قرآن در سبک و ساختار سرمشق تربیتی است / اثرگذاری تفسیر در اصلاح رفتار و فکر

علی اسعدی، نویسنده کتاب «تفسیر تربیتی قرآن؛ چیستی و مؤلفه‌های آن»، در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: مقدمه شکل‌گیری این اثر، کتاب جریان‌شناسی تفسیر تربیتی است که پژوهشگاه حوزه و دانشگاه آن را چاپ کرد. جریان‌شناسی ناظر به گذشته تفسیر تربیتی است که در آن سیر تحولات و تطورات این نوع تفسیر از صدر اسلام پیگیری شده و این اثر ناظر به آینده تفسیر تربیتی است. 

وی با بیان اینکه تفسیر تربیتی از دوره پیامبر شروع شده و در دوره ائمه(ع) توسعه یافت و تفسیر تربیتی عرفانی، اجتماعی و واعظانه گونه‌هایی از آن است، اظهار کرد: در دهه‌های اخیر بحث تفسیر تربیتی سبب شده که چیستی و مؤلفه‌های آن بیشتر مورد واکاوی و تدقیق قرار بگیرد. البته این کتاب دستاورد پایان‌نامه دکتری بنده است.

تفسیر تربیتی؛ ویژگی تمام آیات

اسعدی با ذکر اینکه تربیت در معنای عام و خاص بحث شده است، تصریح کرد: در این اثر بحث تفسیر تربیتی در معنای عام و خاص تبیین شده است و تأکید کردم که تفسیر تربیتی ویژگی همه آیات قرآن است نه فقط بخشی از آیات؛ یعنی مفسر همه آیات قرآن را از منظر و افق تربیتی نگاه می‌کند نه منظر فلسفی، کلامی و فقهی و از شاخصه‌های دانش تربیت مانند مبانی و اصول و روش‌های تربیتی در تفسیر بهره می‌برد. بنابراین برای ارائه مدل مطلوب از تفسیر تربیتی باید اجزا و مؤلفه‌های آن را بررسی کنیم. دو فصل اثر به ویژگی‌های تفسیر و اجزای آن از حیث نگرش و ابزار پرداخته و در بحث نگرش به مقصدگرایی، جامع‌نگری و شوق‌آفرینی اشاره شده است.

مدرس و محقق دانشگاه با بیان اینکه قرآن کريم هم از نظر سبک و ساختار و هم درون‌مايه و محتوا، منبع و سرمشق مهمی برای مربيان و متربيان است، اظهار کرد: ویژگی این کتاب آن است که ذهنی و انتزاعی کار نکرده، بلکه نمونه‌هایی از نگاه‌های تربیتی در آن بیان شده است. در فصل دوم برای رسالت‌های تربیتی نمونه‌های متعددی ذکر شده که تفسیر آیه وقایه یکی از این نمونه‌‌هاست. در فصل چهارم هم به ابزارهای تفسیر تربیتی پرداخته شده است، زیرا تفسیر تربیتی با هدف اثرگذاری بر مخاطب برای اصلاح رفتار و فکر او نوشته می‌‌شود. از این رو باید به ابزارهای آن مانند قصص، شعر، داستان و تمثیل توجه شود.

رسالت مفسر تربیتی

اسعدی گفت: اولین رسالت مفسر تربیتی، برجسته کردن آموزه‌های تربیتی قرآن کریم است، همان‌طور که رسالت تفسیر کلامی و علمی این است که آموزه‌های کلامی و علمی قرآن را برجسته کند، رسالت خاص‌ این تفسیر آن است که عناصر خاص تربیتی را در نظر بگیرد و از آن گزاره‌ها، مبانی، اصول و روش‌های تربیتی را استخراج کند تا در پرتو نظام و نظریه تربیتی اسلام ارائه شود.

وی با تأکید بر اینکه معتقدیم که قرآن و سنت نظام تربیتی منسجمی دارند، افزود: یکی از مهمترین رسالت‌های تفسیر تربیتی آن است که مبانی و پایه‌هایی را ایجاد کند که دانشمند علوم تربیتی بتواند نظام تربیتی اسلام را از آن استخراج کند. این کار از دو مسیر تفسیر تربیتی و موضوعی می‌تواند انجام شود و قابلیت‌های این دو روش در کتاب بررسی شده است. مثلاً از آیه وقایه چندین مبنا، اصل و روش تربیتی استخراج شده است و آن را در مقابل دیدگان مخاطب قرار داده‌ایم تا نشان دهیم که مفسر تربیتی می‌تواند در همه آیات با چنین نگاهی وارد شود؛ البته برای موفقیت در این عرصه باید مفسر هم با دانش تربیتی روز و هم با تربیت اسلامی و آیات قرآن و روایات آشنا باشد.

اسعدی اظهار کرد: مثلاً در آیه وقایه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ»(تحریم/6) اولین بحث تربیتی، خطاب «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» است؛ خطاب از شیوه‌های آموزش و مرتبط با اصل جذب مخاطب و ارتباط است؛ یکی از روش‌های جلب مخاطب از سوی قرآن همین خطاب‌هاست تا انگیزه یادگیری و توجه به محتوای آموزشی بیشتر شود.

خطاب‌های قرآن تابعی از مهر و قهر الهی است

نویسنده کتاب «تفسیر تربیتی قرآن؛ چیستی و مؤلفه‌های آن» با بیان اینکه روش محبت از روش‌های مؤثر جذب مخاطب است، تصریح کرد: خطاب‌های قرآن تابعی از مهر و قهر الهی است؛ خطاب «آمنوا» خطاب محبت و رحمت از سوی خداوند رحیم است که رحمتش همه جا را فراگرفته است. بخشی از این آیه به ساحت‌های تربیتی یعنی تربیت خانوادگی، جنسی، اجتماعی و ... اشاره می‌کند که از هر کدام به برداشت‌هایی ارائه شده و در برخی موارد استخراج چندین ساحت از یک آیه کوتاه اعجاب‌آور است.

یادآور می‌شود، این کتاب در 420 صفحه و شمارگان 400 نسخه از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده و در اختیار علاقه‌مندان حوزه تفسیر قرآن قرار گرفته است.