نقد تاریخ‌مندی سنت در «پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی»

به گزارش ایکنا؛ دهمین شماره دوفصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی» به صاحب‌امتیازی جامعه المصطفی العالمیه منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «مبانی استنباط نظریه‌های علمی احادیث»، «بررسی تطبیقی تواتر روایات ادیان ابراهیمی در مورد نبرد آخرالزمان»، «جایگاه مخاطب حدیث در حدیث‌شناسی با مطالعه موردی مسئله امامت»، «معمم نمودن امیرالمؤمنین(ع) توسط پیامبر(ص) و تأثیر آن در شرح حدیث غدیر در منابع فریقین»، «ارزیابی احادیث فریقین در دلالت آیات مبیِّن اعجاز علمی حرکت خورشید»، «نقد تاریخ‌مندی سنت (تا عصر شافعی)».

استنباط نظریه‌های علمی احادیث

در چکیده مقاله «مبانی استنباط نظریه‌های علمی احادیث» می‌خوانیم: «احادیث علمی اهل‌بیت از مسائلی است که در صورت عدم توجه به مبانی، ضوابط و شیوه‌های اختصاصی فهم این دسته از احادیث، می‌تواند منجر به تحمیل نظریه‌های علمی بر احادیث و موجب برخی آثار منفی هم‌چون: تفسیر به رأی، تأویل‌های غیرمجاز و شک در احادیث ‌گردد.
مواردی مانند: نبودن تعارض واقعی بین حدیث و علم، هماهنگی بسیاری از مطالب علمی احادیث با نظریه‌های علمی اثبات‌شده، قطعی نبودن غالب مطالب علوم تجربی، وجود روایات علمی در احادیث، عدم وجود همه علوم در روایات، به عنوان مبانی و پیش‌فرض‌های مواجهه با احادیث علمی، مطرح‌شده است، که توجه به این مبانی در کنار توجه به ضوابط فهم علمی احادیث، موجب می‌گردد که پژوهشگر در استنباط نظریه‌های علمی احادیث دچار خطا و اشتباه نگردد.»

جایگاه مخاطب حدیث در حدیث‌شناسی

در طلیعه مقاله «جایگاه مخاطب حدیث در حدیث‌شناسی با مطالعه موردی مسئله امامت» آمده است: «تعریف و تحلیل یک گزارش تاریخی به صورت عام و یک گزارش حدیثی به صورت خاص، از دو منظر کلی امکان پذیر است: از جهت خاستگاه صدور آن و از جهت انعکاس و بازتاب آن در ذهن مخاطب (تحلیل انعکاسی). با تمرکز بر تحلیل انعکاسی، نقش مخاطب در شکل‌گیری ماهیت و تعریف حدیث در دو مرحله صدور و تلقی، موضوع اصلی این نوشتار است. در تعریف حدیث ـ که البته متاثر از نگاه فقهی به حدیث است ـ جنبه انتساب حدیث به معصوم، دیده شده است؛ اما نباید از سویی دیگر، جنبه تلقی را که جنبه بشری است در تحلیل ماهیت حدیث، نادیده گرفت. به عنوان نمونه حساسیت مسئله «امامت» و در کنار فهم و برداشت مسلمانان اولیه از این اصل مورد توجه قرار می‌گیرد. «قصدماندگاری»، «سطح درک مخاطب» و «تلقی حدیث»، سه مولفه­ای است که در ضمن «جایگاه مخاطب در حدیث»، مورد بررسی قرار می­گیرد و نشان می‌دهد که توجه به مخاطب در تحلیل روایات از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و نباید تحت تاثیر جایگاه معصومانه مصدر حدیث گردد. از همین رو طرح مسئله امامت در عصر نبوی با طرح آن در دوره‌های بعدی تاریخ تشیع توسط امامان پسین کاملا متفاوت است.»

نقد تاریخ‌مندی سنت

در آغاز مقاله «نقد تاریخ‌مندی سنت (تا عصر شافعی)» می‌خوانیم: «سخن از مفهوم و اعتبار سنت، پیشینه‌ای دیرینه دارد و علیرغم آن عموم نظرات متوجه یک دست کردن مفهوم سنت و قدّسی کردن جایگاه و اعتبار آن و متّبع بودن آن چون قرآن است، با این وجود، پیوسته نقدهای جدی نسبت به سنت از حیث احادیث دال بر آن نزد فریقین وجود داشته است، در دوران متأخر توسط برخی از اندیشمندان مسلمان انکار حجیت آن و غیر مقدّس دانستن آن و نیز غیر متّبع بودن آن به اشکال مختلفی مطرح گشته است. یکی از دلایل این گروه، تاریخ‌مندی این مفهوم و اعتبار آن است. آنان بر اساس رویکردی تاریخ‌انگاره‌ای بر آنند که مسلمانان صدر اسلام سنت را به معنای کنونی آن نمی‌شناختند و مفهوم قدسی سنت از وضع علمای اصول قرن سوم به بعد است. اما تاریخ‌مندی سنت چگونه است؟ و چگونه بررسی‌های تاریخ‌مندی، منجر به چنین نظریه‌ای گشته و دلایل آن کدام است؟ نوشتار حاضر، در حقیقت، ترجمه‌ای امین و اما آزاد از مباحث مربوط به تاریخمندی سنت از حیث مفهوم و حجّیّت آن، از کتاب «السنّة بین الاصول و التاریخ» حمادی ذویب یکی از چهره‌های این رویکرد است که با روش تحلیلی، با تکمله‌هایی انتقادی همراه شده و تا حدودی بسیاری از پرسش‌های بالا را پاسخ داده است.»