ماه شعبان؛ فرصتی برای استغفار که نباید از دست برود

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ؛ با نگاهی به فراز 31 مناجات شعبانیه «اِلهی فَلکَ الحَمدُ اَبداً اَبداً دائِماً سَرمَداً یَزیدُ وَ لا یَبیدُ کَما تُحِبُّ وَ تَرضی؛ خداوندا، پس تو را حمد و ستایش می‌کنم همیشه و دائم برای ابد که همواره در تزاید است و قطع نمی‌شود، همان‌طور که تو دوست داری و راضی شوی.» که مستند به قرآن کریم است این سؤال مطرح می‌شود که چرا حمد و ستایش خدای سبحان باید دائمی باشد؟ پاسخ را در آیه 70 سوره مبارکه قصص می‌توان دریافت «لَهُ الحَمدُ فی الاوُلی وَ الآخِرَة» یعنی حمد و ستایش خدای سبحان منحصر در این دنیا نیست؛ بلکه هم در این دنیا و هم در جهان آخرت دائمی و ابدی است و این حمد و ستایش شایسته خدای سبحان است.

سؤال دوم اینکه چرا این حمد فقط مخصوص خداوند مهربان است؟ پاسخ در همان آیه شریفه یافت می‌شود. در بخش ابتدایی آیه 70 سوره مبارکه قصص می‌خوانیم «وَ هُوَ اللهُ لا اِلهَ اِلاّ هُو» یعنی او خدایی است که معبودی جز او نیست.

فراموش نکنیم که این حمد و ستایش در زبان خود را نشان می‌دهد، لیکن باید در دل و در رفتار ما هم اثر خود را نمایان کند.

«اِلهی اِن اَخَذتَنی بِجُرمی اَخَذتُکَ بِعَفوکَ وَ اِن اَخذتَنی بِذُنوبی اَخذتُکَ بِمَغفِرَتِک؛ خدایا اگر مرا به جرم و جنایتم بگیری من هم تو را به عفوت می‌گیرم و اگر مرا به گناهانم بگیری، تو را به آمرزشت می‌گیرم.»، فراز سی و دوم یکی از لطیف‌ترین فرازهای مناجات شعبانیه است. توجه کنیم که زبان این فراز تهدید نیست بلکه التماس است. یعنی خدای من اگر قرار باشد من را به خاطر جرم و جنایت و گناهانم مؤاخذه کنی من هم دامنت را می‌گیرم و به تو التماس می‌کنم که مرا عفو کنی و مورد مغفرت قرار دهی.

ماه شعبان به بیان روایات فرصت بسیار مناسبی برای استغفار است. چنانچه هر روز در ماه شعبان به نقل مفاتیح الجنان سفارش شده است 70 مرتبه «اَستَغفِرُ الله وَ اَسألُهُ التَّوبَة» گفته شود. پرواضح است که ذکر زبانی باید با پشیمانی از گناه و قصد جدی بر ترک و عدم بازگشت به خطاها و نیز تلاش در جهت انجام کارهای نیک برای از بین بردن اثر گناه همراه باشد.

وعده قطعی الهی در قرآن کریم بر آمرزش گناه در این زمینه بسیار امیدوارانه است. آنجا که در آیه 82 سوره مبارکه طه می‌فرماید «اِنّی لَغَفّارٌ لِمَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهتَدی» یعنی به یقین من هر که را توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد و در راه هدایت ولایت اهل بیت(ع) قدم بگذارد می‌آمرزم.

«وَ اِن اَدخَلتَنی النّارَ اَعلمتُ اَهلَها اَنّی اُحِبُّکَ؛ و اگر مرا به آتش افکنی به اهل آن اعلام می‌کنم تو را دوست دارم.»؛ در فراز 33 مناجات شعبانیه بعد از اینکه انسان در برابر پروردگار ابراز عجز کرد و در مقام توبه قرار گرفت، عشق خود را نمایان می‌کند و مناجاتی عارفانه را رقم می‌زند. امیرالمؤمنین علی(ع) مشابه آنچه در این مناجات عرضه می‌دارد، در دعای مناجات‌گونه کمیل هم در برابر پروردگار سبحان عرضه داشته و سخن از امید به فضل و رحمت الهی به میان می‌آورد.

دوست داشتن خدای سبحان و محبت به او البته باید دوطرفه باشد. چنانچه در آیه 54 سوره مبارکه مائده می‌خوانیم: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ...اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد هر كس از شما از دين خود برگردد به زودى خدا گروهى ديگر را می‌آورد كه آنان را دوست مى‌دارد و آنان نيز او را دوست دارند، اينان با مؤمنان فروتن و بر كافران سرفرازند، در راه خدا جهاد مى‌كنند و از سرزنش هيچ ملامتگرى نمى‌ترسند...»

ملاک این دوست داشتن دوطرفه، نرمش با خودی‌ها، سختی در برابر دشمنان، جهاد در راه خدا و موضع ثابت و محکم داشتن است. جالب توجه آنکه به بیان برخی روایات، رسول اعظم(ص) دست به شانه جناب سلمان فارسی زدند و فرمودند، قوم او (ایرانیان) مصداق این آیه شریفه هستند.

«اِلهی اِن کانَ صَغُرَ فی جَنبِ طاعَتِکَ عَمَلی فَقد کَبُرَ فی جَنبِ رَجائِکَ اَمَلی؛ خداوندا، اگر در مقایسه با اطاعت تو عمل من اندک است، در کنار امید به تو آرزویم بزرگ است.»؛ با اندکی تأمل در فراز 34 مناجات شعبانیه می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان مؤمن این است که به عبادت خود مغرور نشود. این غرور کار دست انسان می‌دهد و چه بسا خدای نکرده به همان راهی قدم بگذارد که ابلیس در آن با سرعت تاخته است.

حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در وصف متقین در نهج‌البلاغه فرموده‌اند: «لا یَرضَونَ مِن اَعمالِهمُ القَلیل وَ یَستکثِرونَ الکَثیر فَهُم لِأنفُسِهِم مُتَّهِمونَ وَ مِن اَعمالِهم مُشفِقون» یعنی افراد باتقوا به اعمال کم خود رضایت ندارند و اعمال زیاد خود را نیز زیاد نمی‌دانند، پس ایشان نفس خود را به کم‌کاری متهم می‌کنند و از اعمال خویش نگران هستند.

حق طاعت الهی با اعمال ناچیز ما پاس داشته نمی‌شود و اگر قرار باشد خدای سبحان با عدالت رفتار کند، در پیشگاه او چیزی برای عرضه نداریم لیکن از این فراز مناجات شعبانیه می‌آموزیم که به فضل الهی باید امیدوار باشیم و دعا کنیم که الهی تُعامِلنا بِفضلک و لا تُعامِلنا بِعَدلِک.

«اِلهی کَیفَ اَنقَلِبُ مِن عِندِکَ بِالخَیبَةِ مَحروماً وَ قد کانَ حُسنُ ظَنّی بِجودِکَ اَن تَقلِبَنی بِالنَّجاةِ مَرحوماً؛ خدایا چگونه از نزد تو محروم برگردم، با این که گمان خوبم به جودت این بود که مرا مورد رحمت خود قرار داده و با نجات مرا برمی‌گردانی.»؛ فراز سی و پنجم از این مناجات به نوعی آموزش یک دستور قرآنی است. خدای سبحان در آیه 53 سوره مبارکه زمر می‌فرماید «...لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ... از رحمت‏ خدا نوميد نشويد، در حقيقت ‏خدا همه گناهان را می‌‏آمرزد ...»

مفهوم این آیه شریفه آن است که درهای رحمت الهی بدون استثناء باز است و این ما هستیم که باید با ترک گناه و توبه به آستان رحمت الهی نزدیک و وارد شویم. امام سجاد(ع) به نقل از جلد 78 بحارالانوار فرمود «لیس العجب مِمَّن نَجا کَیفَ نَجا وَ امّا العجب مِمّن هَلکَ کیفَ هلک مَع سعة رَحمةِ الله» یعنی از کسانی که نجات یافته‌اند تعجبی نیست که چگونه نجات یافتند، بلکه از کسانی که هلاک می‌شوند تعجب است که با وسعت رحمت خداوند چگونه هلاک می‌شوند.

این حُسن ظن به پروردگار متعال هم در مقام توبه و هم در مقام دعا باید سرلوحه انسان مؤمن باشد. چنانچه امام صادق(ع) به نقل کتاب شریف کافی فرمود «اِذا دَعوتَ فَظَنَّ اِنَّ حاجَتکَ بِالباب» یعنی هنگامی که دعا می‌کنی گمان کن حاجت تو جلوی در است.

 

به قلم محمد لطفی‌زاده، مبلغ و پژوهشگر علوم حوزوی