بررسی علم‌ورزی مردم‌گرای فقیهان شیعه در مجله شیعه‌شناسی

به گزارش ایکنا، در این شماره از مجله شیعه‌شناسی، مقالاتی با عناوین «تحلیل جایگاه شیعیان علوی در سوریه با استفاده از مدل راهبردی SWOT»، «بررسی ویژگی‌‌های پژوهشی نخستین کتاب شیعه در اصل عدل الهی (انقاذ البشر من الجبر والقدر)»، «حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی (نگاهی نو به ارشادنامه)»، «نقش ادریسیان در توسعه یک‌ جانشینی، شهرسازی و شهرنشینی در شمال آفریقا»، «علم‌ ورزی مردم‌‌گرا؛ بررسی موردی فقیهان شیعه در سده‌های هفتم و هشتم هجری» و «پژوهشی در تأثیر اندیشه‌های دینی در فرم و کارکرد قفل‌های دوره قاجار» منتشر شده است.

جایگاه شیعیان علوی در سوریه با استفاده از مدل راهبردی SWOT

در طلیعه نوشتار «تحلیل جایگاه شیعیان علوی در سوریه با استفاده از مدل راهبردی SWOT» می‌خوانیم: شیعیان علوی، یکی از فرقه‌های منشعب از تشیع با گرایش غالیانه محسوب می شوند. علویان امروزه بخشی از پیکر جهان تشیع را تشکیل می دهند که بیش‌تر مورخان، ظهور آن‌ها را در قرن سوم هجری می دانند. حاصل این تسلسل تاریخی، علویانی هستند که در حال حاضر در کشورهای ترکیه و سوریه استقرار یافته اند. مقاله حاضر، با طرح این پرسش که فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی علویان سوریه کدامند، سعی دارد با روش توصیفی تحلیلی و بهره‌گیری از مدل SWOT به تبیین جایگاه شیعیان علوی در سوریه بپردازد و راهبرد مناسب را در جهت ارتقای موقعیت آن‌ها ارایه دهد. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از یافته ها، بیان‌گر این واقعیت است که علویان سوریه با برخورداری از جمعیت حداقلی، اتخاذ موضع ضداسراییلی، عدم‌برخورداری از پشتوانه قوی اقتصادی و روبه‌رو شدن با اجماع جهانی علیه دولت بشار اسد، می‌توانند با انتخاب راهبرد تدافعی و بهره‌مندی از سیاست‌های سازنده و مسامحه گرایی و پیگیری اصلاحات اجتماعی و اقتصادی گسترده و پرهیز از فرقه‌گرایی، در جهت بهبود جایگاه خود در سوریه گام بردارند.

نخستین کتاب شیعه در اصل عدل الهی

نویسنده مقاله «بررسی ویژگی‌‌های پژوهشی نخستین کتاب شیعه در اصل عدل الهی (انقاذ البشر من الجبر والقدر)» در طلیعه نوشتار خود آورده است: رساله انقاذ البشر من الجبر و القدر اثر سیدمرتضی علم‌الهدی، نخستین اثر مستقل عالمان شیعه در اصل عدل الهی به شمار می‌‌رود. گذشته از پیش‌گامی این رساله دارای سه ویژگی دیگر نیز هست: جامعیت، شاخصه‌‌های پژوهشی و ویژگی‌های اخلاق علمی. رساله انقاذ البشر علی رغم کوتاهی، سرفصل‌های اصلی بحث عدل الهی؛ هم‌چون خلق افعال، جبر و اختیار، ادله سمعی و عقلی اصل عدل، معنای اسناد قبایح (مانند اضلال) به خداوند، و طرح مساله شر و پاسخ‌های آن را دربرگرفته است. این رساله، ویژگی‌های یک متن پژوهشی را دارد: عنوان‌‌گذاری درست و بجا، وجود دو بخش چکیده و پیشینه پژوهش، بیان انگیزه پژوهش، چینش منطقی مباحث، استدلال به قرآن کریم، استناد به روایات نبوی و سخنان صحابه و تابعین، و البته داوری خردمندانه عقل در همه مباحث. همچنین این رساله، نمونه‌‌ای برتر از رعایت اخلاق علمی پژوهشی است: بیان کامل نظریه رقیب و ادله آن، دوری از فرقه‌‌گرایی و حذر از توهین به مذاهب، و ابتنای پژوهش بر اصل امر به معروف و نهی از منکر. بررسی ویژگی‌های پژوهشی و اخلاق علمی این رساله، تاریخچه پژوهش، به ویژه در جهان اسلام را آشکار می‌کند.

حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی

در طلیعه نوشتار «حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی (نگاهی نو به ارشادنامه)» می‌خوانیم: آیا امکان اثبات حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی وجود دارد؟ در نوشته پیش‌ رو، با این سؤال اصلی و با روش تحلیل متن، به سراغ نامه میرزای قمی به آقامحمدخان قاجار موسوم به «ارشادنامه» رفته‌ و به تقسیمی ابتکاری از حکومت دست یافته‌ایم؛ تقسیمی که مکمل تقسیم‌بندی بسیط میرزا از حکومت است، به دو نوع استحقاقی (حکومت کسانی که مستحق دریافت حاکمیت‌ جامعه‌اند؛ هم‌چون حکومت پیامبران الهی و اهل‌بیت) و امتحانی (حکومت کسانی که خداوند حاکمیت جامعه را از باب استدراج و امتحان به ایشان واگذار کرده است؛ هم‌چون حکومت فرعون و نمرود). این تقسیم‌بندی نوآورانه، در نهایت پژوهش‌گر را به دو نکته مهم در اندیشه  سیاسی مرحوم میرزا رهنمون می‌شود: یکی، امکان حکومت فقیه که از جمله انواع حکومت استحقاقی از دیدگاه میرزای قمی به شمار می‌آید و دوم، اثبات مشروعیت سلطنت پادشاهان که در یکی از حالت‌ها، حکومتی ملحق به حکومت استحقاقی و مشروع خواهد بود.

علم‌ورزی مردم‌گرا؛ فقیهان شیعه در سده‌های هفتم و هشتم هجری

در طلیعه نوشتار «علم‌ورزی مردم‌گرا؛ بررسی موردی فقیهان شیعه در سده‌های هفتم و هشتم هجری» آمده است: یکی از ویژگی‌های مهم علم در اندیشه اسلامی، سودمندی آن است. این ویژگی که از آیات و روایات سرچشمه می‌گیرد، همه ارکان و اجزای نهاد علم در گستره تمدن اسلامی را از خود متاثر ساخته است. تنوع محیط‌های آموزشی، آسان بودن شکل‌گیری فضای آموزش، قرار گرفتن مدارس در مراکز پرجمعیت شهر مانند بازار و در دسترس بودن عالمان، از جمله پیامدهای این ویژگی علم به شمار می‌رود. اهتمام عالمان دینی به نیازهای جامعه و هم‌سو قرار دادن اندوخته علمی‌شان با رفتار اجتماعی‌ در مناسبات خود با مردم و گروه نخبگان و صاحبان قدرت و یا حتی پذیرش مناصب سیاسی توسط ایشان را نیز می‌توان در همین چارچوب قرار داد. علم‌ورزی فقیهان شیعه در سده‌های هفتم و هشتم هجری در قلمرو ایران و عراق، نشان‌دهنده آن است که این فقیهان، مردم‌گرایی را در عرصه‌هایی مانند عرف‌گرایی در صدور فتوا، توجه به خواسته‌های شیعیان مناطق مختلف، توجه به خواسته‌های علمی غیرمسلمانان، ادعیه‌نگاری، و مقتل‌نگاری دنبال کرده‌اند.