چرایی تأثیر صلوات در کاهش استرس / ارائه پاسخ‌های تأملی و اجتناب از واکنش‌های تکانه‌ای

به گزارش ایکنا، در حالی متفاوت‌ترین ماه رمضان سال‌ها و حتی دهه‌های اخیر را سپری می‌کنیم که شرایط سخت زندگی، نگاه جامعه را به برخی از آموزه‌های دینی سطحی و کمرنگ و برخی افراد را دچار غفلت کرده است؛ آموزه‌هایی که اجرای صحیح آنها در سبک زندگی تغییری مثبت و راه‌گشا خواهد داشت. بر همین اساس ایکنا طی رمضان سال جاری با نگاهی نقادانه در تلاش برای غبارروبی از چهره برخی آموزه‌های دینی، کمک به بهبود شرایط اجتماعی و تمرین سبک زندگی اسلامی است.

صبر و خویشتن‌داری از جمله آموزه‌های دینی است که کاربست آن به ارتقای کیفیت زندگی می‌انجامد. بدین جهت به سراغ بهروز نظری، روانشناس و مدیر مرکز مشاوره جهاددانشگاهی، رفتیم تا مروری بر راهکارهای عملی کاهش اضطراب و افزایش صبر در زندگی داشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه همه ما در زندگی به صورت عمومی با استرس و هیجان روبه‌رو می‌شویم، گفت: استرس بخشی از زندگی است و صحبت از راهکارهای درمان استرس، به معنای حذف کامل آن از زندگی افراد نیست؛ بلکه می‌خواهیم استرس و اضطراب افرادی را که بیش از حد بهینه این دو احساس را تجربه می‌کنند به حد بهینه برسانیم.

این روانشناس کشورمان داشتن اضطراب در حد تعادل را سبب ایجاد تلاش و تحرک دانست و تصریح کرد: اضطراب و استرس امتحان یا انجام درست کارها منجر می‌شود که از بی‌تفاوتی و بی‌توجهی دوری کنیم. به همین دلیل همه ما به سطحی از استرس نیاز داریم. اگر سطح استرس را صفر تا 100 در نظر بگیریم، سطح مناسب و بهینه آن 20 تا 30 است که موتور محرک و عامل انگیزشی محسوب می‌شود.

وی با اشاره به اینکه اگر نمره اضطراب افراد بالاتر از سطح بهینه باشد، سبب پایین آمدن سطح کارایی آنها می‌شود، گفت: استرس بالا موجب اختلال در فعالیت‌ها و عدم موفقیت در اقدامات افراد می‌شود. اخبار بد، بیماری‌ها و بحران‌های زندگی و شیوع بیماری کرونا که نمونه واضح آن است، نمره اضطراب را در بسیاری از افراد بالا برده و با افرادی رو‌به‌رو هستیم که بیش از اندازه‌ای که باید از یک بحران بترسند، از آن ترسیده‌اند. در بیشتر مواقع از ترس مرگ می‌میریم. براساس برخی از گزارش‌ها در کشورهای مدعی پیشرفت، شاهد خودکشی افراد از ترس کرونا هستیم.

جدی گرفتن استرس به عنوان نشانه‌‌ای از بیماری‌ روانی

وی به اهمیت بررسی استرس و افسردگی افراد به عنوان دو نشانه بیماری‌های روانی پرداخت و تشریح کرد: نمره اضطراب و افسردگی افراد از نشانه‌های بیماری‌های روانی است. در بسیاری از اوقات، درگیر بیماری‌های روانی خفیف هستیم بدون اینکه خودمان خبر داشته باشیم که یکی از مهم‌ترین نشانه‌های آن اضطراب بیش از اندازه است.

نظری افزود: تمام تصمیم‌گیری‌های فردی که درگیر زمینه‌های قابل توجهی از اختلال اضطراب و افسردگی است، تحت تأثیر این دو مشکل، نادرست است. به همین دلیل قبل از هرگونه تصمیم‌گیری، ابتدا باید چاره‌ای برای درمان اضطراب و افسردگی اندیشیده شود. بسیاری از طلاق‌ها ناشی از افسردگی است و پس از درمان افسردگی افراد دچار پشیمانی می‎‌شوند؛ بسیاری از عملکردها نیز تحت تأثیر همین مشکل است.

وی تصریح کرد: برای درمان برخی از مشکلات اضطرابی نیاز به چاره‌اندیشی زودهنگام داریم و در این میان راهبردهای بلندمدت و کوتاه‌مدت از سوی روانشناسان ارائه می‌شود. اکنون در شرایط شیوع کرونا هستیم و عده‌ای به همین دلیل، اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند. این استرس گاهی به حدی است که وقتی کسی در اتوبوس عطسه می‌کند، فرد احساس می‌کند همان لحظه به کرونا مبتلا شده و دلشوره او به حدی زیاد می‌شود که فشارخونش کاهش می‌یابد و حتی از حال می‌رود.  

راهکارهای کاهش اضطراب

این روانشناس کشورمان ضمن پیشنهاد به این افراد برای مراجعه به روانشناسان، به ارائه چند راه‌حل ساده اما نتیجه‌بخش برای کمک به مردم برای مواجهه با اضطراب‌هایشان پرداخت و گفت: از جمله راه‌حل‌های کوتاه مدت، راه‌حل‌های بدنی مانند ورزش کردن و تحرک جسمی است که بسیاری از مشکلات را کاهش می‌دهد.

وی ادامه داد: یکی دیگر از راه‌حل‌ها این است که وقتی دچار هیجان شدید می‌شویم، کمی تمرکز کنیم. برای مثال تا شماره 10 بشماریم. در فرهنگ اسلامی امده است که در چنین حالتی صلوات بفرستید. فرستادن صلوات موجب می‌شود که فرد بر روی صلوات تمرکز کند و کمی از شرایطش فاصله گیرد. فاصله گرفتن از موقعیت سبب می‌شود که برخورد آنی انجام ندهیم.

این روانشناس کشورمان با اشاره به اینکه براساس علم روانشناسی یک راه حل جدی و کوتاه‌مدت، در شرایطی که دچار حالتی از هیجان یا اضطراب هستیم ارائه پاسخ‌های تأملی(انديشه‌ورزی) و اجتناب از واکنش‌های تکانه‌ای(سريع‌گويی) است، گفت: پاسخ تأملی یعنی پاسخی که زودهنگام نیست. متأسفانه در برخی از خرده فرهنگ‌های کشورمان این یک ارزش است که بتوان در مقابل یک جمله یا کلمه انتقادآمیز، چندین پاسخ تند و کوبنده ارائه داد. همین مسئله موجب شده که در برخی از قومیت‌ها نرخ بیماری‌های خود ایمنی بالا باشد، چراکه این افراد مدام هیجان دارند که سریعاً پاسخ هر سخنی را بدهند که برانگیختگی بالا در این گروه‌ها، عامل برخی از آسیب‌ها شده است.

وی به تبیین شیوه مواجهه ائمه(ع) با استرس‌ها و هیجانات پرداخت و تأکید کرد: در شیوه مواجهه امامان با هیجانات و خشم‌ها می‌بینیم که آن بزرگواران تکانشی عمل نمی‌کردند بلکه تأملی رفتار می‌کردند. مثلاً وقتی امام صادق(ع) با نقد یا واکنشی مواجه می‌شدند اول می‌شنیدند، سرشان را پایین می‌انداختند، دستی بر پیشانی می‌کشیدند سرشان را بالا می‌آوردند و پس از تأمل پاسخ می‌دادند.

نظری ادامه داد: یکی از راه‌های درمان طبیعی اضطراب و هیجان، ارائه پاسخ‌هایی با تأمل و نشان دادن واکنش‌هایی پس از تأمل است. حضرت علی(ع) نیز توصیه کرده‌اند که وقتی عصبانی می‌شوید نه حرفی بزنید، نه فعلی انجام دهید و نه تصمیمی بگیرید. در راهکارهای کوتاه‌مدت کاهش استرس توصیه می‌شود که در شرایط استرس‌زا موقعیت خود را تغییر دهید، یعنی اگر نشسته‌اید، بلند شوید و اگر ایستاده‌اید، بنشینید، آب بخورید و اگر خود را دچار فشار حس می‌کنید، بیرون بروید و پیاده‌روی کنید.

این روانشناس کشورمان یکی دیگر از روش‌های کوتاه مدت درمان استرس را مراقبه‌ و تمرکز دانست و گفت: برای مثال اگر اضطراب امتحان دارید، بدنتان را آرام کنید و پس از تن‌آرامی، با آزاد کردن تنفس و نفس عمیق کشیدن فکرتان را آزاد کنید؛ البته یکی از توصیه‌هایی که با فرهنگمان انطباق دارد، صلوات فرستادن و خواندن سوره توحید است که هم آرامش‌بخش است و هم به تمرکز انسان کمک می‌کند.