وجود هادی در هر زمان برای امت پیامبر(ص) قاعده مسلم قرآنی است

حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی، رئیس مرکز تخصصی مهدویت حوزه، در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: یکی از اصول مسلم در کلام شیعه آن است که همواره باید حجتی از جانب خدا در روی زمین حضور داشته باشد و پیوستگی انبیاء و اولیاء نشانه این مسئله است؛ لذا در طول تاریخ به شکل ظاهر و پنهان، دوره‌ای نیست که حجت حق وجود نداشته باشد.

وی با اشاره به آیه هفتم سوره رعد «وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ»، افزود: آیه دو بخش دارد؛ یکی اینکه کافران از پیامبر آیاتی را طلب می‌کردند که موردنظر خودشان بود؛ مثلاً می‌گفتند که چرا خدا را نمی‌بینیم و فرشتگان در برابر ما ظاهر نمی‌شوند و چرا سنگی از آسمان بر سر ما نمی‌بارد و یا پیامبر(ص) چرا باغ و بوستانی ندارد که در آن میوه‌های فراوان و از زیر آن نهرها جاری باشد.

استاد سطح عالی حوزه علمیه با اشاره به آیه 24 فاطر «إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ»، با تأکید بر اینکه داشتن بیم‌دهنده و هشداردهنده یک طراحی عمومی الهی است، تصریح کرد: انبیاء زیادی بوده‌اند که تنها نام 25 تن از آنان در قرآن آمده، ولی این قدر  متیقن است که هیچ امتی بدون نذیر نبوده است. از این آیه قاعده کلی استنباط می‌شود که هیچ امتی بدون نذیر نیست؛ کلمه امت در لغت به معنای جمعیت و مجموعه است؛ مثلاً به مردمی که در یک زمان در جایی هستند می‌توان امت گفت و حتی به مردمی که در زمان‌های متمادی زیست می‌کنند، ولی ماده اجتماع و نخ تسبیحی برای پیوند دادن دارند امت گفته می‌شود؛ مانند اینکه بگوییم همه مسلمین امت پیامبر(ص) هستند، همان طور که مردم دوره پیامبر هم امت او بودند.

قاعده قرآنی هدایت

کلباسی بیان کرد: قاعده دیگر این است که هر قومی هم هادی دارند؛ آنچه از لغت و آیات قرآن به دست می‌آید، آن است که قوم معنای محدودتری نسبت به امت دارد؛ در لغت، در مورد معنای قوم گفته‌اند که پیروان و خانواده یک نفر را قوم می‌گویند یا گروهی از زنان و مردان؛ در آیات قرآن وقتی سخن از قوم موسی به میان آورده است، یعنی مردمی که در دوره او مخاطب او و قوم پیامبر، هم همان مردم دوره او بوده‌اند.

وی اضافه کرد: اگر گفته شود که مراد از «لکل قوم هاد» یعنی مثلاً برای همه مسلمین یک پیامبر(ص) وجود داشته که هادی آنان است، صحیح نیست؛ زیرا قوم متعلق به مردم دوره حضور هر پیامبر یا اولیاءالله دارد. اینکه هادی را خدا بگیریم، اصلاً درست نیست و در هیچ جای قرآن پیامبر بر خدا مقدم نیست.

کلباسی افزود: فخررازی در تفسیر کبیر رازی یا مفاتیح الغیب، سه قول در مورد منذر و هادی بیان شده است؛ اول اینکه پیامبر خودش هادی و هم منذر است؛ دوم اینکه هادی خدا و منذر پیامبر است و قول سوم هم این است که منذر، پیامبر(ص) و هادی علی(ع) است؛ وی از ابن عباس نقل کرده که پیامبر دستشان را روی سینه خود قرار دادند و فرمودند: «انا منذر» و سپس اشاره به مرکب امام علی(ع) کردند و فرمودند: «انت هادی یا علی».

هادی در عصر کنونی

وی با بیان اینکه این امروز هم مستثنی از این قضیه نیست، تصریح کرد: ممکن است کسی بگوید مراد از هادی برای دوره امروز، علما هستند که ستارگان امت هستند نه امام غایب؛ در اینجا این سؤال پیش می‌آید که کدام عالم؟ زیرا در هر قومی علمای مختلف وجود دارند که راه برخی با دیگری 180 درجه تفاوت دارد؛ بنابراین اینکه خدا بشر را به تبعیت از هادیانی که بسیار متفاوت‌اند امر کند، اجتماع نقیضین است.

کلباسی اظهار کرد: روایت ثقلین که متواتر است، تکلیف را معین کرده است که عترت، همان هادین هستند؛ در روایات خاص دیگر هم این مطلب ذکر شده است؛ «آلوسی» در تفسیرش آورده است که جمعی از بزرگان محدثین از ابن عباس نقل کرده‌اند که وقتی این آیه نازل شد پیامبر(ص) فرمود که من منذر هستم و یا علی تو بعد از من هادی هستی. بنابراین امام، سرچشمه امامت است و وقتی این امامت اثبات شد، تداوم آن در بقیه ائمه(ع) کار دشواری نیست.

روایت معتبر در مورد امامت ائمه(ع)

وی با بیان اینکه این روایت اگر متواتر نباشد مستفیض است، افزود: از امام باقر(ع) در ذیل آیه مورد بحث نقل شده که امام فرمودند: «قال رسول الله(ص) انا المنذر و علی(ع) هاد و کل امام هادٍ للقرن الذی هو فیه»؛ هر امامی هدایتگر همان دوره‌ای است که در آن قرار دارد؛ این روایت در تفسیر عیاشی نقل شده است. باز شیخ صدوق در امالی نقل کرده است که از امام علی(ع) در مورد آیه مورد بحث نقل شده که پیامبر(ص) منذر هستند و من هدایتگر آنچه حضرت آورده هستم.

وی اضافه کرد: سیوطی در تفسیر معروفش روایتی نقل کرده که پیامبر(ص) فرمودند: «انا منذر و علی هادی(رضی)»؛ طبری و دیگر مفسران و محدثان سنی هم این روایت را با تعابیر مختلف نقل کرده‌اند؛ نتیجه اینکه در این آیه یک قاعده کلی، یعنی وجود هادی در هر امت است و معنا ندارد که هادی منحصر در خود پیامبر(ص) باشد؛ همچنین با توجه به تفاوت معنای قوم و امت و تفسیر خود پیامبر امروز هم امام زمان، هدایتگر هستند.