فرازهایی از مناجات شعبانیه/ 6
درک فضیلت ماه مبارک رمضان با چشم دل
به تعبیر رهبر معظم انقلاب انسان اگر بخواهد وارد ماه مبارک رمضان شود، چشم بسته نباشد و با چشمانی باز به سفره پرنعمت الهی بنگرد و از فیوضات آن ماه مبارک بهره‌مند شود باید در خود آمادگی ایجاد کند و چه بهتر که از خدای سبحان بخواهیم چشم دل ما را به دریافت حقیقت و فضیلت آن ماه سرشار از برکت باز فرماید.
در فراز 56 مناجات شعبانیه می‌خوانیم «اِلهی اَقِمنی فی اَهلِ وِلایَتِکَ مَقامَ مَن رَجا الزِّیادَةَ مِن مَحَبَّتِک؛ خدایا مرا در میان اهل ولایتت مقیم بدار، اقامه کسی که امید محبت فراوان تو را دارد.»؛ ولایت را در زبان فارسی نمی‌توان به راحتی ترجمه کرد. آنچه در مورد ولایت خدای سبحان می‌توان گفت مفهومی نزدیک به این است که او روی بندگان مؤثر است و تأثیر می‌گذارد اما برعکس این رابطه ممکن نیست. ولایت مراتبی هم دارد. یک مرتبه آن این است که انسان، خدای سبحان را خالق و مربی و سرپرست بداند و به آنچه به او داده شده قانع باشد و بداند که خیر و مصلحت او در همان است.
این مرتبه از ولایت البته ارزشمند است لیکن مرتبه بالاتری هم برای ولایت وجود دارد که به وادی محبت مرتبط است. هرچه ایمان انسان بیشتر باشد به همان اندازه می‌تواند قدم در این وادی بگذارد. شاهد این مدعا آیه 165 سوره مبارکه بقره است، چنانچه می‌خوانیم: «وَ الذینَ آمَنوا اَشَدُّ حُبّاً لِله» یعنی آنها که ایمان دارند عشق و محبت‌شان به خدای سبحان بیشتر است.
این را باید توجه داشت که لازمه رسیدن به محبت عمل به وظایف دینی هم است، چه آنکه ایمان بدون عمل انسان را به مقصد نمی‌رساند (مگر نه آنکه آمَنوا و َ عَمِلوا الصالحات در قرآن کریم کنار هم آمده است؟). از سویی اعتقاد عملی به ولایت ائمه اطهار(ع) رمز رسیدن به ولایت الهی است. این مفهوم را از آیه 31 سوره مبارکه آل عمران می‌توان دریافت که می‌فرماید: «قُل اِن کُنتم تُحِبّونَ اللهَ فَاتَّبِعوُنی یُحبِبکُم الله» یعنی بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید، تا خدا نیز شما را دوست بدارد.
پیامد ذکر باید تقوا باشد
«اِلهی وَ اَلهِمنی وَلَهاً بِذکرِکَ اِلی ذِکرکَ وَ هِمَّتی فی رَوحِ نَجاحِ اَسمائِکَ وَ مَحلِّ قُدسِک؛ خدایا شوق و رغبت و شیدایی با ذکر خودت برای ذکر بالاتر به من عنایت کن و همت من را در یک آرامشی قرار بده که از راه رسیدن به اسماء و محل قدس تو حاصل می‌شود.»؛ آنچه در فراز 57 از خدای سبحان می‌خواهیم محدود به داشتن یک تسبیح و تکرار ذکر در زبان نیست. البته ذکر زبانی ارزش بالایی دارد اما مراتبی هم برای ذکر هست که باید به آن توجه کرد. انسان اگر می‌خواهد به مراتب بالای ذکر که همان توجه قلبی است برسد باید این توفیق را از خدای سبحان درخواست کند.
ذکر زبانی را در حقیقت می‌توان مقدمه‌ای برای رسیدن به ذکر قلبی که همان توجه به خدای سبحان است دانست. اگر بنده‌ای با ذکر زبانی به مرتبه بالاتر رسید نباید قانع شود و سیر صعودی را رها کند. بعد از ذکر زبانی و قلبی، حالا نوبت ذکر عملی است. آنجا که انسان به گونه‌ای عمل و رفتار می‌کند که حکایت از شوق و محبت به خدای سبحان داشته و به همین سبب تسلیم محض اوامر الهی می‌شود.
بیشتر بخوانید:
به بیان دیگر هدف از ذکر زبانی و قلبی، حقیقت تقوا است که انسان را از ارتکاب حرام بازمی‌دارد. چنانچه در روایت شریف نبوی به نقل کتاب شریف من لا یحضره الفقیه می‌خوانیم: ذکر خدا باید در هر حال باشد و ذکر خدا، گفتن سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر نیست، بلکه وقتی با چیزی که بر او حرام است روبرو شود از خدا بترسد و آن را ترک کند.
کمال انقطاع و اوج پرواز مؤمنان
«اِلهی هَب لی کَمالِ الاِنقطاعِ اِلیکَ؛ خدایا کمال انقطاع به‌سوی خودت را به من عطا فرما.»؛ فراز 58 مناجات شعبانیه را در کلام حضرت امام خمینی(ره) بارها شنیده‌ایم. به بیان رهبر معظم انقلاب (حفظه‌الله تعالی) او این مقام را چه بسا درک کرده بود که از آن مکرر یاد می‌فرمود. مقام انقطاع به آسانی حاصل نمی‌شود. انسان وقتی از همه علایق دنیوی بگذرد و خدای سبحان را با ترک گناه و طی کردن مراحل مختلف تنها مؤثر در عالم بداند آنگاه به اصل توحید راه می‌یابد.
کسی که به این مقام رسیده باشد برایش تشویق و تنبیه دیگران اثری ندارد و مهم نیست. او که چنین مقامی را درک کرده باشد آشکار شدن اقدامات یا پنهان ماندن زحماتش تفاوتی در عزم او برای خدمت ایجاد نمی‌کند.
چنین فردی با این مقام بلند در شادی و مصیبت یکسان می‌اندیشد، در هر دو شکر و صبر را فراموش نمی‌کند و می‌داند که همه امور به تدبیر الهی رقم می‌خورد. اگر چنین شد در شدیدترین مصائب مانند آنچه امام حسین(ع) در شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) به خدای سبحان عرضه داشت، خود را در محضر الهی می‌بیند و به همین دلیل «هَوّن عَلی ما نزل بی انّه بِعین الله؛ برای من تحمل مصیبت آسان است چون خداوند سبحان می‌بیند» را سرلوحه خود قرار می‌دهد و صبر پیشه می‌کند.
شرح این فقره از مناجات شعبانیه بسیار سخت است و باید توفیق درک این فقره و سایر فقرات این مناجات شریف را که همه ائمه اطهار(ع) می‌خواندند از خدای سبحان طلب کرد. امید که ما نیز به مقام کمال انقطاع به سوی حضرت حق نزدیک شویم و آن را درک کنیم.
چشم بسته وارد ماه مبارک رمضان نشویم!
«وَ اَنِر اَبصارَ قُلوبِنا بِضیاءِ نَظرِها اِلیکَ؛ و چشم‌های دل ما را با نور نگاهت روشن گردان.»؛ اوج مناجات شعبانیه را در فراز 59 و جملات قبل و بعد آن می‌توان مشاهده کرد. چه بسا این جملات برای آنهایی که به زمین چسبیده و به آن وابسته‌اند حتی قابل تصور هم نباشد، چه برسد به آنکه به درک مفهوم آن نائل شوند.
به تعبیر رهبر معظم انقلاب (حفظه‌الله تعالی) انسان اگر بخواهد وارد ماه مبارک رمضان شود، چشم بسته نباشد و با چشمانی باز به سفره پرنعمت الهی بنگرد و از فیوضات آن ماه مبارک بهره‌مند شود باید در خود آمادگی ایجاد کند و چه بهتر که از خدای سبحان بخواهیم چشم دل ما را به دریافت حقیقت و فضیلت آن ماه سرشار از برکت باز فرماید.
مناجات شعبانیه و نظایر آن شعار و یک دعای تشریفاتی نیستند بلکه چراغ راهی هستند برای آنکه انسان را به سرمنزل مقصود برسانند. اُنس با این مناجات و فقرات آن می‌تواند ما را به راه عرفان حقیقی رهنمون کند. چه آنکه عارف واصل، حضرت امام خمینی(ره) در پاسخ به سؤال رهبر معظم انقلاب که کدام دعاهای رسیده از ائمه اطهار(ع) را بیشتر دوست دارید، مناجات شعبانیه و دعای کمیل را نام برده بودند. جالب آنکه هر دو مربوط به ماه شعبان هستند. مناجات شعبانیه که معلوم است و دعای کمیل نیز اصل ورودش مربوط به شب نیمه شعبان است.
امید که ما با لطف الهی به درک حقایق و فضایل ماه مبارک رمضان با آمادگی که در ماه شعبان کسب کرده‌ایم و می‌کنیم، موفق شویم.
محمد لطفی‌زاده، مبلغ و پژوهشگر علوم حوزوی
مطالب مرتبط
