آزادی نظریه‌پردازی و درک اقتضائات روز؛ لوازم میان‌رشتگی/ حرف‌های تکراری بیشتر خریدار دارد
حجت‌الاسلام خانمحمدی با بیان اینکه نهال‌فروشی حوزه علمیه، ضعف در تدوین متون و «نوناخواهی» مهم‌ترین موانع تحول در مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم است، گفت: یکی از مؤلفه‌های شکل‌گیری تمدن نوین، آزادی بیان است تا افراد بتوانند آزادانه و بدون هزینه نظریه‌پردازی کنند، اما امروز افراد کمتر جرئت نظریه‌پردازی دارند؛ لذا کسانی مورد اقبال قرار می‌گیرند که حرف‌های گذشته را تکرار کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خانمحمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در گفت‌وگو با ایکنا، در تبیین وضعیت مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم در حوزه علمیه اظهار کرد: امروز رشته‌هایی مانند قرآن و علوم اجتماعی، قرآن و روان‌شناسی در حوزه وجود دارد. جامعةالمصطفی(ص) بسیاری از این عناوین را دارد و دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز گرایش‌هایی را با عنوان سیاست‌گذاری فرهنگی، جامعه‌شناسی و ... با رویکرد میان‌رشته‌ای دارد.
وی افزود: در این رشته‌ها دانشجویان مباحث ارتباطات، جامعه‌شناسی، مدیریت و ... را می‌خوانند و پایان‌نامه‌هایشان را با رویکرد قرآن و حدیث و حکمت متعالیه ارائه می‌دهند؛ بنابراین عمده مطالعات و آموزش‌ها در حوزه رویکرد میان‌رشته‌ای با علوم جدید است. بنابراین این مطالعات و آموزش‌ها شروع شده است، اما اینکه چقدر موفق بوده و توان داشته‌ایم، مسئله دیگری است، ولی اصل رشته‌ها کلید خورده‌اند؛ البته برای موفقیت این رشته‌ها مقداری قضاوت زود است و 20 تا 30 سال زمان زیادی در این عرصه‌ها نیست، گرچه می‌توانستیم بیشتر هم موفق باشیم.
استاد حوزه و دانشگاه در مورد موانع مطالعات میان‌رشته‌ای تصریح کرد: یکی از مؤلفه‌های شکل‌گیری تمدن نوین آزادی بیان است تا افراد بتوانند آزادانه نظریه‌پردازی کنند و برای آنان هزینه به همراه نداشته باشد، ولی ما چون بسته فکر می‌کنیم، افراد کمتر جرئت نظریه‌پردازی پیدا می‌کنند؛ لذا کسانی مورد اقبال قرار می‌گیرند که حرف‌های گذشته را تکرار کنند.
نوناخواهی؛ مانعی برای تحولات میان‌رشته‌ای
وی اظهار کرد: افراد اگر نظر جدید بدهند در حوزه علمیه نوعی نگرش و گرایش نوناخواهی یا misoneism وجود دارد که مانع آنان است؛ مثلاًً برخی تصور می‌کنند که نظرات فقهی فلان مجتهد دوره قاجاریه و صفویه حرف اسلام است و قابل نفی نیست، در حالی که اقتضائات امروز از گذشته بسیار متفاوت شده است و باید فقها با نگاه امروزی به آن بپردازند که در آن صورت احکام هم متفاوت خواهند شد.
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: ما اصول ثابتی داریم، ولی احکام ثابت نیستند. لذا در چارچوب اصول می‌توان برای فروعات نظریه‌پردازی کرد؛ مثلاً در گذشته فقها می‌گفتند که خرید و فروش خون حرام است، ولی امروز کسی این حرف را نمی‌زند؛ بنابراین اگر کسی بگوید خون باید به صورت هدیه باشد ممکن است افراد اندکی حاضر باشند خونشان را هدیه بدهند و لذا بیماران زیادی بر اثر کمبود خون می‌میرند. مثال دیگر در بحث قرض و تورم است، امروز با این تورم افسارگسیخته ارزش پول روزانه و هفتگی تغییر می‌یابد و اگر کسی یکسال پولی را قرض دهد ارزش آن خیلی کاهش خواهد یافت. بنابراین نیازمند اجتهاد در این مقولات هستیم تا افراد بر اثر قرض دادن متضرر نشوند.
حوزه نهال‌فروشی می‌کند
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: یکی دیگر از موانع برای مباحث میان‌رشته‌ای، دشواری این کار است؛ اگر کسی بخواهد مباحث زکات، صلات و ... را مطرح کند، چون در گذشته خیلی مطرح شده و اصطلاحاً 1200 سال چکش‌کاری شده است، می‌تواند روزی دو درس خارج بگوید، ولی در مباحث جدید دو هفته مطالعه برای یک جلسه درس لازم است. هر کسی هم زیر بار نمی‌رود و خیلی‌ها راحت‌ترند مباحث گذشته را بگویند و خود را وارد مسائل سخت پژوهشی نکنند.
وی با بیان اینکه نظام حوزه باید از پژوهشگران حمایت کند، افزود: در حوزه علمیه سیستم‌هایی باید درست شود تا اجتهاد به سمت پژوهش‌های موضوع‌محور برود و مسائل را مستقلاً بررسی کنند. این مسئله وقت زیادی می‌برد و از طرف دیگر در حوزه از پژوهشگران حمایت هم نمی‌شود یا کمتر حمایتی صورت می‌گیرد؛ سیستم حوزه بماهو حوزه هیچ حمایتی از طلاب پژوهشگر ندارد، مگر کسی هیئت علمی جایی باشد و در حوزه هم تدریس کند. در حوزه عضو هیئت علمی هم نداریم و همین سبب شده تا همه افراد خوش استعداد جذب حوزه نشوند. به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی حوزه نهال‌فروشی می‌کند و برخی طلاب بااستعداد به جای رسیدن به درجه اجتهاد، به خاطر مشکلات مالی جذب نهادهای مختلف می‌شوند و این یکی از آسیب‌های جدی در حوزه هست.
ضعف در تدوین متون میان‌رشتگی
خانمحمدی در پاسخ به این سؤال که آیا متون به اندازه کافی وجود دارد؟ اظهار کرد: به صورت متفرق کتب و مقالاتی وجود دارد، عمدتاً مقالات خودم را عرضه می‌کنم، زیرا متون مقبول علمی حوزوی و کتابی که عمده اساتید به آن ارجاع دهند، نداریم و یا کمتر داریم؛ در تولید متون مناسب میان‌رشته‌های قرآن و علوم بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. افرادی که مدعی هستند و شعار می‌دهند متأسفانه خیلی کم عمل کرده‌اند.
وی در مورد ضرورت مباحث میان‌رشته‌ای و مخالفت برخی افراد با آن گفت: در این عرصه هر کسی استعداد دارد باید تلاش کرده و اثر علمی تولید کند. البته به مخالفان هم مجال کافی داده شود تا سخن خود را بگویند و تا این فضا به مخالفان داده نشود، موافقان هم موفق نمی‌شوند؛ باید با آزادی کامل مطالب بیان شود و آثار نقد شوند.
خانمحمدی تأکید کرد: جریان علمی با شعار پیش نمی‌رود و باید با عمل پیش برود حتی نظریه‌پردازان خوشان نمی‌دانند، نظریه‌پردازند و اگر مدعی شوند شبیه شعار است، باید نظریه ارائه شود و جامعه علمی آن را نقد کند و در نهایت نظریه پذیرفته شود. کرسی و میزگردهای مطالعات میان‌رشته‌ای داریم، ولی عمدتاً این کرسی‌ها ترویجی است و نظریه‌پردازی بسیار کم است، گرچه آمار دقیقی در این خصوص ندارم، ولی می‌دانم نظریه‌پردازی کم است یا در مواردی با شبهه روبه‌روست و گفته می‌شود که مثلاً این مطلب نظریه‌پردازی نیست؛ لذا به صورت کلی این بحث نهادینه نشده است.
انتهای پیام
