اجلاس مالزی، پایان هیمنه عربستان و امید به فضایی تازه در جهان اسلام
گروه بین‌الملل ــ اجلاس سران کشورهای اسلامی در مالزی در شرایطی برگزار شد که کارشناسان آن را رویدادی بسیار مهم در جهت خروج کشورهای اسلامی از زیر سلطه سیاسی عربستان و پیروی از رویکردهای آن می‌دانند.
به گزارش ایکنا به نقل از فری مالیزیاتودی، برخی تحلیلگران، اجلاس اخیر سران کشورهای اسلامی در مالزی را تغییری مهم در روابط جهان اسلام با عربستان سعودی ارزیابی می‌کنند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اثرات دومینویی و سلسله‌وار این اجلاس می‌تواند پایانی بر سلطه سیاسی و ایدئولوژیک پادشاهی کشور نفت‌خیز عربستان بر جهان اسلام باشد.
شکست هیمنه عربستان
شکست هیمنه عربستان
یک دیپلمات سابق مالزیایی، که در خاورمیانه خدمت کرده، می‌گوید: اجلاس کوالالامپور به سنت دیرینه‌ای حمله کرده است که رهبران کشورهای مسلمان را مجبور می‌کرد آشکارا از سیاست‌های عربستان تبعیت کنند.
یک دیپلمات دیگر نیز معتقد است اجلاس مذکور این باور را که عربستان به دلیل برخورداری از عنوان «خادم‌الحرمین» باید رهبری جهان اسلام را برعهده داشته باشد از بین برد. عنوان خادم الحرمین، که پادشاهان عربستان آن را برای خود به کار می‌برند، نشان‌دهنده اهمیت تسلط بر مکه و مدینه برای آنهاست که سالانه میلیون‌ها زائر برای حج و عمره به آنجا سفر می‌کنند.
مخالفت سعودی‌ها
وب‌سایت فری مالیژاتودی هفته گذشته به نقل از منابع دیپلماتیک نوشت که سعودی‌ها پس از خودداری ماهاتیر محمد از لغو اجلاس کوالالامپور، که در پی رایزنی سه کشور مالزی، پاکستان و ترکیه شکل گرفت، به شدت خشمگین شدند.
«عمران خان»، نخست‌وزیر پاکستان، در آخرین لحظات سفر خود به مالزی را لغو کرد که منابع مطلع این اقدام را نتیجه فشار شدید سیاسی بر این کشورِ نیازمند به سرمایه‌گذاری خارجی می‌دانند. پاکستان از زمان روی کار آمدن عمران خان در سال گذشته چند میلیارد دلار از عربستان کمک مالی دریافت کرده است.
برخی حلقه‌های طرفدار سعودی‌ها در مالزی از جمله طرفداران دولت قبلی این کشور، که آشکارا به اتحاد با عربستان پیوسته بود، این اجلاس را حرکتی ناکام توصیف کرده‌اند.
شکل‌گیری ائتلافی تازه
«عظام تمیمی»، استاد دانشگاه فلسطینی مقیم لندن و از منتقدان عربستان سعودی، می‌گوید: اجلاس مالزی نشان داد که رهبران مسلمان تصمیم گرفته‌اند سیاست‌ها و مواضعی هماهنگ‌تر با دیدگاه‌های مردم کشورهای خود اتخاذ کنند.
تمیمی مدیر شبکه تلویزیونی الحوار است و با دیدی انتقادی به مسائل جهان اسلام می‌پردازد. وی می‌افزاید: این رهبران در کوالالامپور گرد آمدند تا اتحادیه‌ای را برای مقابله با ائتلاف سعودی - اماراتی تشکیل دهند.
عظام تمیمی، تحلیلگر فلسطینی
این سخنان به ائتلاف چهار ساله نظامی تحت رهبری عربستان که از سال 2015 برای حمایت از دولت «منصور هادی» در حال بمباران شهرهای یمن است و همچنین به نقش عربستان در سقوط دولت محمد مرسی رئیس‌جمهور منتخب مصر در سال 2013 اشاره دارد.
تمیمی با اشاره به تحریم قطر از سوی عربستان و متحدانش می‌گوید: من امیر قطر را به خاطر مقاومت در برابر فشارهای عربستان به این کشور ستایش می‌کنم.
«مصطفی آک یول»، تحلیلگر ترکیه‌ای، این دیدگاه را مطرح می‌کند که اجلاس کوالالامپور توانست روایت ضد شیعی را، که در میان برخی سیاستمداران علیه ایران رواج دارد، از بین ببرد.
وی می‌افزاید: فرقه‌گرایی یکی از مشکلات اساسی امروز جهان اسلام است و راه درست برای مدیریت آن، چنانکه برخی‌ها فکر می‌کنند، تشکیل جبهه‌ای از کشورهای اهل سنت علیه ایران نیست، بلکه راه آن از بین بردن دودستگی است.
این تحلیلگر دیدگاه ماهاتیر محمد مبنی بر اینکه مسلمانان جایگاه واقعی خود را در عرصه جهانی از دست داده‌اند درست می‌داند و می‌گوید: به همین دلیل برخی اندیشمندان و تحلیلگران از جمله خودم خواستار بازنگری در برخی موضوعات مهم در سیاست‌های کشورهای اسلامی هستیم.
اجلاس؛ گویای سیاست‌های داخلی مالزی
این اجلاس را نمی‌توان جدا از سیاست‌های داخلی مالزی ارزیابی کرد. گزینش سخنرانان برای مناسبت‌های داخلی، که برخی معتقدند از سوی دفتر نخست‌وزیر انجام می‌شود، بحث‌هایی را درباره اینکه آیا ماهاتیر محمد چنانکه وعده داده شده قدرت را به انور ابراهیم تحویل می‌دهد یا خیر به وجود آورده است.
برخی این کنفرانس را در جهت منزوی کردن انور ابراهیم می‌دانند. هر چند او تلاش می‌کند با شرکت در همایش‌های اسلامی در گوشه و کنار جهان، چهره‌ای اسلامی از خود به نمایش بگذارد.
یک منبع مطلع می‌گوید: غیبت انور ابراهیم در این اجلاس قابل توجه بود، به ویژه اینکه رجب طیب اردوغان، که همواره او را دوست صمیمی خود می‌خواند، در این اجلاس حاضر بود. تصاویری از پذیرایی انور از اردوغان در یک مهمانی خصوصی شام وجود دارد، در حالی که در مهمانی شام پیش از این اجلاس، که ماهاتیر محمد ترتیب داده بود، انور ابراهیم غایب بود.
یک دیپلمات ترک این اجلاس را روش ماهاتیر محمد برای زدودن سیاست‌های حامی سعودی در دولت پیشین می‌داند و می‌افزاید: ماهاتیر نمی‌تواند هم از غرب انتقاد کند و هم به حکومتی وفادار بماند که چاپلوسی قدرت‌های غربی را می‌کند.
کارشناسان معتقدند که تلاش ماهاتیر محمد برای انتقال سریع فناوری از کشورهای اسلامی به مالزی، که مدت‌های طولانی به فناوری گران‌قیمت غربی و پیامدهای همراه با آن که به شکل قراردادهای چند میلیارد دلاری خرید اسلحه وابسته بوده به نفع مالزی است.
ستایش کم‌سابقه از ایران
در پایان اجلاس مالزی ماهاتیر محمد در اقدامی کم‌سابقه از ایران ستایش کرد. منابع مطلع می‌گویند که وی از واکنش محافظه‌کاران و نیز مقامات عالی‌رتبه ارتش که در غرب تربیت شده‌اند به این موضع‌گیری آگاه است.
یکی از مقامات ارتش مالزی می‌گوید: سخنان ماهاتیر محمد در اختتامیه اجلاس که به خیل عظیم مهندسان ایرانی اشاره کرد بسیاری را متعجب کرد. ماهاتیر محمد در پی اهداف بزرگ‌تری است. موضوعاتی مانند وحدت اسلامی، اسلام‌هراسی و حتی انجام معاملات این کشورها با دینار طلا تنها وجهه بیرونی این نشست بود. ماهاتیر از پیشرفت تکنولوژی در ایران باخبر است و این امری است که منتقدان غربی و اسرائیلی ایران نیز در هنگام متهم‌کردن ایران به بلندپروازی‌های هسته‌ای به آن اذعان دارند.
ایران برای نیازهای نظامی و هوانوردی خود، صنعت داخلی قدرتمندی دارد و تعداد زیادی فارغ‌التحصیل دانشگاهی متخصص تربیت کرده است و 30 پارک علم و فناوری در سراسر کشور دارد. ماهاتیر از توان ایران آگاهی دارد و از نظر درک مزایای داخلی بالقوه آن 100 قدم از رهبران دیگر کشورها جلوتر است.
وی تأکید کرد: ایالات متحده از نظر استراتژیک برای مقابله با چین به مالزی احتیاج دارد. به همین دلیل تجهیزات نظامی پیشرفته‌ای مانند رادارهای کنترل ساحلی و تجهیزات هوایی سری را در اختیار مالزی گذاشته و کارشناسانی را برای نگهداری و استفاده از آنها رایگان آموزش می‌دهد، اما این اقدامات از نظر اقتصادی سودی برای مالزی ندارد. بنابراین ماهاتیر در جست‌وجوی انتقال سریع‌تر تکنولوژی است، چیزی که او فکر می‌کند مالزی نمی‌تواند آن را از غرب به دست بیاورد و اینجا ترکیه و ایران وارد بازی می‌شوند.
یک دیپلمات سابق ترک با تأیید این سخنان، اظهار می‌کند: ترکیه، ایران و قطر نقاط قوت خاص خود را دارند. ترکیه نفوذ سیاسی زیادی در جهان اسلام دارد. قطر نیز با استفاده از ثروت فراوان و سرمایه‌گذاری گسترده در کشورهای مختلف جهان، آماده به دست آوردن متحدان تازه است.
امید به فضایی تازه در جهان اسلام
«ظفر بنگاش»، رئیس اندیشکده تفکر معاصر اسلامی (Contemporary Islamic Thought)، با این سخنان موافق است. وی می‌گوید: چهار کشور مهم جهان اسلام در اجلاس مالزی نقاط قوت خاصی دارند. این چهار کشور هم از نظر اقتصادی توانمندند (قطر و مالزی) و هم از نظر نظامی قدرتمندند (ایران و ترکیه). این امر امیدهایی را در میان مسلمانان به وجود آورده که شاید برخی کشورهای اسلامی با هم‌افزایی قوای یکدیگر بتوانند برخی از مهم‌ترین مسائل جهان اسلام را حل کنند.
با گذشت چند روز از اجلاس مالزی هنوز زود است که درباره واکنش سعودی‌ها سخن بگوییم، اما در حال حاضر وجود کشورهایی که حاضر نیستند از سیاست‌های نادرست عربستان پیروی کنند امیدوارکننده است.
ترجمه و تنظیم: محسن حدادی
مطالب مرتبط
