اگر ناشران معتقدند که این آثار فزونی یافته، باید بگویم که انتشاراتی مانند چشمه این طور نیست و همه رمان‌هایش نخبه‌گراست و اگر در نمایشگاه کتاب هم به غرفه این ناشر مراجعه کنید، خواهید دید که هر سال به تعداد بازدیدکنندگان و مخاطبان آن افزوده می‌شود. بنابراین مخاطبان آثار نخبه‌گرا هم در حال تزاید است.

حسینی ادامه داد: در هر جامعه‌ای اقشار گوناگونی از مخاطبان وجود دارند که در جامعه ما اغلب رمان‌خوان‌های حرفه‌ای بانوان خانه‌دار هستند و تعداد رمان‌هایی که برای آن‌ها نوشته می‌شود در حال تزاید است. زیرا این قشر از جامعه چندان دانش خواندن رمان‌های نخبه‌گرا را ندارند. از این رو ناشران به سمت انتشار آثار عامه‌پسند می‌روند و حتی سفارش نوشتن این گونه آثار را نیز می‌دهند. به نظرم این مسئله مانع توجه به رمان‌های نخبه‌گرا و نقد و بررسی آن‌ها نشده است.

مخاطبان رمان‌های عامه‌پسند بخشی از هویت جامعه ما را شکل می‌دهند و نمی‌توانیم آنها را رد کنیم و بگوییم همه جامعه ما نخبه هستند و باید آثار خاصی را مطالعه کنند. در همه جوامع نیز این طور است و میزان فروش این رمان‌ها بالاتر از سایر گونه‌هاست

تفکیک ادبیات زرد از عامه‌پسند

این استاد دانشگاه بیان کرد: مخاطبان رمان‌های عامه‌پسند بخشی از هویت جامعه را شکل می‌دهند و نمی‌توانیم آن‌ها را رد کنیم و بگوییم همه جامعه نخبه هستند و باید آثار خاصی را مطالعه کنند. در همه جوامع نیز این طور است و میزان فروش این رمان‌ها بالاتر از سایر گونه‌هاست. این امر باعث رواج کتابخوانی نیز شده و خوانندگان این آثار می‌توانند به تدریج فرهیخته‌تر شده و بتواند رمان‌های بهتری بخواند.

وی گفت: مخالف این هستم که آثار عامه‌پسند منتشر نشود تا مخاطبان به سمت آثار نخبه‌گرا بروند، بلکه این آثار باید منتشر شود و این مخاطبان هرچه تعداد رمان‌هایی که می‌خوانند بیشتر باشد، تجربه آن‌ها با انواع قصه‌ها، شگردها و تکنیک‌ها بیشتر می‌شود و سطح خوانش رمانی آن‌ها نیز ارتقا می‌یابد.

حسینی تصریح کرد: ادبیات عامه‌پسند را باید از ادبیات زرد تفکیک کنیم و در تعریف ادبیات عامه‌پسند، منظور ادبیات نازل، منحرف و مبتذل نیست. هرچند این گونه آثار نیز کم نیستند و فروش هم می‌روند، چه بسا وقتی دولت یک اثر را ممنوع می‌کند، از اقبال بالایی برخوردار شود. در جامعه ما به دلیل سانسور و محدودیت‌ها این آثار بیشتر دیده می‌شود، اما به طور رسمی جایگاهی در ادبیات ما وجود ندارد.

ادبیات زرد ارزش‌های ادبی را زیر سؤال می‌برد

این عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) گفت: وقتی گونه‌ای از ادبیات به نام ادبیات زرد وجود دارد، باید برای آن جایگاهی نیز تعریف کرد. در واقع در دوره پسامدرن باید درباره همه مسائل بحث کرد، هرچند هیچ ارزش ادبیاتی نداشته باشد، اما به هر حال وجود و گسترش ادبیات زرد، سطح توقع خوانندگان را پایین می‌آورند و نویسنده و ناشر در نگارش و نشر آن به دنبال درآمدزایی هستند و هیچ پشتوانه علمی ندارد و اغلب سفارشی نوشته می‌شود. این آثار ارزش‌های ادبی جامعه را زیر سؤال می‌برد. یکی از مسائل مبتلابه آن نیز بحث ترجمه است. در سفری که به ترکیه داشتم در یکی از دانشگاه‌ها دیدم که یکی از همین آثار زرد به عنوان ادبیات ایران ترجمه شده بود و وقتی از دلایل ترجمه آن سؤال کردم، پرفروش بودن آن را مطرح کردند.

وی ادامه داد: راه شناخت سره از ناسره نقد است، نه اینکه بخواهیم مانع انتشار آثار زرد شویم. هرچه مخاطبان را وارد عرصه نقد کنیم و درباره یک اثر نقدهای بهتری بخوانند و نویسنده و اثر را بهتر بشناسند، در مطالعه یک اثر دقت بیشتری خواهند کرد.

وی درباره تنزل سطح آثار ادبیات دفاع مقدس گفت: برخی از دانشجویان ادبیات نمایشی دانشگاه الزهرا(س) را دیده‌ام که سفارش‌هایی برای نوشتن رمان‌هایی با موضوع دفاع مقدس گرفته‌اند. به نظرم هر اثر سفارشی نشان می‌دهد که اثر به چه سمت‌و‌سویی خواهد رفت.