مرجعیت علمی قرآن سد محکم در برابر استعمار جدید است / تشریح مبانی، دلایل و نتایج مرجعیت قرآن

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، استاد جامعه المصطفی(ص) شامگاه چهارشنبه، 15 بهمن ماه در هفتمین نشست مرجعیت علمی قرآن با عنوان «دلایل و پیامدهای مرجعیت علمی قرآن کریم»، گفت: گاهی مرجعیت علمی به معنای امضایی است مانند حدیث که از طریق عرضه به قرآن سنجش می‌شود، گاهی منبع بودن برای برخی علوم مانند فقه است، گاهی به مفهوم پاسخگویی به سؤالات زمان، گاهی منبع معرفتی در کنار عقل و حس، گاهی مرجعیت الگویی و پارادایمی و گاهی در مفهوم سرچشمه برای علوم بودن است.

وی با بیان اینکه مبانی مرجعیت علمی قرآن چند مورد شامل؛ حقانیت قرآن، حجیت قرآن، دلایل برون و درون قرآنی حقانیت مانند اعجاز و تحدی، مصونیت از تحریف و خطا و جامعیت قرآن است، تصریح کرد: تبیان بودن قرآن برای همه چیز به صورت کلی وجود دارد مثلا بیش از دو هزار آیه علمی در قرآن داریم؛ همچنین جهانی و جاودانه بودن قرآن از دیگر مبانی مرجعیت قرآن کریم است و می‌توانیم مبنای حکمت‌آمیز بودن قرآن از سوی خداوند حکیم را هم به مبانی گذشته اضافه کنیم.

دلایل مرجعیت علمی قرآن

رضایی اصفهانی با اشاره به دلایل مرجعیت علمی قرآن، اظهار کرد: اولین دلیل مرجعیت قرآن، شمول هدایت است زیرا در آیات متعدد فرموده که قرآن«هدی للناس» است؛ این هدایت برای همه مردم اطلاق دارد؛ ناس غیر از عنوان مسلمین و حتی کفار و منافقان است و مخاطب آن همه انسان‌ها هستند و همه ابعاد زندگی بشر را هم شامل می‌شود.

وی افزود: قرآن به دانش کلام جهت‌دهی می‌کند زیرا در امور اعتقادی جهت‌دهنده است؛ قرآن در امور اخلاقی هدایت دارد زیرا ارزش‌ها و ضدارزش‌های اخلاقی را بیان و اخلاق را جهت‌دهی می‌کند؛ قرآن هدایت در امور سیاسی می‌کند لذا به امور سیاسی جهت می‌دهد، مثلا در آیه نفی سبیل، سلطه بیگانگان را نفی کرده است.

استاد جامعه المصطفی(ص) با بیان اینکه قرآن به امور اجتماعی جهت می‌دهد، اضافه کرد: قرآن در امور خانواده، شوراها، تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکر دخالت دارد؛ همچنین قرآن در امور اقتصادی هدی للناس است و به مباحث اقتصادی جهت می‌دهد؛ برخی گفته‌اند 900 آیه مستقیم و غیرمستقیم در قرآن در این باره وجود دارد؛ همچنین قرآن در مباحث حقوقی و فقهی هم هدایت‌کننده است زیرا اساسا تشریع برای خداست؛ قرآن در امور اداری و مدیریت جامعه هم دخالت دارد لذا به دانش مدیریت جهت می‌دهد، قرآن در برنامه‌ریزی و کنترل و ابعاد دیگر دانش مدیریت هم بحث دارد.

وی اضافه کرد: قرآن در امور تاریخی هم مباحثی ارائه کرده که سنن تاریخی از جمله آنهاست. قرآن در زمینه امور نفسی و روان‌شناسی هم هدی للناس است زیرا قرآن توصیه به محبت به پدر و مادر و صله رحم و ... و نقش آن در خوب زیستن انسان کرده است تا جایی که برخی کتاب درباره روان‌شناسی اسلامی می‌نویسند. لذا اگر بگوییم قرآن در علوم گفته شده مرجع نیست باید پاسخگوی این مسئله باشیم که چگونه هدی للناس بودن را از اطلاق انداخته‌ایم و زیر سؤال برده‌ایم.

رضایی اصفهانی با بیان اینکه فرقان بودن قرآن، دلیل دیگر مرجع بودن آن است؛ فرقان جداکننده حق و باطل است تا اختلافات را رفع و در بین مردم حکم کند، قرآن فصل الخطاب است و همین به معنای مرجعیت است که در سنجش احادیث هم به کار می‌رود. قرآن در مسائل گوناگون دیگر هم فصل الخطاب است لذا مرجعیت آن اثبات می‌شود. 

تفاوت مبانی و دلایل مرجعیت علمی

وی در پاسخ به سؤالی درباره تفاوت مبانی و دلایل تصریح کرد: مبانی به پیش فرض‌ها گفته می‌شود یعنی مطالبی که قبل از ورود به بحث باید روشن شود، مانند جاودانه بودن و حقانیت قرآن، اگر ما این مبانی را قبلا اثبات نکنیم ورود به مرجعیت بی‌ثمر می‌شود؛ ما ابتدا باید حقانیت و حکمت‌آمیز  بودن قرآن را بپذیریم و بعد وارد آن شویم وگرنه قرآن خطاپذیر و مانند منابع دیگر خواهد شد؛ ولی دلایل، کبرای قیاس هستند مثلا وقتی شمول هدایت قرآن را طرح می‌کنیم، قرآن باید به اخلاق جهت بدهد؛ در اینجا هدایت عام قرآنی کبرای قیاس ما هست.

رضایی اصفهانی اظهار کرد: گاهی با تغییر شکل می‌توانیم برخی مبانی را تبدیل به دلیل کنیم، مثلا یکی از مبانی مرجعیت علمی قرآن حقانیت آن است و گاهی همین مبنا می‌تواند کبرای قیاس شود؛ مثلا در مباحث اقتصادی و سیاسی می‌پرسیم چرا باید قوانین قرآن را اجرا کنیم و پاسخ این است که چون حق و خطاناپذیر است و سایر قوانین، بشری و محتمل به خطاست.

وقتمان را صرف تعاریف مرجعیت علمی نکنیم

استاد حوزه تصریح کرد: مرجعیت علمی قرآن یک تعریف نمی‌تواند داشته باشد و نسبت به مضاف الیه خود مفهوم می‌یابد مثلا مرجعیت آن در فقه و اخلاق و حدیث یک  مفهوم و مرجعیت آن در علوم تجربی معنای دیگری دارد؛ لذا نباید وقت خودمان را صرف این کنیم که به یک معنا و مفهوم از  مرجعیت برسیم.

وی افزود: قرآن حتی در دانش فیزیک هم می‌تواند دخالت کند و آن جهت‌دهی به مباحث فلسفه و اخلاق فیزیک است؛ حتی تا جایی که بنده مطلع هستم کتابی از سوی آقای گلشنی در این باب در حال نگارش است که بالغ بر 300 صفحه خواهد شد؛ همچنین ما اخیرا رشته هنر و  قرآن را به مجموعه رشته‌های المصطفی افزودیم، گرچه هنوز اجرایی نشده و قرار است راه بیندازیم ولی نشان دهنده مرجعیت قرآن در علوم ولو در جهت‌دهی است.

نتایج مرجعیت علمی قرآن

وی با اشاره به پیامدهای مرجعیت علمی قرآن گفت: اولین بعد اثرگذاری مرجعیت در مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی و ... است مثلا بر این اساس اگر بگوییم قرآن وارد حوزه تربیت می‌شود باید دو واحد شیطان‌شناسی و دو واحد هم برای راهکارهای رفع آن بگذاریم همچنین در مباحث تربیتی غیر از آموزه‌های عقلانی و اجتماعی، باید تربیت روحی را هم قائل شویم. یا قرآن همچنین جهاد را در کنار ایمان و تقوا مطرح کرده است در حالی که در تربیت‌های سکولار جنگ را خشونت می‌دانند؛ مرجعیت علمی قرآن بر معرفت‌شناسی هم اثر می‌گذارد لذا نمی‌توانیم بگوییم علوم، فقط تجربی هستند،  بلکه معرفت عقلی، نقلی و وحیانی هم به معرفت تجربی اضافه می‌شود.

استاد جامعه المصطفی بیان کرد: بعد دیگر اثرگذاری مرجعیت قرآن در علوم تاثیر در اهداف است؛ قرآن هدف علوم را لقاءالله معرفی می‌کند، مثلا اینکه اقتصاد برای بهره‌وری بیشتر است یا اینکه برای درست گرداندن ثروت در جامعه؟ لذا اگر اقتصاد قرآن‌بنیان شود در اهداف علم اثرگذار است و به عدالت‌محوری می‌انجامد. همچنین قرآن بر اصول حاکم بر علوم مانند تربیت، اقتصاد و ... اثر می‌گذارد؛ قرآن همچنین بر روش‌های دانش اثر می‌گذارد مثلا در اقتصاد ربا را حرام کرده و در تربیت بحث تزکیه و الهام را مطرح می کند که بنده در همین راستا 140 روش تربیتی را استخراج کرده‌ام.

تولید تفاسیر تخصصی میان‌رشته‌ای؛ پیامد مهم مرجعیت قرآن

استاد جامعه المصطفی ادامه داد: یکی از مهمترین پیامد مرجعیت قرآن، تحول در علوم است یعنی اگر بپذیریم یک مدل علوم تربیتی و اگر نپذیریم علوم تربیتی دیگری خواهیم داشت؛ همچنین مرجعیت باعث تولید علوم انسانی قرآن بنیان می‌شود، تولید تفاسیر جدید یعنی تخصصی میان رشته‌ای هم یکی دیگر از پیامدهای مرجعیت علمی قرآن است.

رضایی اصفهانی تصریح کرد: از دیگر نتایج مهم مرجعیت علمی قرآن، جلوگیری از استعمار جدید است؛ زیرا استعمار امروز از طریق علوم انسانی مانند اقتصاد و سیاست برای دستیابی به اهدافشان وارد می‌شوند مثلا در افغانستان مراکز مردم‌نهاد علمی درست کرده و نخبگان این کشور را در رشته‌های علوم انسانی به آمریکا می‌فرستند و اینها وقتی به کشورشان برگشتند و در سمت‌های مختلف قرار گرفتند دنبال کننده سیاست های آمریکا در آینده می شوند.

وی تاکید کرد: جهان شرق امروز به علوم انسانی قرآن‌بنیان و بومی شده نیاز دارد تا عقربه ذهنی افراد به سمت غرب تنظیم نشود؛ بنابراین مرجعیت علمی قرآن سد محکمی در برابر استعمار جدید است. همچنین مرجعیت سبب می‌شود تا در علوم توسعه ایجاد شود و این کار با عنوان فرضیه می‌تواند در علوم مطرح شود، مثلا قرآن در سوره شوری از وجود موجودات زنده در آسمان خبر داده که این فرضیه قابل دنبال کردن است، همچنین مرجعیت علمی می تواند چالش میان علم و  دین را رفع  کند.