راز ماندگاری و برتری آثار سیدمرتضی، نوآوری و اتقان علمی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حیدر بیاتی، پژوهشگر و استاد عرب‌زبان حوزه علمیه، 15 آذرماه در اولین نشست کنگره سیدمرتضی علم الهدی با عنوان «آثار مفقود سیدمرتضی(ره)؛ بازیابی و تحقیق»، گفت: سیدمرتضی یکی از 5 اندیشمند تاریخ شیعه است که زعامت علمی وی تا مدرسه حله تداوم داشت. سید دارای چنان قالب نو و به‌روزی در آثار بود که نه تنها در دوره خویش، بلکه بعد از آن هم نظریاتش غالب بود. همچنین مستدل بودن اندیشه سید یکی از ویژگی‌های ایشان است.

وی با بیان اینکه بناکردن اندیشه مستحکم براساس عقل، علم و یقین، از دیگر ویژگی‌های این عالم بزرگ شیعه است، اظهار کرد: تربیت شاگردان مبرز و عالم از دیگر عوامل بقای اندیشه سیدمرتضی است. تعداد شاگرانی که نام آنها به ما رسیده، 40 نفر است، گرچه حتماً بیش از این تعداد هستند. هرکدام از این شاگردان خودشان در قله هستند که برخی از آنها شیخ طوسی، ابوصلاح حلبی، نجاشی و ... بودند.

بیاتی با بیان اینکه از دیگر دلایل بقای وی، آثار بزرگ سید همچنین نوشتن کتاب برای  پاسخ به سؤالات دینی است، اظهار کرد: ایشان 60 سال مشغول نوشتن و تألیف اثر بوده است؛ این کتب به چند گونه تقسیم می‌شوند که 117 عنوان کتاب را به صورت قطع به وی نسبت می‌دهیم و آثار مشکوک در انتساب به ایشان هم 95 اثر است که مجموعاً 212 اثر و کتاب و رساله است. 16 کتاب هم در اینکه اشتباهاً به سید نسبت داده شده، قطعی است. اتفاقاً همین انتساب‌های اشتباه گاهی سبب برداشت متفاوتی از سید شده و او را به برخی رویکردهای فکری منسوب دانسته‌اند.

این پژوهشگر با اشاره به کتب موجود و مفقود سید، اظهار کرد: کتاب‌های مفقود آن‌هایی هستند که فقط نام آنها به ما رسیده و هیچ مطلبی از آن وجود ندارد و آثاری که بخش‌هایی از آن رسیده است. این کتب در دو یا سه قرن بعد از سید در مدرسه حله وجود داشته است و برخی از علما از جمله علامه حلی از آن نقل کرده است و پس از مدرسه حله نسخه این کتاب معدوم شده است. نقل‌های که محقق حلی از این کتاب داشته است، هنوز هم وجود دارد.

بازآفرینی برخی آثار سیدمرتضی

وی افزود: ما سعی کرده‌ایم نقل‌های سید را در حد توان از آثار بزرگان دیگر جمع‌آوری کنیم که در یک جلد با عنوان «التراث المفقود» جمع‌آوری شده است. با این روش، حتی در برخی موارد تا 80 درصد یک کتاب را بازآفرینی و احیاء کردیم؛ یکی از فواید این کار جمع‌آوری همه آثار قلمی محققانی مانند سید است. یکی دیگر از فواید بازسازی کتب در این است که اگر در آینده کنابی یافت شود و آن را به سید منتسب کنند، به راحتی می‌توانیم بین این دو مقابله کنیم.

حیدر بیاتی با بیان اینکه احیا و آشناشدن با میراث گذشتگان از موضوعات مهم است، تصریح کرد: تعداد زیادی از آثار قلمی ایشان در آثار پراکنده نقل شده و در مجموعه آثاری که تولید شده همه سخنان وی نیامده است زیرا ولو در حد یک خط و یک صفحه از سیدمرتضی در برخی آثار وجود دارد، اما در این مجموعه نیست، لذا بازسازی مابقی آثار مفقود سید هم ضروری است.

این پژوهشگر حوزه علمیه بیان کرد: شیخ مفید رساله‌ای به نام «عزیه» دارد که مفقود شده است؛ شیخ طوسی روایتی در مورد انتقال اجساد مردگان به عتبات نقل کرده است، اما محققان گفته‌اند این روایت جز در مصباح شیخ طوسی دیده نمی‌شود و در آن تردید کردند، در حالی که اگر رساله «عزیه» تصحیح می‌شد، این روایت در آنجا بود، زیرا ایشان نقل کرده است.

دوقرن حاکمیت اندیشه سیدمرتضی

وی افزود: میراث سیدمرتضی بیش از دو قرن اندیشه حاکم در تشیع بوده است، اما با پیدایش مدرسه حله علمای دیگر، آراء جدیدی ارائه کردند و به خصوص به آثار کلامی وی بی‌مهری شده است. البته در دوره معاصر توجه خوبی شده و همه آثار وی تصحیح شده است. به خصوص بعد از صنعت چاپ برخی آثار مانند طرابلسیات وی اصلاً چاپ نشده بود. 

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: توجه بیش از حد به مباحث فقهی و کنار نهادن مسائل کلامی از جمله بی‌مهری‌ها به سیدمرتضی است، اظهار کرد: رملیات 5 مسئله کلامی و تنها دو مسئله فقهی دارد، ولی در نسخه‌ها فقط رملیات فقهی به دست ما رسیده و مباحث کلامی کنار گذاشته شد، به گونه‌ای که بسیاری از افراد تصور می‌کنند که این رساله فقهی است و نه کلامی.

وی افزود: نسخه‌ای از سیدمرتضی در کتابخانه آیت‌الله مرعشی وجود دارد که برای اوایل قرن 9 است و ناسخ فقط بخش فقهی را استنساخ کرده و مقدمه و خاتمه آن را که اشاره به مباحث کلامی داشته حذف کرده است و نام آن را هم «الفرائض» گذاشته در حالی که سید چنین اثری ندارد.

بیاتی بیان کرد: خطبه‌ای از حضرت صدیقه را سید با خط خود نوشته است که مجلسی به آن اشاره کرده است؛ این خطبه کوتاه خطاب به امام علی(ع) است. همچنین نامه سیدمرتضی به کراجکی و سه اجازه از او هم جمع‌آوری شده و به دست ما رسیده است؛ اجازه دیوان و فهرست مصنفات به دو تن از شاگردانش موجود است.

استواری اندیشه سید

وی افزود: مسائل محمدیات اولین رساله بازسازی شده از سیدمرتضی است که از طرف شریف محمدی (از سادات) از سیدمرتضی پرسیده است؛ این مسائل 5 مسئله است و عناوین هر کدام ذکر شده است؛ چهار مسئله موجود است و به صورت پراکنده و بدون اشاره به مسائل «محمدیات»، چاپ شده است.  

وی در خاتمه تأکید کرد: این عالم شیعی اندیشه ثابت، محکم و استواری داشت و در زمره کسانی نبود که هر چندسال یکبار و بنابر تغییرات زمانه و شرایط، به تغییر رأی بنیادین رو بیاورد.