مفهوم بدیع بودن خدا چیست؟ / پاسخ به شبهه اراده خدا و خلقت 6 روزه جهان

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن فقیهی، استاد حوزه علمیه، امروز، اول آذرماه در ادامه مباحث تفسیری سوره بقره به آیه 117 «بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» اشاره کرد و گفت: معنای «بدیع» این است که گاهی چیزی از ماده آن که موجود است، درست می‌شود، اما گاهی ماده چیزی هم وجود ندارد و خلق می‌شود که این فقط اختصاص به خدا دارد؛ لذا خدا عالم را از عدم آفرید.

آیت‌الله فقیهی با بیان اینکه خالق با بدیع تفاوت دارد، زیرا خالق چیزی را پدید می‌آورد، اما بدیع از عدم می‌آفریند و خلق می‌کند، افزود: برای موجودشدن اشیاء، فقط اراده خدا کافی است و این طور نیست که خدا دستوری بدهد. انسان برای ایجاد چیزی مانند درست کردن چای، مقدماتی را انجام می‎دهد، اما گاهی برخی امور مانند دیدن جسم یا حرکت اعضای بدن با اراده انسان صورت می‌گیرد؛ خداوند هم همه موجودات عالم را با اراده خود آفریده است.

استاد سطح عالی حوزه اظهار کرد: «يَقُولُ» در اینجا به معنای گفتار نیست و همین که خدا اراده کرد، موجودی ایجاد می‌شود؛ «بدیع» هم از ماده بدع به معنای اختراع بدون الگوی پیشین است؛ خداوند در ارتباط با موجودات و عالم آفرینش هم خالق و هم بدیع است؛ «قَضَى» هم به معنای حکم مبرم و قطعی و بدون بازگشت و تردید است. قضی هم گاهی در امور تشریعی به کار رفته و گاهی در امور تکوینی کاربرد دارد. 

مفهوم بدیع

آیت‌الله فقیهی افزود: قضای تکوینی حکم مبرم تکوینی مانند برد و سلام شدن آتش بر ابراهیم(ع) است، اما گاهی تشریعی است، مانند حج، زکات و صلاة و ...؛  یعنی وقتی خداوند امری تشریعی را فرمود، مؤمن و مؤمنه نمی‌توانند منکر آن شده و انجام ندهند، همان طور که در آیه «وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ»(احزاب/36) فرمود.

استاد سطح عالی حوزه اضافه کرد: خداوند با تعبیر بدیع می‌خواهد بفرماید نسبت‌های نادرستی را که یهودیان و مشرکان به خدا می‌دهند که او شریک دارد؛ یا فرشته‌ها فرزند او هستند، درست نیست، خدا عنصر مادی برای به وجود آوردن موجودات لازم ندارد. در اینجا سؤالی مطرح است و آن اینکه آیا همه موجودات بدیع هستند یا برخی از آنها؟ زیرا زاد و ولد در موجودات جز آفرینش اولیه براساس قانون علت و معلول است.   

وی افزود: نسل اول موجودات عالم بدیع بودند و در مراحل بعد، براساس قانون علیت شاهد تزاید نسل‌ها هستیم، لذا شاید بدیع در اینجا صدق نکند، اما قطعاً در مرحله نخست بدیع بوده و از عدم آفریده شدند. لذا آفرینش تک تک موجودات بدیع نیست، بلکه من حیث المجموع، بدیع است و خدا همه چیز را از عدم آفریده است.

همه موجودات عالم بدیع‌اند

استاد سطح عالی فقه و تفسیر حوزه علمیه اظهار کرد: احتمال دیگر در این زمینه آن است که اصولاً همه موجودات در عالم بدیع هستند و هیچ چیزی را در عالم نمی‌یابیم که مانند هم باشند، زیرا خطوط انگشتان انسان و سر انگشت او با هیچ انسانی دیگری شباهت ندارد؛ حتی دو برادر دوقلوی همسان هم با هم تفاوت دارند؛ دو برگ درخت هم مانند هم نیستند، لذا با پذیرش این نکته و اثبات علمی که تا حدودی ثابت شده است، همه آفرینش اعم از ریز و درشت، بدیع است.

پاسخ به یک تناقض

وی اضافه کرد: برای بدیع بودن، دو احتمال وجود دارد؛ یکی بدیع بودن خلقت اولیه و دیگری خلقت تمامی موجودات و اجزای آفرینش؛ امام علی(ع) فرمودند: «یقول لمن اراد کونه کن ... و یکون لا بصوت یقرء»؛ «کن فیکون» لفظ و صوت از سوی خدا نیست، بلکه کلام خدا همان اراده‌ای است که انشاء فرموده است. برخی اشکال می‌کنند که خداوند در برخی آیات فرمود که آسمان و زمین در شش روز خلق شده، آیا این مسئله در تضاد با اراده فوری خدا نیست؟

آیت‌الله فقیهی در توضیح این مطلب بیان کرد: اراده خدا وقتی تعلق گرفت، موجودات به اندازه وسعت و توانایی و لیاقشتان فیض را دریافت می‌کنند و دریافت فیض از طرف فیاض مشکلی ندارد، بلکه از طرف دریافت‌کننده مشکل وجود دارد؛ برخی افراد به مقامات عالیه می‌رسند و برخی بسیار کم مانند درس و بحث که هر کسی به اندازه توانش دریافت می‌کند. خلق آسمان در شش روز به معنای نبودن اراده فوری و آنی نیست، اما آفرینش ظرفیت دریافت خلقت آنی را نداشت.