احیای معارف وحیانی در ظرف دعا و حمایت مخفیانه از قیام‌ها؛ راهبرد امام سجاد(ع)

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن پویا، عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، به ارائه توضیحاتی در زمینه سیره زندگی امام سجاد(ع) پرداخت و با اشاره به اقدامات حضرت(ع) پس از واقعه کربلا بیان کرد: واقعه عاشورا به سه بخش تقسیم می‌شود؛ اول قبل از واقعه که جریان حرکت و خطبه‌های امام حسین(ع) است، دوم خود واقعه عاشورا و سوم پس از واقعه عاشور که رسالت آن بر عهده فرزندان و اهل بیت امام حسین(ع) بود. در بخش سوم دو نفر به لحاظ جایگاه و به لحاظ تأثیرگذاری از همه شاخص‌تر بودند که یکی امام سجاد(ع) و دیگری حضرت زینب(س) است.

وی افزود: امام سجاد(ع) پس از واقعه کربلا در بند اسارت قرار گرفت و زنجیر در گردنشان بود، از طرفی یزیدیان هم خودشان را فاتح می‌دانستند و پیروزمندانه از کربلا برمی‌گشتند. حال تصور کنید که چه وضعیتی برای حضرت(ع) وجود داشته است. امام(ع) در ظاهر در بند اسارت بود، اما در اصل کاری را که باید می‌کردند انجام دادند. آنها که امام سجاد(ع) را می‌شناختند که تکلیفشان روشن بود، اما ایشان  خود را برای آنانی که حضرت را نمی‌شناختند، به زیبایی معرفی می‌کردند و وقایع صحرای کربلا را به وجهی اثربخش شرح می‌دادند. ایشان خطبه‌هایی متعددی خواندند و به بیان حقایقی پرداختند که اهداف قیام عاشورا را در روشنگری جامعه به ثمر رساند.

احیای معارف اسلام در قالب دعا

وی با اشاره به صحیفه سجادیه و نحوه شکل‌گیری آن، بیان کرد: پس از بازگشت از کربلا، ایشان در محاصره مأموران حکومت بود و پس از خطبه‌هایی که خوانده بود، جایگاه خود را متزلزل می‌دیدند، اما امام سجاد(ع) رسالت خود را در این دیدند که از طریق مضامین دعایی که تحت عنوان صحیفه سجادیه است، نقش خود را ایفا کنند و معارف نبوی را ترویج دهند. حضرت(ع) به مناسبت‌های مختلف مانند آغاز یا پایان ماه رمضان به دعا اقدام و با این روش حقایق اسلام را تبیین می‌کردند. ائمه(ع) دیگر این موقعیت را داشتند که کلمات خود را مطرح کنند و به صورت حدیث نقل شود، اما این موقعیت برای امام سجاد(ع) وجود نداشت و تصمیم گرفتند با این روش میراث نبوی را احیا کنند.

پویا با پرداختن به بن‌مایه قرآنی صحیفه سجادیه، تصریح کرد: یکی از تأکیدات ائمه(ع) تکیه بر قرآن بود. اگر با دقت صحیفه سجادیه را بخوانید، جایگاه قرآن به وضوح در آن دیده می‌شود و مشخص است که حضرت چگونه از معارف قرآنی بهره برده‌اند؛ برای نمونه همواره حضرت(ع) با حمد الهی آغاز می‌کنند و حال آنکه در نماز نیز همواره سوره حمد را می‌خوانیم. یک نمونه دیگر دعای ختم قرآن ایشان است که تمام حقایقی که در قرآن دنبال می‌کنیم را حضرت(ع) به زبان دعا بیان فرموده است. از طرفی رساله حقوق هم این شأن را دارد و ایشان حق تمام ارکان جامعه اعم از حاکم، مسئول و ... را مطرح کرده است.

وی با اشاره به نقش امام(ع) در شکل‌گیری قیام‌هایی نظیر قیام مختار، بیان کرد: با توجه به محدودیت‌های خاصی که برای امام(ع) از طرف حکومت به وجود آمده بود، ایشان نمی‌توانست به صورت علنی موضعی در این زمینه‌ها اتخاذ کند، اما نکته مهم این است که ایشان مخالفتی نداشتند و این کار نوعی تأیید بود و گاهی به خواص می‌فرمودند و دعا می‌کردند که این‌ها خود نشانه حمایت ایشان است. شاید اگر امام سجاد(ع) به صورت علنی از این قیام‌ها حمایت می‌کردند، کارشان دشوارتر می‌شد. بنابراین تاکتیک مخفی را اتخاذ کردند و همین که کار آنها را رد نمی‌کردند، خود نشانه تأیید بود.

نسبت مستقیم دینداری مردم با رفتار حاکمان

وی در بیان چرایی فاصله گرفتن از آموزه‌های صحیفه و دیگر تعلیمات دینی، اظهار کرد: فاصله گرفتن از صحیفه سجادیه جای خود دارد، اما ما از آموزه‌های قرآنی هم کمتر بهره می‌بریم. درست است که مسائلی نظیر حفظ و قرائت قرآن وجود دارد و در جای خود ارزشمند است، اما آنچه اهمیت بیشتری دارد عمل به قرآن است. از طرفی نگاه مردم به حاکمان و عالمان دینی است. در روایات هم آمده است که اگر اعمال و رفتار این قشر از جامعه مطابق با معارف دینی نباشد، مردم از دین زده می‌شوند؛ برای نمونه اگر پدری در منزل اهل نماز باشد، اما در عین حال با فرزند و همسر خود بدرفتاری کند حقوق آنها را ضایع کرده و نمی‌تواند آنها را به دین جذب کند.

پویا تصریح کرد: یکی از علت‌های مهم بی‌توجهی یا کم‌توجهی قشر زیادی از مردم به این معارف به ویژه صحیفه سجادیه و آموزه‌های امام سجاد(ع) به عمل ما برمی‌گردد. ما که مدعیان دین هستیم و باید در رفتار خود آموزه‌های دینی را متجلی سازیم، اگر درست رفتار کنیم، موجب جذب مردم به سمت دینی می‌شویم، در غیر این صورت دافعه ایجاد می‌کنیم.