2 توافق‌نامه‌ مهم ایران در بیانات رهبران انقلاب اسلامی

قطعنامه 598 یکی از قطعنامه‌های شورای امنیت است که در ۲۷ تیر ۱۳۶۶، برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق صادر شد. در ۲۹ تیر ۱۳۶۷ امام خمینی طی پیامی «با نوشیدن جام زهر» آن را پذیرفتند. ولی عراق به حملات خود ادامه داد و مجدداً داخل خاک ایران شد تا نقاط مهمی از جمله خرمشهر را به دست بیاورد تا با وضع بهتری در مذاکرات حضور داشته باشد، و منافقین تجهیز شده نیز به غرب کشور یورش بردند. اما موفقیتی به دست نیاوردند و نهایتاً جنگ در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ پایان یافت.

از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد، در طول هشت سال جنگ ایران و عراق، قطعنامه‌های 479، 514، 522 540، 582، 588 صادر شد ولی تمام این قطعنامه‌ها از سوی ایران رد شدند و ازآنجایی‌که خواسته‌های بر حقّ ایران در آن‌ها لحاظ نمی‌شد و تحت نفوذ برخی اعضای دائم شورای امنیت، به‌خصوص امریکا، یک‌جانبه و به نفع عراق صادر می‌شدند، ایران از پذیرش آن‌ها خودداری می‌کرد. در قطعنامه 598، اگرچه جمهوری اسلامی ایران ایراداتی به آن داشت و جابه‌جایی‌هایی را در بندهای آن پیشنهاد کرده بود، اما هرگز به شکل رسمی آن را رد نکرد. این قطعنامه برخلاف اسلاف خود، راه حلی عملی برای حل مسئله پیشنهاد کرده و تضمین‌هایی برای آینده و جلوگیری از تکرار تجاوز (هرچند ناحق و ناکافی) ارائه داده بود؛ از دیگر عناصر مثبت این قطعنامه، می‌توان به مواردی چون درخواست آتش‌بس فوری، بازگشت به مرزهای تعیین‌شده بین‌المللی، استرداد اسرا، کمک به بازسازی مناطق جنگی اشاره کرد.

برجام برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلستان، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.

بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷ درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد. فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود. دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تأیید اجرای توافق‌نامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تأییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد. در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ خورشیدی، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد و در ۱۵ دی ۱۳۹۸، دولت ایران نیز پس از چهار مرحله کاهش تعهدات خود، طی بیانیه‌ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. مطابق این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست.

سؤال در خصوص دو توافق‌نامه مهم:

الف- قطعنامه 598: هر جنگی یک شروع و پایانی دارد، پرسشی که مطرح است نحوه پایان جنگ است. امامی که با خطابه‌های عاشورایی، دفاع و جهاد را ترغیب و دفع تجاوز و محکومیت متجاوز را بیان می‌کردند، چه عواملی باعث شد که سه ماه پس از خطابه «امروز عاشوراست، حسینیان آماده باشید و...» ناگهان امام جام زهر را می‌نوشند؟ و جنگ تحمیلی به‌صورت نامناسبی پایان می‌پذیرد.

ب - برجام: در شرایطی که سازمان‌های بین‌المللی در سیطره امریکا و غربی‌هاست و پس از انقلاب نیز انواع فتنه و تحریم‌ها را علیه کشور داشته و دارند و به‌صراحت بیان داشته‌اند که به دنبال خشکاندن ریشه ملت ایران هستند، آیا در حین مذاکرات بایستی با آن‌ها مانند دوست و دلسوز کشور مواجه بود؟ و یا باید نهایت هوشیاری و حساسیت به خرج می‌دادند. علی‌رغم اینکه کشور ما در یک جنگ تمام‌عیار با دشمن قرار داشته و دارد و سابقه‌ای چهار دهه‌ای دارد- متأسفانه تیم مذاکره‌کننده، آرایش دیگری گرفته و چرا به‌گونه‌ای عمل کردند، که بدون هیچ دستاوردی خسارات سنگینی بر کشور بر جای گذاشته است؟

سخن رهبری وقت، پیش از پذیرش

الف - قطعنامه 598: «ای آزادگان و احرار بپاخیزید. قدرت‌های بزرگ شرق و غرب می‌خواهند شما را در زیر چکمه‌ها و چنگال‌های کثیف و خونین خود خرد کنند که حتی آخ هم نگویید. امروز روز مقاومت است. چنان بر صدام و امریکا و استکبار غرب سیلی زنید که برق آن چشمان استکبار شرق را کور کند. امروز روز درنگ نیست. امروز روز صیقل انسانیت انسان‌هاست. روز جنگ است. روز احقاق حق است. و حق را باید گرفت. و انتظار آنکه جهان خواران ما را یاری کنند بی‌حاصل است. امروز روز حضور در حجله جهاد و شهادت و میدان نبرد است. روز نشاط عاشقان خداست. روز جشن و سرور عارفان الهی است. امروز روز نغمه‌سرایی فرشتگان در ستایش انسان‌های مجاهد ماست. درنگ امروز فردای اسارت‌باری را به دنبال دارد. امروز باید لباس محبت دنیا را از تن بیرون نمود، و زره جهاد و مقاومت پوشید، و در افق طلیعه فجر تا ظهور شمس به پیش تاخت و ضامن بقای خون شهیدان بود.» 11 فروردین 67

ب- برجام: رهبر انقلاب در روز انرژی هسته‌ای در سال 94 تأکید کردند: «باوجوداینکه من خوش‌بین نبودم به مذاکره با آمریکا، با این مذاکرات موردی، مخالفت نکردم، موافقت کردم؛ از مذاکره‌کنندگان هم با همه وجود حمایت کردم، الان هم حمایت می‌کنم. از رسیدن به یک توافقی که منافع ملّت ایران را تأمین کند و عزّت ملّت ایران را حفظ کند، صددرصد من حمایت می‌کنم و استقبال می‌کنم؛ این را همه بدانند. اگر کسی بگوید که ما مثلاً با توافق یا با رسیدن به یک نقطه مخالفیم، نه، خلاف حق و خلاف واقع گفته است. اگر یک توافقی انجام بگیرد که این توافق توافقی باشد که منافع ملّت را، منافع کشور را تأمین بکند، بنده کاملاً با آن موافقت خواهم کرد»

«در این جزئیات مذاکرات – که خیلی هم این چند ماه آینده مهم است – اتّفاقی که باید بیفتد این است که تحریم‌ها به‌طور کامل و یکجا بایستی لغو بشود. اینکه یکی از آن‌ها می‌گوید تحریم‌ها شش ماه دیگر لغو می‌شود، یکی می‌گوید نه ممکن است یک سال هم طول بکشد، یکی دیگر می‌گوید ممکن است از یک سال هم بیشتر بشود، این‌ها بازی‌های متعارف معمول این‌ها است؛ این‌ها هیچ قابل اعتناء و قابل قبول نیست؛ تحریم‌ها بایستی ــ اگر چنانچه حالا خدای متعال مقدّر فرموده بود و توانستند به یک توافقی برسند ــ در همان روز توافق به‌طور کامل لغو بشود؛ این باید اتّفاق بیفتد. اگر قرار باشد که لغو تحریم‌ها باز متوقف بشود بر یک فرایند دیگری، پس چرا ما اصلاً مذاکره کردیم؟ اصلاً مذاکره و نشستن پشت میز مذاکره و بحث کردن و بگومگو کردن برای چه بود؟ برای همین بود که تحریم‌ها برداشته بشود؛ این را باز بخواهند متوقف کنند به یک چیز دیگری، اصلاً قابل‌قبول نیست». (1394/01/20)

«بنده در جزئیات مذاکره دخالتی نکردم، بازهم نمی‌کنم؛ من مسائل کلان، خطوط اصلی، چهارچوب‌های مهم و خطّ قرمزها را به مسئولین کشور همواره گفته‌ام؛ عمدتاً به رئیس‌جمهور محترم که ما با ایشان جلسات مرتّب داریم، و موارد معدودی هم به وزیر محترم خارجه؛ خطوط اصلی و کلی. جزئیات کار، خصوصیّات کوچک که تأثیری در تأمین آن خطوط کلان ندارد، مورد توجّه نیست؛ این‌ها در اختیار آن‌ها است، می‌توانند بروند کار کنند. اینکه حالا گفته بشود که جزئیات این مذاکرات تحت نظر رهبری است، این حرف دقیقی نیست». 20 فروردین 1394

«محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه،‌ می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود».

«از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدام‌های ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرف‌های مقابل، تدارک شود، که ازجمله آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیه اروپا مبنی بر لغو تحریم‌ها است. در اعلام اتحادیه اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریم‌ها به‌کلی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر این‌که ساختار تحریم‌ها باقی خواهد ماند، به‌منزله نقض برجام است».

سخن رهبری وقت در هنگام پذیرش

الف - قطعنامه 598: .... «شما عزیزان از هر کس بهتر می‌دانید که این تصمیم برای من چون زهر کشنده‌است ولی راضی به رضای خداوند متعال هستم و برای صیانت از دین او و حفاظت از جمهوری اسلامی ایران اگر آبرویی داشته باشم خرج می‌کنم، خداوندا ما برای دین تو قیام کردیم و برای دین تو جنگیدیم و برای حفظ دین تو آتش‌بس را قبول می‌کنیم»

ب- برجام: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در نامه‌ای به آقای روحانی رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی، با اشاره به بررسی‌های دقیق و مسئولانهٔ برجام در مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی و عبور این موافقتنامه از مجاری قانونی، دستورات مهمی را درخصوص رعایت و حفظ منافع ملی و مصالح عالیهٔ کشور صادر و با برشمردن تأکیدات و الزامات ۹ گانه در اجرای برجام، مصوبهٔ جلسهٔ ۶۳۴ مورخ ۹۴/۵/۱۹ شورای عالی امنیت ملی را با رعایت این موارد و الزامات تأیید کردند. 29 مهرماه 94

سخن رهبری وقت، پس از پذیرش

الف -قطعنامه 598: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسئله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم؛ ولی به‌واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلاً خودداری می‌کنم، و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و ...، با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم… خوشا به حال شما ملت! ... جانبازان و اسرا و مفقودین و خانواده‌های معظم شهدا! و بدا به حال من که هنوز مانده‌ام و جام زهرآلود قبول قطعنامه را سر کشیده‌ام، و در برابر عظمت و فداکاری این ملت بزرگ احساس شرمساری می‌کنم…» ۲۹ تیر ۱۳۶۷

«من در اینجا از مادران و پدران و خواهران و برادران و همسران و فرزندان شهدا و جانبازان به خاطر تحلیل‌های غلط این روزها رسماً معذرت می‌خواهم و از خداوند می‌خواهم مرا در کنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد. ما در جنگ برای یک‌لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. راستی مگر فراموش کرده‌ایم که ما برای ادای تکلیف جنگیده‌ایم و نتیجه فرع آن بوده است. ملت ما تا آن روز که احساس کرد که توان و تکلیف جنگ دارد به وظیفه خود عمل نمود. و خوشا به حال آنان که تا لحظه آخر هم تردید ننمودند، آن ساعتی هم که مصلحت بقای انقلاب را در قبول قطعنامه دید و گردن نهاد، باز به وظیفه خود عمل کرده است، آیا از اینکه به وظیفه خود عمل کرده است نگران باشد؟ نباید برای رضایت چند لیبرال خودفروخته در اظهارنظرها و ابراز عقیده‌ها به‌گونه‌ای غلط عمل کنیم که حزب‌الله عزیز احساس کند جمهوری اسلامی دارد از مواضع اصولی‌اش عدول می‌کند». سوم اسفند 1367

ب - برجام: «چندین بار درخصوص برجام به مقامات تذکر داده بودم. آن‌طور که برجام عمل شد، من خیلی اعتقادی نداشتم و بارها هم به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه گفتیم و تذکر دادیم».
مقام معظم رهبری مدظله‌العالی در نامه‌ای که در 1394/7/29 به رئیس‌جمهور: «بااین‌حال محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل‌گرفته است دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعددی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه، می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود».

رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات ابتدای سال ۹۵ در حرم مطهر رضوی (ع) وضعیت برجام و ایران و آمریکا را این‌گونه توصیف کردند: «در همین توافقی هم که ما با آمریکایی‌ها در قضیه پنج بعلاوه یک و مسئله هسته‌ای کردیم، آمریکایی‌ها به آنچه وعده داده بودند عمل نکردند و کاری را که باید می‌کردند انجام ندادند. بله، به تعبیر وزیر خارجه محترم ما، روی کاغذ کارهایی را انجام دادند اما از راه‌های انحرافی متعدد، جلوی تحقق مقاصد جمهوری اسلامی را گرفتند... کسانی که امید می‌بندند به اینکه بنشینیم با آمریکا در فلان مسئله مذاکره کنیم و به یک نقطه توافقی برسیم- یعنی ما یک تعهدی بکنیم، طرف مقابل هم یک تعهدی بکند- از این غفلت می‌کنند که ما ناگزیر باید به همه تعهدهای خود عمل کنیم [اما] طرف مقابل با طرق مختلف، با شیوه‌های مختلف، با خدعه، با تقلب سر باز می‌زند و به تعهدهایی که کرده است عمل نمی‌کند. این چیزی است که ما امروز در مقابل چشم خودمان داریم می‌بینیم؛ یعنی خسارت محض».

«معایب همان چیزی است که همیشه از آن بیمناک بودیم و تکرار می‌کردیم و می‌گفتیم؛ می‌گفتیم: آقا، این‌ها بدعهدند، بدذاتند، دبّه‌دربیار هستند، زیر قولشان می‌زنند، عمل نمی‌کنند؛ معایب هم این‌ها است. خلل‌وفُرَجی وجود دارد در برجام که این معایب می‌توانند خودشان را نشان بدهند و اگر این خلل‌وفُرَج بسته می‌شد، البتّه معایب کمتر می‌شد یا منتفی می‌شد. امّا در مورد خود برجام؛ خود سند همان‌طور که عرض کردم یک خلل‌وفُرَجی دارد، یک زوایای پر ابهامی دارد که این‌ها موجب شده است که دشمن بتواند سوءاستفاده کند، طرف مقابل بتواند از آن‌ها سوءاستفاده کند». اواخر سال 1395

«ما مذاکره کردیم که تحریم برطرف بشود؛ شــروع مذاکره برای این بود، ادامه مذاکره برای این بود؛ و این باید تأمین بشود؛ اگر این تأمین نشد، بقیه چیزهایی که حاصل شده ارزش زیادی را نخواهد داشت». 97/3/2

«اگر آن‌ها برجام را پاره کنند ما آن را آتش می‌زنیم و تصریح کردند که این هم نکته قرآنی است. چون قرآن می‌فرماید با پیمان‌شکنان مقابله و برخورد کنید و اگر آن‌ها پیمان‌شکنی کردند شما کوتاه نیامده و سازش نکنید».

«من به برجام به آن صورتی که عمل و محقق شد، خیلی اعتقادی نداشتم و بارها نیز به خود مسئولان این کار از جمله به آقای رئیس‌جمهور و وزیر محترم امور خارجه این مطلب را گفتیم و موارد زیادی را به آن‌ها تذکر دادیم».

«در قضیّهٔ برجام، بنده اشتباه کردم اجازه دادم که وزیر خارجهٔ ما با آن‌ها صحبت کند؛ ضرر کردیم.» 22 مرداد 97

«یکی از دوستان گفتند تصویب برجام را به رهبری نسبت داده‌اند، خب بله اما شما که چشم دارید، ماشاء الله هوش دارید، همه چیز را می‌فهمید! آن نامه‌ای را که من نوشتم نگاه کنید، ببینید تصویب چه جوری است؛ شرایطی ذکر شده که در این صورت این {توافق} تصویب می‌شود. البته اگر چنانچه این شرایط و این خصوصیات اجرا نشد، اِعمال نشد، وظیفه رهبری این نیست که بیاید وسط و بگوید برجام نباید اجرا بشود. {البته} خود این، یک مقوله‌ای است که وظیفه رهبری در این جور مواقع اجرائی چیست. عقیده ما این است که در زمینه‌های اجرائی رهبری نباید وارد میدان بشود و یک کاری را اجرا کند یا جلوی اجرای یک کاری را بگیرد، مگر آنجایی که به حرکت کلی انقلاب ارتباط پیدا می‌کند، آنجا چرا وارد می‌شویم اما در موارد دیگر نه». 98/3/1

پس چرا رهبری موافقت کردند:

الف - قطع‌نامه 598: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسئله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم؛ ولی به‌واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلاً خودداری می‌کنم، و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور، که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم؛...» (صحیفه امام، ج 21: ص 92(

ب - برجام: رهبر انقلاب اگرچه به سرانجام مذاکرات خوش‌بین نبودند اما به انجام آن من‌باب کسب و افزایش تجربه مردم ایران موافقت کردند؛ «یک تجربه‌ای در اختیار ملت ایران است، این تجربه ظرفیت فکری ملت ما را بالا خواهد برد؛ مثل تجربه‌ای که در ســال ۸۲ و ۸۳ در زمینه تعلیق غنی‌سازی انجام گرفت. خب ما دو سال عقب افتادیم، لکن به نفع ما تمام شد. چرا؟ چون فهمیدیم که با تعلیق غنی‌سازی، امید همکاری از طرف شرکای غربی مطلقاً وجود ندارد. اگر ما آن تعلیق اختیاری را آن روز قبول نکرده بودیم، ممکن بود کســانی بگویند خب یک ذره شــما عقب‌نشینی می‌کردید، همه مشــکلات حل می‌شد... آن تعلیق غنی‌سازی این فایده را برای ما داشت که معلوم شد با عقب‌نشینی مشکل حل نمی‌شود. بنابراین از مذاکراتی هم که امروز در جریان است، ما ضرری نخواهیم کرد. البته بنده همچنان که گفتم خوش‌بین نیســتم؛ من فکر نمی‌کنم از این مذاکرات آن نتیجه‌ای که ملت ایران انتظار دارد، به دســت بیاید، لکن تجربه‌ای است و پشتوانه تجربی ملت ایران را افزایش خواهد داد و تقویت خواهد کرد؛ ایرادی ندارد اما لازم است ملت بیدار باشد.» 12/8/92

آیا طرف مقابل به تعهدات عمل کرد:

الف - قطعنامه 598: برخی از مفاد آن ازجمله تعیین و پرداخت خسارات عملی نشد.
ب - برجام: به روایت رهبر انقلاب، وزیر خارجه به ایشان گفتند که برخی از خط قرمزها را نتوانستند حفظ کنند؛ «در همین توافق اخیر هسته‌ای هم اگرچه این توافق را ما تأیید کردیم و برگزارکنندگان این توافق را مورد قبول اعلام کردیم و قبول داریم آن‌ها را، لکن اینجا هم همینجور بود؛ وزیر خارجه محترم ما در مواردی به بنده گفت که ما {مثال } اینجا را یا این خط قرمز را دیگر نتوانستیم حفظ کنیم.» 1/1/95
دولت موظف بود تا 28 شرط ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب، شورای عالی امنیت ملی و مجلس شورای اسلامی را در اجرای برجام رعایت کند. اما در اجرای این شروط دچار قصور و تقصیرهای فراوان شد و خسارت محض برجام نیز به همین دلیل رخ داد.

سخن پایانی

درمجموع می‌توان چنین بیان کرد که اشتراک هردو در پذیرش آن در سطح عالی کشور از سر مصلحت و نه علاقه و مطلوبیت بوده است؛ چراکه امام خمینی از تعبیر «نوشیدن جام زهر» استفاده کردند و رهبر تیزبین و هوشیار انقلاب هم ضمن بیان شروط پذیرش، منوط به مصوبهٔ شورای عالی امنیت ملی، پذیرش برجام را امضا کردند. در هر دو توافق، ایستادگی و مقاومت مردم و رهبری سبب نیاز دشمنان به توافق بوده است. تحمل 8 سال جنگ تحمیلی و خسته نشدن از مقاومت در آن سال‌های خون و مبازره و ایستادگی 12 ساله ملت ایران در مقابل شدیدترین تحریم‌ها، واقعیت مهم و انکارناپذیری است. این ایستادگی و مقاومت بزرگ‌ترین پشتوانه برای مذاکره‌کنندگان در مذاکرات و دیپلماسی بود. درحالی‌که در قطعنامه 598 دشمن (به‌جز حمله روزهای اول پذیرش) از تکرار جنگ به‌شدت پرهیز کرد و حتی تاکنون هیچ کشوری جرئت تهدید مستقیم ایران به‌صورت جدی را نداشته است ولی در برجام علاوه بر بازگشت تحریم‌ها، بر آن نیز افزوده‌اند. این تفاوت نشان می‌دهد که رزمندگان در جنگ تحمیلی ضعفی از خود نشان ندادند و دشمن نسبت به ادامه آن نا امید شده بود ولی در برجام دیپلمات‌های مردم توجه نکردند، که آنچه دارند بر سر آن مذاکره می‌کنند با چه بهایی به‌دست‌آمده و دشمن دنبال ربودن آن از دست ماست و نبایستی به‌راحتی آن را از کف داد. همچنین موضع‌گیری‌ها و سخنرانی‌های برخی مسئولین و نوشتارهای جریانات داخلی به‌گونه‌ای بود که این تصور دشمن را تقویت که ایران از سرضعف و نیاز به برجام را می‌کرد و لذا امریکا پس از کشیدن شیرازه تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای، از آن خارج شد و تحریم‌ها را باز گرداندند. و غربی‌ها هم فقط وقت‌کشی کردند.

در اجرای قطعنامه 598 به‌گونه‌ای عمل شد که جای هرگونه سوءاستفاده از دشمن گرفته شد و حتی پس از پذیرش قطعنامه صدام با تقویت و حرکت نیروها به سمت مرزهای ایران ایستادگی ما را محک زده و با پاسخ کوبنده درهم شکستن تجاوز درباره بعث و نیز منافقین در عملیات مرصاد مواجه شد و پس‌ازآنکه دید ملت و مسئولین ایران از جنگ خسته نشده‌اند، تابع اجرای قطع‌نامه 598 شد. حتی در مبادله اسرا نیز مرحله‌ای کار انجام شد و ضمانت لازم برای عمل به تعهدات از دشمن گرفته شد ولی در اجرای برجام دولت ایران علی‌رغم دستور صریح و شفاف رهبری برای گرفتن ضمانت کافی در عمل به تعهدات، بسیاری از اقدامات بدون گرفتن ضمانت لازم اجرا شد و طرف غربی نیز مسرور از این اتفاق به بهانه‌های مختلف از اجرای تعهدات خود سر باز زد.

در قطعنامه 598، دیپلمات‌های ایران هرگز به قول یا وعده‌های شفاهی و حتی مکتوب بدون ضمانت دشمن اعتماد نشد ولی در برجام دیپلمات‌های ما به قول شفاهی و لبخندهای دشمن هم اعتماد کردند و نتیجه این اقدام این است که امروز دیپلمات‌های ما به‌صراحت می‌گویند علاوه بر روح برجام، جسم برجام نیز نقض شده است. لذا لازم است، به جهت عدم سو استفاده مجدد دشمن ونیز از تکرار آن در آینده شورای امنیت ملی کشورمان چاره‌اندیشی کند و هم راه اصلاح و جبران آن را پیش‌بینی کند.

یادداشت از دکترسیدجواد هاشمی فشارکی، مؤلف کتاب «فرهنگ موضوعی گام دوم انقلاب»