نصرت الهی نصیب چه کسانی می‌شود؟

مناجات شعبانیه، نمونه‌ای از تضرع و وصف حال برگزیده‌ترین بندگان صالح خدا به‌شمار می‌آید، نجوایی عارفانه که جز محبت و عشق به خدا چیز دیگری نیست، همان‌طور که در فراز 41 این مناجات می‌خوانیم «اِلهی لَم یَکُن لی حَولٌ فَاَنتَقِلَ بِه عَن مَعصِیَتِکَ اِلّا فی وَقت اَیقَظتَنی لِمَحبَّتِکَ؛ خدایا من قدرت نداشتم که از معصیت و نافرمانی تو فاصله بگیرم جز هنگامی که مرا متوجه محبت خود نمودی و بیدار ساختی.» بزرگان معرفت، اکسیر محبت را معجزه‌ای دانسته‌اند که می‌تواند انسان را به اراده الهی به‌سوی رستگاری رهنمون کند.

توجه کنیم که معنای این عبارت جبر نیست، بلکه خدای سبحان، انسان را هدایت فرموده و وسایل خیر و شر را برای او فراهم کرده و این انسان است که با اختیار خویش راه خیر یا شر را انتخاب می‌کند. محبت الهی که به بیان روایات با یادآوری نعمت‌های الهی فراهم می‌شود راه را برای قدم گذاشتن در مسیر خیر و رستگاری هموار می‌کند.

حال هرچه انسان انتخاب می‌کند از دایره علم و قدرت و اراده الهی بیرون نیست. چنانچه امام رضا(ع) به نقل کتاب شریف کافی، این حدیث قدسی را بیان فرموده است: «یا ابن آدم بِمشیئَتی کنت اَنت الّذی تشاء وَ بِقُوتی اَدیت اِلی فرائِضی وَ بِنِعمَتی قویت عَلی مَعصیتی جعلتُکَ سَمیعاً بصیراً قویا ما اصابکَ مِن حَسنةٍ فَمِنَ الله و ما اصابَکَ مِن سَیِئَة فَمِن نَفسِک؛ ای فرزند آدم، این تویی که با خواست من می‌خواهی هرچه که برای خود می‌خواهی، با توانایی من فرایض مرا انجام می‌دهی و با نعمت من بر نافرمانی من توانایی، من تو را شنوا و توانا و بینا کردم، هر نیکی که به تو می‌رسد از خداوند است و هر بدی که به تو می‌رسد از خودت است.»

«وَ کَما اَرَدتَ اَن اَکونَ کُنتُ فَشَکرتُکَ بِادخالی فی کَرمِکَ؛ و چنانچه تو اراده کردی که من موجود شوم، موجود شدم، پس تو را شکر می‌کنم از اینکه مرا در کَرم خودت وارد کردی.» با نگاهی به فراز 42 این مناجات عاشقانه می‌توان گفت اینکه ما قدم به این دنیا گذاشته و موجود شده‌ایم و توفیق عبادت پروردگار و قادر متعال را یافته‌ایم، حقیقتاً جای شکر دارد.

شکر به جز آنچه در زبان از آن می‌شناسیم (مثلاً گفتن اَلحَمدُ لِله) در عمل نیز باید خود را نمایان کند. یکی از مصادیق مهم شکر که در روایات آمده و بر آن تأکید شده است، مصرف درست نعمت‌ها است.

از سویی در روایات می‌خوانیم که شکر نعمت‌، پرهیز از گناهان است «شُکرُ النِّعمَةِ اجتِنابُ المَحارم/ امام صادق(ع) به نقل میزان الحکمة» و برابر آیه شریفه قرآن کریم رابطه مستقیمی بین شکر و فزونی نعمت و رشد انسان وجود دارد. آیه هفتم سوره مبارکه ابراهیم نه تنها به فزونی نعمت اشاره فرموده بلکه به گواه لَازیدنُّکُم یعنی خود شما رشد می‌کنید و زیاد می‌شوید، چرا که نفرمود لازیدنَ نِعمَتکُم. «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ؛ و آن‌گاه كه پروردگارتان اعلام كرد كه اگر واقعا سپاسگزارى كنيد، نعمت شما را افزون خواهم كرد و اگر ناسپاسى نماييد قطعا عذاب من سخت‏ خواهد بود.»

همان‌طور که در فراز 43 مناجات شعبانیه می‌خوانیم «وَ لِتَطهیرِ قَلبی مِن اَوساخِ الغَفلَةِ عَنکَ؛ و تو را شکر می‌کنم برای اینکه قلبم را از چرک‌های غفلت از خودت پاک کردی.» غفلت از خدای سبحان مرتبه انسانی را به شدت با سقوط مواجه می‌کند و آدمی اگر به نعمت‌ها بی‌توجه باشد و از آن‌ها به درستی استفاده نکند مانند حیوانات که خیر بلکه پست‌تر می‌شود.

---

خدای سبحان در آیه 179 سوره مبارکه اعراف می‌فرماید «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ؛ و در حقيقت بسيارى از جنيان و آدميان را براى دوزخ آفريده‏ايم، چراكه دل‌هايى دارند كه با آن حقايق را دريافت نمى‌كنند و چشمانى دارند كه با آنها نمى‌‏بينند و گوش‌هايى دارند كه با آنها نمى‏شنوند، آنان همانند چهارپايان بلكه گمراه‏‌ترند، آرى آنها همان غافلانند.»

انسان با پناه بردن به قرآن کریم، یاد قیامت، پرداختن به واجبات و ترک گناهان، انجام مستحبات در حد توان و پله‌پله، شکر نعمت‌ها و نظایر آن باید تلاش کند به فضل الهی خود را از غفلت برهاند.

فراز 44 این مناجات عاشقانه به ما می‌گوید «اِلهی انظُر اِلَیَّ نَظرَ مَن نادَیتَهُ فَأجابَکَ؛ خدایا به من نظر بیفکن، نظر کسی که تو او را صدا زده‌ای و او تو را اجابت کرده است»؛ ما هر کاری که انجام دهیم از دایره علم و دید خدای سبحان بیرون نیست و ولی خدا، امام عصر(عج) هم این نگاه عمومی را دارند. چنانچه در آیه 105 سوره مبارکه توبه می‌خوانیم «وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ... و بگو هر كارى می‌‏خواهيد انجام دهید به زودى خدا و پيامبر او و مؤمنان در كردار شما خواهند نگريست...»

مراد از مؤمنان به بیان روایات در این آیه شریفه، امامان معصوم(ع) هستند. معلوم است که این یک نگاه عمومی است. آنچه باید انسان به دنبال آن باشد علاوه بر این نگاه، یک نگاه مهربانانه و برگرفته از رحمت الهی است. شاید به همین دلیل در دعای ندبه عرضه می‌داریم: «اُنظُر اِلینا نظرَةً رَحیمَةً» یعنی خدایا به ما نگاه مهربانانه و برگرفته از رحمت خاص خود بفرما.

انسان وقتی نگاه خداوند سبحان را در زندگی احساس کند، آن‌گاه سختی‌ها هم برایش آسان می‌شود، چنانچه امام حسین(ع) در روز عاشورا پس از شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) فرمود: «هَوَّنَ عَلیَّ ما نَزلَ بی اَنَّهُ بِعَینِ اللهِ» یعنی این مصیبت بر من آسان است چون در محضر الهی است و خداوند می‌بیند.

«وَ استَعمَلتَهُ بِمَعونَتِکَ فَأطاعَکَ؛ به من نگاه کن، نگاه کسی که تو او را به یاری خود فراخواندی و او نیز تو را اطاعت کرد.»؛ در فراز 45 از مناجات شعبانیه به‌دنبال جلب نگاه محبت‌آمیز خدای سبحان هستیم و این نگاه حاکی از لطف و رحمت و محبت در پرتو اطاعت از خدای سبحان جاری می‌شود. پرواضح است که خدای سبحان نیازی به کمک و یاری ندارد و مقصود از یاری کردن او، اطاعت از فرامین الهی است. وقتی انسان به مقام عبودیت و اطاعت وارد شود، نصرت الهی او را فرا می‌گیرد.

 

وعده الهی در آیه هفتم سوره مبارکه محمد(ص) «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» این است که اگر خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند. ظاهراً مقصود از «یا ایُّها الذینَ آمَنوا اِن تَنصُروا اللهَ یَنصُرکُم»، یاری کردن آیین‌ خداوند است. به بیان دیگر اگر دین خدا را یاری کردیم خداوند هم نصرت و یاری خود را تحقق می‌بخشد.

مؤمنانی که قدم در راه عبودیت و اطاعت از خداوند بگذارند نه تنها نصرت خالق و قادر مطلق را دریافت می‌کنند، بلکه به سنت فضل الهی، پاداش آنان بیش از عملکردشان خواهد بود و به بیان آیه یاد شده، «یُثَبِّت اقدامَکُم» نیز در کنار نصرت و یاری الهی نصیب‌شان می‌شود.

به قلم محمد لطفی‌زاده، مبلغ و پژوهشگر علوم حوزوی