اعجاز علمی قرآن کریم در پرتو نظریه «بازگردش بادها»

به گزارش ایکنا؛ ششمین جلسه از سلسله نشست‌های مجازی مطالعات اعجاز قرآن کریم با موضوع «بازگردش سامانه بادها» با حضور غلامرضا براتی، دانشیار دانشکده علوم زمین و معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی، عصر امروز دوشنبه، 26 خردادماه برگزار شد.

وی در این نشست به تبیین اصطلاح «تصریف الریّاح» در آیات 5 سوره جاثیه و 164 بقره پرداخت و اظهار کرد: مترجمان قرآن، اصطلاح «تصریف الریاح» را به معنای «وزش بادها» ترجمه کردند، اما شما با این ارائه متوجه می‌شوید که معنای «تصریف» فراتر از وزش است و وزش یکی از مصادیق تصریف به شمار می‌آید. در حقیقت عبارت «تصریف الریاح» بیانگر حقیقتی علمی است که در ظرف زمانی نزول قرآن برای مردم قابل درک نبوده است، اما اکنون جزء حقایق مسلم علمی محسوب می‌شود. باید بگوییم در زمان نزول قرآن، برداشت دقیقی از بازگردش بادها در ذهن دانشمندان نبوده است، چه رسد به توده‌های عادی مردم.

وی ادامه داد: یکی از زادگاه‌ها و مراکز مهم علمی جهان در آن دوران، یونان بوده است. به همین دلیل ما به منابع یونان باستان روی آوردیم تا شاید آن منابع به موضوع «تصریف الریاح» اشاره کرده باشد. در همین راستا، هرودوت می‌گوید باد از مکان سرد به مکان گرم می‌وزد. این مطلب اشاره درستی است. ارسطو نیز می‌گوید چشمه بادها بالای آسمان است. در عین حال در کتاب ایشان اثری از چرخه‌ای بودن باد مشاهده نشد، با اینکه این کتاب به صورت مفصل به بررسی پدیده‌های جوی پرداخته است. نکته دیگری که نشان می‌دهد برداشت دانشمندان کهن از باد چه میزان ناقص بوده، این است که می‌دیدند باد مرتب تغییر سمت می‌دهد؛ لذا برایشان جای سوال بود که چطور بادها تغییر سمت می‌دهند؟

وی ادامه داد: تصاویری که در منابع کهن یونانی وجود دارد، نشان می‌دهد که دانشمندان ناچار شدند این مسئله را اینطور توجیه کنند که فرشتگانی در بالای آسمان وجود دارند که موکل باد هستند. زمانی که فرشته‌ای که در شمال آسمان است، فوت می‌کند، با نسیم شمالی مواجه می‌شویم. وقتی فرشته‌ای که در شرق آسمان وجود دارد فوت می‌کند، با نسیم شرقی مواجه می‌شویم. پس آنها قائل بودند چشمه‌های متعددی برای باد وجود دارد و نادرست‌تر اینکه وقتی باد از شرقی به شمالی تبدیل می‌شود، این باد شمالی یک باد دیگر است و همان باد شرقی نیست. به همین خاطر برای بادهای مختلف نام‌های مختلف گذاشته بودند. با این توضیحات روشن شد که ظرف نزول قرآن از دقت و افق علمی بالایی در مورد بادها برخوردار نبوده است.

براتی تصریح کرد: حالا ببینیم گردش باد روی زمین چه صورت‌هایی دارد. نکته اول این است که باد مستقیم نمی‌وزد، بلکه حرکتش گردشی دارد. علاوه بر این، حرکت باد دچار پیچ و تاب است. بنابراین یک وجه «تصریف» همین حرکت گردشی و تکرار موج است. با عبارت دیگر، همین بالا و پایین رفتن و حرکت موجی باد، وجه دیگری از معنای تصریف را نشان می‌دهد. علت گرم شدن و سرد شدن جریان هوا، خشک شدن و مرطوب شدن جریان هوا و پایداری و ناپایداری جوّ در همین مسئله نهفته است. علاوه بر اینکه باد به صور گردشی حرکت می‌کند و مثلا از غرب به شرق می‌رود و در ضمن آن، بالا و پایین می‌رود، یک حرکت دیگر هم دارد و آن اینکه از مرکز قطب شمال به سمت استوا و از سمت استوا به سمت قطب می‌وزد. پس گردش باد در کره زمین مثل یک تیوپ است، نه یک رودخانه که روی زمین جاری است. در اینجا هم شما قضیه بازگشت را می‌بینید. در اینجا دیگر از تصوری که یونانیان قدیم از حرکت بادها داشتند، بسیار دور شدیم. در عین حال علم هر چه پیشرفت می‌کند، عبارت تصرف همچنان پاسخگو و قابل بررسی است.

دانشیار دانشکده علوم زمین ادامه داد: نکته بعدی این است که بادها هرگاه از جایی به جای دیگر می‌روند، به سمت دیگری منحرف می‌شوند و نمی‌توانند به صورت مستقیم به سمت مقصدی که داشتند، حرکت کنند. این مسئله، رمز و راز بازگردش بادها است. این زوایه انحراف همیشه وجود دارد. نکته این است که اگر زمین ما کروی نبود، یکی از عوامل اینکه تصریف ریاح رخ دهد، حذف می‌شد و باد می‌توانست به صورت مستقیم بوزد؛ اما حقیقت این است که زمین کروی است. بر این اساس، وقتی باد از غرب به شرق می‌رود، چون سطح زیرپایش کروی است، دچار انحراف می‌شود. انحراف باد صرفاً اینگونه نیست که از بالا به پایین و از پایین به بالا باشد؛ بلکه باد اغلب مواقع در سطح زمین از سمت شمال می‌وزد، ولی ابری از سمت غرب به شرق می‌رود. شاید شما تصور کنید که دو جریان باد در حال وزیدن است، اما باید بدانید که اینها یک باد است.