استراتژی پیشبرد همزمان «جان» و «نان»؛ زیر پا گذاشتن اخلاق و نماد ناکارآمدی دولت

سخنان رئیس‌جمهور و برنامه‌های اعلامی ستاد ملی مقابله با کرونا طی روزهای اخیر نشان می‌دهد که دولت استراتژی پیشبرد همزمان «اقتصاد» و «سلامت» یا به تعبیر امروز روزنامه دولتی ایران، استراتژی «جان» و «نان» را اتخاذ کرده و دنبال خواهد کرد.

همسانی «جان» و «نان» بر مبنای کدام آموزه اخلاقی؟

اما نقد یا سؤال مهم این است که طراحان این برنامه چگونه به این نتیجه رسیده‌اند که «جان» تک تک انسان‌های این جامعه را با «نان» همسان و در یک کفه ترازو در نظر گرفته و جمع زیادی از مردم را از خانه به خیابان و محل کار راهی کنند، آن هم وقتی که دولت نتوانسته اقلام ضد عفونی، ماسک و دستکش را به عنوان سلاح مبارزه با کرونا به راحتی و با قیمت مناسب در اختیار مردم بگذارد. حتی می‌توان گفت دولت که به اسم توجه به وضعیت اقتصادی اقشار آسیب‌پذیر کلید آغاز کسب و کارهای کم ریسک را از این هفته زده بیش از همه سلامت و جان این اقشار را که در تهیه همین اقلام اولیه بهداشتی مشکل دارند، در معرض خطر قرار داده است.

در واقع دولت با تأکید بر رعایت اصول و پروتکل بهداشتی یا همان رعایت فاصله‌گذاری هوشمند از سوی مردم، بخش بزرگ و حساس مقوله حفظ جان و سلامتی را به عهده خود مردم گذاشته و خود را از صحنه خارج ساخته است. این در حالی است که دولت در مقولاتی با اولویت پایین‌تر از حفظ جان مانند اقتصاد و فرهنگ به این راحتی مردم را وارد میدان نمی‌کند.

تأمین سلامت و جان مردم؛ اصلی‌ترین حق شهروندی

همه ما از مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و کمبود منابع مالی دولت آگاه هستیم، اما وقتی پای مسئله سلامت و حفظ جان در میان است، این وظیفه دولت است که با بالاترین سطح فداکاری و کاستن حداکثری از هزینه‌های غیر ضرور یا با اولویت درجه دوم و سوم، سلامت شهروندان را به عنوان بدیهی‌ترین و اولیه‌ترین حق شهروندی و مهمترین اصل اخلاقی برای یک دولت اسلامی را حفظ کند و در این جهت تلاش کند.

رئیس‌جمهور محترم روز چهارشنبه، 20 فروردین، در جلسه هیئت دولت بیان کرد که «برای کارگری که اگر یک روز کار نکند دستمزدی ندارد و پولی ندارد برای غذای شب، او چی؟ او را باید چه کار کنیم؟ برای آن افرادی که الان کسب و کارشان تقریبا در این دو ماه تعطیل شده، تقریبا فروردین را هم می‌گوییم اواخر آن هستیم، فروردین و ماه اسفند کارشان تقریبا تعطیل شده و کار و شغلی نداشتند.چک‌ها‌یشان، بدهکاری‌شان و اجاره مغازه‌هایشان خیلی مشکلات دارند. پس ما باید اینجا دو امر را تلفیق کنیم هم سلامت مردم هم مبارزه با کرونا، هم فعالیت اجتماعی و اقتصادی در چارچوب مقررات، یادمان نرود چارچوب مقررات و دستورالعمل‌های پزشکی برای ما اصل است.»

سؤال این است که اتفاقا در چنین زمان و موقعی است که دولت باید با تمام توان و قدرت باید وظیفه حمایتی خود را از این اقشار انجام دهد و خود را با تمام امکانات و منابع به صحنه بیاورد، چون پای جان و سلامت در میان است و نمی‌توان وظیفه دولت را پشت واژه زیبا و شاید فریبنده «رعایت پروتکل‌های بهداشتی» توسط مردم پنهان کرد، و به خصوص اقشار مستضعف جامعه، را بی‌سلاح و تجهیزات مناسب و در دسترس بهداشتی در میدان نبرد با کرونا تنها گذاشت و جان آنها را به خاطر نانی که دولت باید در این وضعیت بحرانی به شکل مناسب و مؤثری تهیه و تأمین می‌کرد به خطر انداخت؛ درست است که جان به نان نیاز دارد اما در مواقع بحران و خطر، این دولت‌ها هستند که باید تأمین نان اقشار و دهک‌های پایین و ضعیف را برعهده بگیرند نه اینکه چون خود دولت ناتوان از تأمین نان‌ این اقشار است جان آنها را برای تأمین نان در خطر بیندازند و در واقع هر دو مسئولیت حفظ جان و تأمین نان را به خود مردم واگذارد و دل خوش به ابلاغ و اجرای پروتکل بهداشتی باشد.  

مقایسه جایگاه جان انسان‌ها در نگاه قرآن و دولت

در واقع سخن از تلفیق جان و نان و همزمان پیش بردن سلامت و اقتصاد، هم به لحاظ اخلاقی، مذموم است و هم به لحاظ کارآمدی، ناتوانی دولت را نشان می‌دهد؛ اینکه مسئولی حفظ جان را به مثابه اصلی‌ترین حق در کنار سایر حقوق شهروندی قرار دهد حداقل در نگاه دینی بسیار مذموم و غیر اخلاقی است. قرآن در آیه 32 سوره مائده می‌فرماید: «أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا» (هر كس كسى را -جز به قصاص قتل، يا [به كيفر] فسادى در زمين- بكشد، چنان است كه گويى همه مردم را كشته باشد. و هر كس كسى را زنده بدارد، چنان است كه گويى تمام مردم را زنده داشته است.)

وقتی قرآن برای نفس و جان انسان چنین ارزشی قائل است یک دولت اسلامی چگونه و برچه مبنای اخلاقی و دینی حاضر شده فقط به صرف تدوین یک سری اصول و پروتکل بهداشتی و تأکید بر رعایت این اصول از سوی مردم، جان حتی یک انسان را به خطر بیندازد و شرایط غیر عادی را صرفا به خاطر مشکلات اقتصادی عادی‌سازی کند؟

دولت باید بداند اگر با عدم رعایت این اصول از سوی یکی از شهروندان، به هر دلیل، خواسته یا ناخواسته، جان بسیاری از شهروندان به خطر بیفتد و خدای ناکرده از دست برود، نمی‌تواند به راحتی از مسئولیت خود شانه خالی کرده و شهروندان را مقصر اعلام کند، بلکه مسئولیت چنین اتفاقی با دولت است و باید پاسخگو باشد. در واقع سلامت و جان امری ریسک‌بردار و قابل آزمون و خطا نیست که دولت حفظ آن را با تدوین چند پروتکل بهداشتی تضمین کند و مردم را بی‌پناه در معابر و محل‌های کار راهی نماید، به ویژه اینکه بهترین فرصت سختگیری و محدودیت‌های تردد را در ایام عید از دست داده و عملا در طول بحران کرونا تنها یک هفته، هفته دوم عید، سختگیری و محدودیت جدی اعمال کرده است.

متأسفانه به نظر می‌رسد چاره‌ای جز گذشت زمان و بررسی خروجی استراتژی پیشبرد همزمان «جان» و «نان» از خلال گزارش‌های تعداد مبتلایان و فوتی‌های ویروس کرونا در طی روزهای آینده نیست و باید دید اگر ابتلای شهروندان به کرونا روند صعودی به خود گرفت آن زمان دولت چه پاسخی به شهروندان ارائه خواهد داد؛ آیا مردم را مقصر اعلام می‌کند یا به مثابه یک دولت مسئولیت‌پذیر وارد عمل شده و به حداقلی‌ترین وظیفه اخلاقی و قانونی خود که تجدید نظر در این استراتژی است تن می‌دهد؟ 

مهدی مخبری، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی