نفس اماره با محاسبه و خلوت‌گزینی رام می‌شود

به گزارش ایکنا؛ جلسه سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدیدالله یزدان‌پناه، استاد سطوح عالی حوزه و مدرس برجسته عرفان و فلسفه، امروز 24 اردیبهشت‌ماه، با موضوع «عوامل غفلت انسان» برگزار و به صورت زنده از طریق صفحه اینستاگرام  به نشانی https://www.instagram.com/nafahat.eri منتشر شد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید؛

امروز روز ضربت خوردن امیر مومنان، علی(ع) است. روز غم و مصیبت برای همه محبان و شیعیان محسوب می‌شود. روزی است که جبرئیل به صدا در می‌آید که ارکان هدایت فرو ریخته شد. روزی است که جبرئیل در عرش ندا می‌دهد که آن عروةالوثقای الهی گسسته شد. روزی است که آسمانیان نیز به فریاد در می‌آیند و وقتی علی(ع) ضربت می‌خورد، در حقیقت در دل همه آنهایی که دین را با ولایت می‌فهمیدند و با ولایت بالا می‌بردند، داغ افتاد و این روز را خدا به گونه‌ای مقدر کرد که باعث شود ما روزه‌هایمان آباد شود و بتوانیم از راه ولای علی(ع) روزه‌داری‌هایمان را نورانی و عرشی کنیم و بالا ببریم.

روزی است که برای اهل بیت(ع) نیز سخت بود و در تاریخ، این روز به گونه‌ای ثبت شده که هر سال در ماه رمضان و ایام شب‌های قدر و ولایت علی(ع)، داریم دل‌ها را با آن روشن می‌کنیم. خدا را بر این نعمت ولایت شاکریم و خدا را بر این توفیق پذیرش ولایت علی(ع) شاکریم. خدا رحمت کند آباء و اجدادمان را که یاد دادند تا در مسیر ولایت علی(ع) باشیم. جان نبی و کسی مظهر توحید ناب بود، از بین ما در حال رفتن است و لذا روزهای سختی برای اهل بیت(ع) عصمت و طهارت و محبان است.

اما در بحث غفلت، بیان شد که اساساً غفلت به عنوان یکی از مشکلات اساسی بشر است که انسان را از مسیر اصلی خود باز می‌دارد و او را در مسیر دیگری قرار می‌دهد که راه را گم می‌کند و بیان شد که این غفلت گاهی از خود است و گاهی نیز غفلت از خدای خود. غفلت از خود دارای شعب و اقسامی است که یک شعبه‌اش عبارت از غفلت انسان از معاد خود بود.

غقلت از خود موجب جان باختن انسان می‌شود

یکی از غفلت‌های انسان نیز غفلت از دشمنان خود است و وقتی به دشمن توجه نشود، یعنی خود را از بین می‌بریم. گمان نکنیم غفلت از دشمن تأثیری در غفلت از خود ندارد. ایگونه نیست. موجب می‌شود انسان جانش را ببازد و انسان تا در این دنیا است، باید به این دشمنان توجه کند تا گزندی از آنها به او نرسد. یکی از آن دشمنان، نفس اماره است که رسول خدا(ص) فرمود دشمن‌ترین دشمنان همین نفس اماره است. رسول خدا(ص) در جنگی که اصحابش پیروز شدند، فرمود، مرجبا به شما که از یک جهاد اصغر برگشتید، اما جهاد اکبر مانده است. برای خیلی از این اصحاب سوال شد که این چه تعبیری است؟ پرسیدند که جهاد اکبر چیست؟ فرمود جهاد با نفس.

انسان باید در درون با این نفس بجنگد که خواهش‌های خاکی دارد و وقتی این خواهش‌ها آمد، حلال و حرام نمی‌شناسد. میل به جنس مخالف که آمد، دیگر حلال و حرام نمی‌شناسد و اینجا است که یوسف(ع) تعبیر می‌کند که این نفس، امارة به سوء است. یعنی انسان کششی در درون دارد که منطق حلال و حرام برایش مطرح نیست، اما تا به فطرت می‌رسد، حلال و حرام مطرح می‌شود.

گاهی یک حیوان که به دنبال علف می‌رود، کاری ندارد که مالک زمین چه کسی است، نفس اماره ما نیز این حیوانیت را دارد و کاری ندارد که ببیند این کار حلال است یا حرام و گاه حتی می‌داند و می‌فهمد و در دل یافته که خلاف است، اما از بس این میل در او شدید است، به سمت آن می‌رود که در نهایت به تعبیر قرآن، این افراد اله خود را هوی قرار داده‌اند.

پیروی از هوی و هوس انسان را در برابر حجت خدا قرار می‌دهد

طلحه و زبیر با علم به موقعیت علی(ع) با او جنگیدند. وقتی میل به مال و منال و جاه و مقام پیدا کردند، در برابر علی(ع) هم می‌ایستند و می‌خواهند حجت خدا را ذلیل کنند، چون خودشان می‌خواهند به منفعت برسند. اینها می‌خواستند به موقعیت ویژه برسند. البته کمالات علی(ع) را هم دیدند و کمتر در بین اصحاب، کسانی را می‌شناسیم که متوجه کمال علی(ع) نباشد و حتی معاویه نیز این را می‌داند، اما هوی و هوس حاضر می‌شود با حجت خدا نیز بجنگد و می‌گوید می‌خواهم کام بگیرم و به منافع خودم برسم. لذا رسول خدا(ص) فرمود دشمن‌ترین دشمنان نفس است.

اما چرا این نفس اینطور است؟ یک اینکه این دشمن خانزاد است. دشمنی که در روبه‌روی ما می‌ایستد، واضح است، اما این دشمن در درون ما است و تا غافل می‌شویم، نیش خود را می‌زند و زهر خودش را می‌ریزد. آن دشمن بیرون را می‌دانیم کجا ایستاده، اما این دشمن در درون ما است و دشمن خانزاد ما است و نمی‌شود لحظه‌ای از آن غلفت کرد. اگر بدانیم در خانه ما چند دشمن است چطور زندگی می‌کنیم؟ لذا همیشه باید مواظب بود.

یک بیانی امام صادق(ع) دارند که مومن همانطور که دو چشم در بیرون دارد، باید دو چشم نیز در درون داشته باشد. همچنین، نفس حتی در خواب هم از ما جدا نمی‌شود. در خواب هم با او می‌جنگد و اثر دارد و اگر کسی به نفس اماره میدان داده باشد، او در خواب هم دست از سر او برنمی‌دارد و از طرفی هم این نفس خیلی فرصت‌طلب است. مثلاً انسان فکر می‌کند که اصلاً شهوت و انانیت نیست، اما یک دفعه سر در می‌آورد و عجیب هم انسان را می‌اندازد و گاهی انسان می‌گوید مگر می‌شود این شخص در برابر طمع مالی بیفتد. مولانا این مسئله را با یک مثالی توضیح داده است. می‌گوید شخصی در کوهستان رفت و به جایی رسید که دید یک اژدهایی در آنجا است و بعد دید تکان نمی‌خورد و یخ زده است. وقتی دید اینطور است، آن را به خانه برد، اما کمی که گرم شد، این اژدها بیدار شد و این طرف را بلعید. مولانا می‌گوید نفس اژدهایی است که خفته است و موقعیت نداشته و الا در وقتش اینطور است. لذا همیشه مومن باید در حذر باشد و نسبت به آن موضع بگیرد.

علی(ع) نسبت به مال چطور رفتار می‌کرد و چطور قطع طمع کرده بود؟ شیوه ایشان را باید سرلوحه قرار داد. حتی برادر خود را ترجیح نمی‌داد. در دوره رسول خدا(ص) این خطبه‌های بلیغ را نفرمود، چون اناینت نداشت و محو رسول خدا(ص) و خود را غلام رسول خدا(ع) می‌دانست. همین علی(ع)، شب که می‌شد، ناله داشت. کسانی که می‌خواهند با این دشمن بجنگند، باید وقت خلوتی داشته باشند و نفس را رام کنند.

امام کاظم(ع) فرمود، از ما نیست کسی که محاسبه نفس نمی‌کند. باید حساب‌رسی کنیم و ببینیم که در کجا غفلت داشته‌ایم. لذا یکی از دشمنان ما، نفس اماره است و باید با او جنگید و اگر نجنگیم، مُهر بر دل ما می‌خورد و چاره‌اش هم آن است که محاسبه کنیم و خودمان را تنبیه کنیم و اشک و آه داشته باشیم.