جایگاه خودشناسی در تربیت

حجت‌الاسلام مصطفی تیموری، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، با اشاره به اهمیت بحث خودشناسی در امر تربیت، اظهار کرد: سؤال این است که اگر خودشناسی در تربیت مهم است پس از کدام منابع و مصادر می‌توانیم خود را کشف کنیم؟ به عبارت دیگر منابع خودشناسی کدامند؟

وی خداشناسی، رسالت انبیا و قرآن‌ را از منابع خودشناسی برشمرد و افزود: پرستش خدای متعال، جوهر معرفت است و غذای روح و جان به حساب می‌آید.

تیموری با اشاره به این‌که همان‌گونه که خودشناسی، انسان را به خداشناسی می‌رساند و خداپرستی و بندگی خالصانه نیز آدمی را به حقیقت خالص خود می‌رساند، تصریح کرد: این‌که در ماه رمضان بندگان خدا به‌ویژه به عبادت و دریافت دعوت شده‌اند، سِرَش آن است که «لیلة‌القدر» در این ماه واقع است؛ بنابراین بین خداپرستی و درک خودشناسی، راز لطیفی نهفته است که در سایه بندگی و عشق خالص کشف می‌شود، یعنی عشق است که این معما را حل می‌کند، از این‌رو امام علی(ع) در مورد پرستش خداوند فرمود: «پس همانا پرستش مایه استواری ایمان و باب نشر رحمت و معرفت الهی است».

این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: بنابراین هرچه پرستش و بندگی خدا بیشتر باشد نزول معرفت و درک معانی در جان آدمی بیشتر می‌شود، از این جهت هر جان عاشق آب معنی را از دریای ستایش و عبودیت می‌نوشد و پرورش‌یافته نسیم رحمت الهی است.

وی تصریح کرد: بدین ترتیب مربی حقیقی ما خداست و سایر چیزها ابزار هستند، کمااینکه مربی‌گری خدای متعال با مربیان معمولی اصلاً قابل مقایسه نیست زیرا اگر تعالیم خداوند متعال، چه در قالب الفاظ و کلمات و چه در قالب معانی بروز کند، غذای روح و جان مربیان است، به‌طوری‌که اگر یک لحظه بانگ او در کوره دل طنین‌انداز نباشد دل می‌میرد، امام علی(ع) در این رابطه می‌فرماید: «برای خداوند متعال در هر برهه از زمان بندگانی است که خداوند از طریق فکرشان با آن‌ها نجوا می‌کند و در ذات عقول‌شان با آنان تکلم می‌کند، پس به‌وسیله نور بیداری و دل آگاهی، در چشم و گوش و دل‌شان می‌درخشد، یعنی باید غذای جان‌تان نور پرستش و بندگی باشد که قدرت و غذای حقیقی عارفان همین است».

تزکیه؛ هدف بعثت انبیا

تیموری با اشاره به این‌که انبیای الهی از آن جهت مبعوث شدند که میثاق فطرت را از ما مطالبه کنند، میثاقی که در آن بندگی خدا را اقرار و امضا کردیم، گفت: امام علی(ع) در این‌باره فرمود: «خدای متعال انبیا و سفرایش را به‌سوی آنان برانگیخت تا میثاق فطرت را از آنان مطالبه کند» و همچنین قرآن‌ کریم نیز هدف از بعثت را تزکیه بشریت قبل از تعلیم کتاب می‌داند کمااینکه در آیه دوم سوره مبارکه جمعه این مضمون آمده است؛ «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ؛ اوست خدایی که در بین مردم اُمی، رسولی از آنان برانگیخت تا آیاتش را بر آنان تلاوت کند و آنان را تزکیه نماید و کتاب و حکمت تعلیم دهد؛ در حالی‌که قبل‌ از آن در گمراهی آشکار بودند».

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: تزکیه، برجسته کردن و نمایاندن عهدنامه فطرت است، نقش انبیا و سفرای الهی از این جهت مهم و حساس است که نقش و پرورش تربیت فطری بشر را به‌عهده دارند، هنر آن‌ها در خودشناسی که در حقیقت «بازشناسی» انسان است و با کار مربیان بشری متفاوت است و در واقع مربیان حقیقی بشریت هم خودشان هستند، که امام علی(ع) در این رابطه می‌فرماید: «ما تربیت شده پروردگاریم، لکن مردم تربیت شده ما هستند»، یعنی اهل‌بیت(ع) حجت نظری بشریت هستند و زمین هیچ‌گاه از حجت حق خالی نیست، یا ظاهر و مشهورند و یا از خوف دشمنان، خائف و غائب هستند.

وصال قرآنی عین وصال رحمانی است

وی با اشاره به این‌که یکی‌ از منابع مهمی که انسان خود را در آن پیدا می‌کند قرآن‌ کریم است، تصریح کرد: تعلیم قرآنی و سلوک در آن، بهترین راه برای رسیدن به نورالانوار است، امام علی(ع) در این رابطه می‌فرماید: «بر شما باد به کتاب خدا، پس به‌درستی که آن است ریسمان محکم و نور واضح» بنابراین وصال قرآنی عین وصال رحمانی است؛ یعنی هر کسی به وصال قرآن برسد، در حقیقت به خدا رسیده است که آن، جوهر خودشناسی است.

تیموری با بیان این‌که قرآن‌ کریم کتابی لایه‌لایه‌ است چنان‌که امام علی(ع) می‌فرماید: «این قرآن را به سخن آورید و هرگز سخن نخواهد گفت، ولی ما شما را از او باخبر می‌سازیم»، گفت: زبان قرآن، ولایت است؛ هر کسی می‌خواهد از دریای معانی قرآن بهره ببرد باید محرم لسان ولایت باشد در غیر این صورت قرآن برای او صامت و خاموش است؛ بنابراین منابع هویت‌یافتگی یا بازشناسی ما شامل خدا، ولایت و قرآن است.