تعریف «عدل» از منظر امیرالمومنین(ع)/ عدالت در نظام دموکراسی تحقق نمی‌یابد
گروه حوزه علمیه ــ اراکی ضمن نقد تعاریفی که برای مفهوم «عدالت» بیان شده است، تصریح کرد: عدل یعنی هر چیزی درجای خود گذاشته شود. این تعریف نشان می‌دهد یک نظام عدلی برای آفرینش تعریف شده است که قبل‌الانسانی است و در این نظام عدل، برای هر چیزی جایی تعریف شده است.
به گزارش ایکنا؛ سی و سومین جلسه درس خارج فقه نظام‌های سیاسی آیت‌الله محسن اراکی با محوریت نقد مبانی نظریه دموکراسی، صبح امروز 23 دی‌ماه برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: نقد پنجم در رابطه بین دموکراسی و عدالت است. آیا در سایه دموکراسی، عدالت تأمین می‌شود یا خیر و آیا در نظام دموکراسی می‌توان به عدالت دست یافت؟ ابتدا باید تعریف عدالت را روشن کنیم: عدالت گاهی به مساوات و برابری تعریف شده؛ اما این تعریف قطعاً تعریف درستی نیست؛ زیرا مردم در استحقاقاتی که دارند، متفاوت‌اند؛ یکی پیر است و دیگری کودک، یکی مرد و دیگری زن، یکی استعداد بالایی دارد و دیگری استعداد ندارد، یکی کار می‌کند و دیگری بیکار است. اگر قرار باشد برای همه اینها سهم برابری داده شود، می‌شود اعطای سهام برابر به استحقاق‌های نابرابر و این عین بی‌عدالتی است؛ یکی خردسال است و نیازش کمتر است، دیگری بزرگسال است و نیازش بیشتر است، یکی تهی‌دست و نیاز به کمک بیشتری دارد و دیگری سرمایه‌دار است و نیاز به کمک ندارد.
وی افزود: این بدیهی است که هم نیازها در افراد گوناگون، متفاوت است و هم در استحقاق‌ها تفاوت وجود دارد. برخورد برابر با نیازها و استحقاق‌های نابرابر، قطعاً بی‌عدالتی است و اساساً ظلم و ستم‌ها از همین‌جا پدید می‌آید که به کسی که نیاز دارد یا ندهند، یا به اندازه همانی باشد که به کسی که نیاز ندارد، می‌دهند. یا به شخصی که استحقاق دارد، همان اندازه بدهند که به شخصی که استحقاق ندارد، می‌دهند. اینها عین ظلم است و وجدان بشری اینها را ظلم تلقی می‌کند. لذا نمی‌توان عدالت را به مساوات و برابری تعریف کرد.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: تعریف دیگری که برای عدالت گفته شده، این است که عدالت یعنی به اندازه به هر شخص دادن و به تعبیر دیگر، حق را به حق‌دار رساندن؛ لکن این تعریف دوری است و استحقاق همان عدالت است و اینکه به هر شخص به اندازه حقش بدهند؛ یعنی به اندازه‌ای که عدالت اقتضا می‌کند، به او بدهند و این تعریف دوری است. حق همان عدل است، منتهی حق در سطح عقل نظری به کار می‌رود و در تفکر است و عدل در حوزه عقل عملی و افعال است؛ لذا حق و عدل دو روی یک سکه‌اند.
وی تصریح کرد: تعریف دقیق از عدالت همان است که امیرالمومنین(ع) در نهج‌البلاغه فرمودند: عدل یعنی هر چیزی درجای خود گذاشته شود. این تعریف نشان می‌دهد برای آفرینش یک نظام عدلی تعریف شده است که قبل‌الانسانی است و در این نظام عدل برای هر چیزی جایی تعریف شده و برای هر عمل و رفتار و شیئی حوزه و جایی معین شده، و آن وقت اینها باید در جای خود قرار بگیرد و این می‌شود عدل. از «در جای خود قرار گرفتن» می‌فهمیم که جایی برای آن باید از قبل وجود داشته باشد که انسان آن را در جای خود قرار دهد. این است معنای آنچه در آیات کریمه قرآن با تعابیر مختلف آمده است که «وهو الذی خلق السماوات و الارض» (انعام/73).
اراکی یادآور شد: اینجاست که تفاوت نظام دموکراسی با نظام الهی روشن می‌شود: ما در نظام اسلامی می‌گوییم در جهان یک نظم قبل‌الانسانی وجود دارد که این نظم هم در عالم تشریع است و هم عالم تکوین که آیاتی که می‌فرماید: «ولاتفسدوا فی الارض بعد اصلاحها» (اعراف/56). همین است که برایتان زمین را هموار ساختیم و از نوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها و همه آنچه مورد نیاز است، فراهم کردیم و نظم حاکم کردیم، در عالم تشریع هم جای افعال مشخص شده، آن وقت می‌فرماید بعد از این اصلاح، فساد نکنید.
وی تأکید کرد: در نظام دموکراسی به این دلیل که گفته می‌شود ما در جهان نابسامان وارد شده‌ایم و خود باید به این جهان سامان بدهیم و نظم را حاکم کنیم؛ هر شخصی می‌گوید: اینگونه باید سامان داد، و هر شخص معتقد است که اینگونه عمل کردن عدل است؛ لذا معیاری برای عدل نمی‌توان یافت و عدالت می‌شود همان چیزی که هر شخص یا قوم یا حزب بخواهد؛ همان نظام فرعونی که در قرآن بیان شده است: «قال فرعون ما اریکم الا ما اری و ما اهدیکم الا سبیل الرشاد» (غافر/29). بنابراین دستیابی به عدل در نظام دموکراسی غیرممکن خواهد بود و هرشخص به طریق خودش می‌خواهد عدل را اجرا کند.
انتهای پیام
