هفته بزرگداشت‌ها / از بازخوانی اندیشه‌های امام(ره) تا بزرگداشت آیات مطهری، مصباح و ری‌شهری
در هفته‌ای که گذشت شاهد برگزاری مراسم‌ها و نشست‌های مختلفی در مناسبت‌های هفته همچون تکریم مقام حضرت زهرا(ره) و روز زن، بزرگداشت آیت‌الله مصباح یزدی و شهید مطهری بودیم، اما از جمله برنامه‌های پرمخاطب هفته گرامیداشت مقام علمی و مجاهدت‌های آیت‌الله ری‌شهری بود. خبر بد هفته نیز درگذشت آیت‌الله جلالی خمینی بود.
به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت، طبق روال هر سابق، شاهد برگزاری رویدادهای مختلف علمی در سطح حوزه علمیه بودیم که از جمله آنها برپایی دروس و نشست‌های علمی از جمله دروس تفسیر قرآن سطح خارج در حوزه علمیه بود. در ادامه مروری بر مهمترین رویدادها داریم؛ برای مشاهده متن کامل اخبار بر روی تیتر خبرها کلیک کنید؛
دروس تفسیر حوزه علمیه
جلسات تفسیر قرآن کریم این هفته به روال گذشته در حوزه علمیه برگزار شد و خبرگزاری ایکنا دروس تفسیر آیات هادوی تهران، عباسی خراسانی، علیدوست، محسن فقیهی را پوشش داد. مشروح این جلسات قرآن در ادامه از نظر می‌گذرد؛
دستیابی انسان‌های کامل به مرتبه «تعلیم اسماء»
جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، ۱۳ بهمن‌ماه، در مدرسه فیضیه حوزه علمیه قم برگزار شد. وی در این جلسه به تفسیر آیه ۳۲ و ۳۳ سوره «بقره» پرداخت و بیان کرد: در جلسه گذشته تبیین شد تعلیم اسما برای جناب آدم یک امتیاز و یک کمال است و همین باعث سوال فرشتگاه الهی است و این منافات ندارد که جناب آدم در مقام تکوین، تعلیم همه اسماء را داشته باشد، ولی در مقام تشریع به واسطه فرشته علم، علوم به او افاضه شود. همچنین منافات ندارد که انسان کامل معلم فرشتگاه الهی باشد. این «علّم الاسماء» به جایی رسید که اینها گفتند «لا علم لنا»، یعنی ادبشان اقتضای این جهت را کرد.
وی افزود: از این گفتمان چند مطلب تربیتی را استفاده می‌کنیم. یک اینکه علم ارزش خاص دارد. علم اسما ارزش بیشتری دارد و بلکه اصلا بهترین علم، علم اسمای الهی است و موضوع عرفان و معرفت هم جز اسمای الهی چیز دیگری نیست. چون عالم مدرسه است و انسان متعلم است و خدای کریم معلم است ادب اقتضا دارد انسان اقرار به جهل بکند. چنانکه فرشته‌های الهی به این جهت اقرار کردند و به این رسیدند که منشأ علم حضرت حق است.
حضور در صراط مستقیم انسان را به مقصد می‌رساند
آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد در جلسه «تفسیر قرآن در حکمت متعالیه» با محوریت تفسیر آیات سوره «حمد» بیان کرد: 
به یک بحث نسبتاً فلسفی و مهم رسیده‌ایم. ملاصدرا به یکباره، تیتری در کتاب خود می‌زند به نام مکاشفه. منظورش از این عنوان یعنی این کشف قلبی من است و البته مطلبی که می‌خواهد بیان کند، مبتنی بر مبانی فلسفه خودش است. یک مقدمه‌ای دارد و می‌گوید معرفت حقیقت صراط، استقامت صراط، مرور بر این راه و عبور از آن و انحراف و گمراهی از این صراط از معارف قرآنی است که فقط کسانی که اهل مکاشفه و مشاهده باشند، می‌توانند درک کنند. اما افرادی که اهل مکاشفه و مشاهده نیستند، بزرگانشان تصدیق دارند، اذعان دارند و ایمانش را نیز دارند، اما ایمان بالغیب است و با برهان قبول کرده‌اند، نه اینکه از نور یقین بصیرتی حاصل کرده باشند. نور یقین همان است که در سوره تکاثر می‌خوانیم که «لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ». اینجا می‌گوید نورالیقین که اینها با این نور درک نمی‌کنند، بلکه فقط تصدیق می‌کنند.
وی تصریح کرد: عالم ممکنات بر دو بخش هستند و وقتی می‌گوییم جهان، مرادمان زمین و آسمان و افلاک و عالم مجردات و ... است. بخش اول این عالم، قائم و بخش دوم متحرک است. عالم قائمات و عالم متحرکات را داریم. ملاصدرا می‌گوید قرآن مجید از عالم قائمات به عالم امر و عالم قضا و اراده تعبیر کرده است. در این عالم قائمات، ملائکه هستند که حرکت و سیر متحرک ندارند و همان هستند که از ابتدا بودند. در جایگاه خود و در مراتب خود قرار دارند و به حدی که خدا برایشان در کمال در نظر گرفته، خلق شده‌اند و اینطور نیست که سیر تکاملی داشته باشند. اینها حرکت و سیر تکاملی ندارند، لذا در همه مقامات خود ثابت هستند و از آن مقام نیز یک ذره تغییر نمی‌کنند. برخی‌ها در حال سجده هستند و یک عده‌ای رکوع دارند و یک ذره سجود ندارند. اینها عالم اراده حق هستند و همه اینها ممکن الوجود است.
تفاوت شفاعت حسنه با پارتی‌بازی‌های امروزی چیست
حجت‌الاسلام خاتمی در جلسه تفسیر قرآن کریم بیان کرد: نکات تفسیری را تا این بخش که می‌فرماید: «قُلْ لِعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً»، مطرح کردیم. اکنون به بخش «مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خِلَالٌ» می‌رسیم. فرمود نماز را به‌پا دارید و انفاق کنید، قبل از آنکه روزی بیاید که در آن روز، بیع و دوستی وجود ندارد؛ یعنی، نمی‌شود کیفر را در قیامت تبدیل به جزای نقدی کرد و دوستی‌ها نیز در آن روز تأثیرگذار نیست. به تعبیر امروزی، با پارتی‌بازی هم نمی‌توان جهنم را خرید. البته شفاعت از مقوله پارتی‌بازی نیست و توضیحش این است که در دنیا پارتی‌بازی از پایین به بالاست؛ یعنی کسی که می‌خواهد پارتی‌بازی کند، به دنبال این می‌گردد که چه کسی در رئیس فلان اداره تأثیر می‌گذارد و یک واسطه‌ای پیدا می‌شود که حرفش در رئیس اداره نافذ باشد و این پارتی‌بازی است.
وی افزود: از نگاه قرآن، شفاعت حسنه و شفاعت سیئه داریم؛ شفاعت سیئه همان پارتی‌بازی است و شفاعت حسنه این است که انسان واسطه شود تا حق به حق‌دار برسد. فرمود: «مَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُنْ لَهُ نَصِيبٌ مِنْهَا وَمَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُنْ لَهُ كِفْلٌ مِنْهَا». شفاعت حسنه یعنی انسان آبروی خود را برای دفاع از حق و عدالت خرج کند که در این کار خیر نصیب دارد و کسی که شفاعت سیئه داشته باشد؛ یعنی اهل پارتی‌بازی باشد و بخواهد حق را ناحق کند در گناه آن کار او نیز شریک است. پس پارتی‌بازی همان شفاعت سیئه و از پایین به بالاست، اما شفاعتی که از مسلمات بی‌تردید دین ما محسوب می‌شود، از بالا به پایین است؛ یعنی خداوند به پیامبر(ص) و ائمه(ع) دستور می‌دهد که شفاعت کنند که البته ضوابط و شرایطی هم دارد که در قرآن و روایات ذکر شده است.
بزرگداشت‌ها
نشست «میراث مجاهد حکیم» در ایکنا
نشست علمی «میراث مجاهد حکیم» به مناسبت چهلمین روز درگذشت آیت‌الله مصباح یزدی با حضور آیت‌الله رشاد، رفیعی آتانی و حجج اسلام محمدجواد نوروزی، داود مهدوی‌زادگان و حیدر همتی سه‌شنبه، ۱۴ بهمن‌ماه، در خبرگزاری ایکنا برگزار می‌شود.
آیت‌الله علی‌اکبر رشاد در ادامه اظهار کرد: هر چند در میانه دهه مبارک فجر قرار داریم و باید این ایام را تبریک عرض کنیم، اما سوگمندانه باید تسلیت بگوییم، چه آنکه در اربعین یک حکیم، یک فقیه، یک شخصیت مجاهد، یک متفکر نظریه‌پرداز و یک مرد اخلاق قرار داریم. علامه بزرگوار آیت‌الله مصباح یزدی جلوه‌ای از نور الهی بود، قبسی از تلالو صفات الهی بود. او مصباحی بود که در چراغدانی قرار داشت. چراغدانی منشورواره که حاصل مکاتب و مسالک چندین شخصیت برجسته روزگار ما بود. مردی که چنان شجره مبارکه زیتونه نه شرقی فکر می‌کرد و نه غربی می‌اندیشید، بلکه مستقل می‌اندیشید و از هر گونه درآمیختگی با افکار بیگانه بری بود. نور می‌بخشید و روشنایی می‌بخشید حتی اگر به او روغن و سوختی نمی‌رسید. همواره با وجود نورانی‌اش ارواح طالبان حقیقت و نورانیت را نورانی می‌کرد. وجودش نور علی نور بود و همه را به سمت نورانیت الهی هدایتگر بود. آری او حقا مردی بود که هرجا مستقر بود، آنجا بیتی می‌شد که یاد خدا در آن مشحون بود.
حجت‌الاسلام حیدر همتی، رئیس موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) در سخنانی این مراسم اظهار کرد: باید یک گزارش از تصویر شخصیتی مصباح از نگاه دیگران ارائه بدهیم که در این مدت چه تصویری از ایشان در فضای رسانه‌ای در قالب پیام تسلیت و ... وجود داشت و در ادامه باید به تبیین یکی از مفاهیمی که در این مدت تجلی یافت، یعنی مفهوم حکیم مجاهد توجه کرد که مفهوم نویی محسوب می‌شود که متولد انقلاب اسلامی است و باید ابعاد این مفهوم را تبیین کنیم.
وی افزود: گزارشی اجمالی در مورد تصویر شخصیت علامه مصباح از رحلت تا اربعین در قالب این مفاهیم آشکار شده است و ایشان حوزه‌های ورودشان به نظر و عمل مختلف بود و از نهضت تا تثبیت همراه انقلاب بودند و این موجب شد که چهره متفاوتی از ایشان بروز یابد. عناوین به کار رفته در مورد ایشان، عبارت است از: «فقیه و حکیم مجاهد»، «متفکر مدیر»، «زبان گویا در اظهار حق»، «پای استقامت در صراط مستقیم» و «تولید اندیشه و نگارش کتاب راهگشا» که باید از اینها در راهبردنویسی استفاده کنیم.
حجت‌الاسلام داوود مهدوی‌زادگان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در نشست حکیم مجاهد بیان کرد: در باب اهمیت و جایگاه مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی از زاویه خاصی بحث می‌کنم و آن هم مسئله تقابل ایشان با فرهنگ و اندیشه جدیدی است که در سه یا چهار سده اخیر در اروپا و جاهای مختلف جهان سیطره پیدا کرد، داشتند. این سیطره موجب دستاوردها و نتایجی شد و مسائلی را پدید آورد که به اعتقاد بنده با توجه به شخصیت آیت‌الله مصباح یزدی، ایشان در تقابل با این سیطره قرار گرفت؛ یعنی شخصیت علمی که ایشان در طول سال‌های متمادی کسب کرده بودند، به صورت طبیعی با چنین سیطره فرهنگی و فکری قابل کنار آمدن نبود.
وی افزود: منظورم از این سیطره فرهنگی، سیطره اندیشه سکولار و نگرش‌های این‌جهانی و دنیوی و به عبارتی تفکر انسان‌محورانه است که برای ایشان قابل تحمل نبود. در دوش خود رسالتی احساس می‌کرد که باید برابر این سلطه قیام کرد، ولو اینکه تنها باشیم، اما این قیام ضروری است و لازم است به مردم آگاهی ببخشیم و مبارزه فراگیری داشته باشیم. در اینجا، نخست باید به شخصیت آیت‌الله مصباح بپردازیم. به اعتقاد بنده، ایشان تلاقی دو شخصیت و دو منبع فکری هستند؛ یکی شخصیت فلسفی و دیگری شخصیت دینی است. ایشان یک فیلسوف بودند و همه این را باور داشتند.
جمع «فتوحات» و «جواهر» کار رادمرد فحلی چون امام(ره) است
همایش بین‌المللی «نقش اندیشه‌های عرفانی امام خمینی(ره) در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران» چهارشنبه، ۱۵ بهمن‌ماه، با پیام تصویری حضرت آیت‌الله جوادی آملی برگزار شد. آیت‌الله جوادی آملی در پیامی به همایش تأکید کرد:محور بحث آن است که مقام عرفانی امام رضوان الله تعالی علیه در اثرگذاری‌اش نسبت به این انقلاب جهانی اسلامی ایران و جهان چیست. امام راحل رضوان الله تعالی علیه با فقه جواهری انقلاب اسلامی ایران را راه‌اندازی کرد که این فقه اصغر است و با ولایت فقیه در فقه اصغر انقلاب سامان پذیرفت. و در بعد جهانی از منظر فقه اکبر که ولایت عرفانی است ولی ولایت فقیه آن را هم سازمان‌دهی کرد.
وی افزود: خود امام عارفانه این معارف را طی کرد. هم سفر من الخلق الی الحق را، هم سفر من الحق الی الحق بالحق را و هم سفر من الحق الی الخلق بالحق را و هم آخرین سفر را که سازنده این انقلاب بود، من الخلق الی الخلق بالحق را طی کرد. چون در سفر یک راهنما لازم است و یک همراه و یک نور و یک صراط و همه اینها در بستر اسفار اربعه تأمین شده است و خود امام رضوان الله تعالی علیه آن‌طور که در مقدمه بنیان مرصوص مبسوطاً آمده است، اسفار اربعه را عمیقاً طی کرده است، با جامعیت بین فقه اصغر و اکبر شروع به انقلاب کرد.
این مفسر قرآن بیان کرد: برخی تک‌بعدی هستند و فقیهانه فکر می‌کنند یا عارفانه به سر می‌برند. بعضی جمع می‌کنند بین عرفان و فقه ولی جمع مکسر. گروه اندکی جمع می‌کنند بین عرفان و فقه به جمع سالم. به تعبیر حکیم سبزواری قدس سره در تعلیقه‌ای که بر اسفار دارد می‌فرماید این توفیق نصیب همه افراد نمی‌شود که بتواند بین این معارف، جمع سالم کند. امام از نوادر فقها و عرفایی بود که توانست بین عرفان و فقه جمع سالم بکند؛ آن بخش‌های فقه اصغر را که در ایران اسلامی به صورت قانون اساسی درآمده است و به لطف الهی توانست این کشور را از استعمار و استبداد و استحمار و امثال ذلک به درآورد و نجات دهد و مسئولیتش را به عهده ما واگذاشت که ما موظفیم نه بیراهه برویم و نه راه کسی را ببندیم و امیدواریم این کشور از گزند اختلاس و نجومی مصون بماند و از غارت و چپاول محفوظ بماند «لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط» سامان بپذیرد. نه کسی به بیراهه برود، نه راه کسی را ببندد. به امید آن روز که امام به امید آن زمان و این زمین قیام کرد و انقلاب نمود.
آیت‌الله ری‌شهری کلینی زمان است
آئین نکوداشت آیت‌الله محمدی ری‌شهری با عنوان «تجلیل از پنجاه سال حدیث‌پژوهی و دو دهه خدمت در حج و زیارت» امروز، ۱۵ بهمن‌ماه با قرائت پیام رئیس‌جمهور و حضور آیت‌الله حسینی بوشهری، رئیس جامعه مدرسین حوزه، آیت‌الله رضا استادی، آیت‌الله سیدمحمد غروی، آیت‌الله مسعودی خمینی، حجج اسلام و المسلمین سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در حج و زیارت، قاضی عسگر، نماینده سابق ولی فقیه در حج و زیارت، شهرستانی، نماینده آیت‌الله سیستانی در ایران و محمدجواد محمدی گلپایگانی در محل ساختمان حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت در قم برگزار شد.
آیت‌الله سیدهاشم حسینی بوشهری، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این مراسم گفت: بعد از قرآن دومین سند و منبع شناخت دین، حدیث است که اسلام را در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فقهی و ... معرفی می‌کند؛ حدیث میراث ماندگار ائمه است که دست به دست شده و به دست ما رسیده و امروز در اختیار ما هست و به تعبیر برخی روایات، احادیث نورانی مایه جلا و حیات قلب است. سیره ائمه(ع) هم این بوده که همیشه مشوق شیعه در حفظ و نگهداری احادیث و ترویج آن بودند؛ به گونه‌ای که فرموده‌اند مراتب شیعیان به اندازه شناخت و معرفت آنها نسبت به روایات هست و هر کسی بیشتر با روایات آشنا باشد، در جاتش بیشتر است و آیت‌الله ری‌شهری جزء افرادی است که جزء مصادیق این فرمایشات است.
آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری در این مراسم با تقدیر از زحمات حجت‌الاسلام شهرستانی، نماینده آیت‌الله سیستانی در ایران، گفت: جرقه ایجاد مؤسسه دارالحدیث از مؤسسه آل‌البیت(ع) وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی در ایران به ذهن بنده آمد؛ روزی برای بازدید به این مرکز رفته بودیم و یکی از پژوهشگران این مؤسسه عنوان کرد که من دکترای حدیث از بغداد دارم. به ذهنم آمد که چرا ام‌القرای جهان اسلام نباید چنین رشته و مدارک و مراکز علمی داشته باشد.
تولیت آستان حضرت عبدالعظیم(ع) با بیان اینکه بنده در زیرزمین منزل خودم با پول اندک حضرت امام خمینی(ره) و چند طلبه کار را شروع کردیم، اضافه کرد: اگر کسی آن روزها به بنده می‌گفت که ۵۰ سال بعد به این جایی که امروز هستیم می‌رسیم، باورم نمی‌کردم؛ من خودم را هیچ چیزی جز واسطه نمی‌دانم و معتقدم همه این کارها به دست خداوند و راهنمایی و هدایت فعالیت‌ها جای دیگری بوده است.
وی همچنین از حجت‌الاسلام والمسلمین مهریزی تشکر کرد و افزود: نقش ایشان در رونق مؤسسه و فعالیت‌های انجام بسیار مؤثر بوده است. این دارالحدیث دارالقرآن هم هست، که در توجه بیشتر حوزه‌های علمیه به حدیث تأثیرگذار بوده است و آقای مهریزی در این مسیر زحمات زیادی را متحمل شدند. الان متون حدیثی دانشگاه‌ها به حوزه و دارالحدیث سپرده شده است و ۲۲ اثر به عنوان کتاب درسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و وزارت علوم، هم بحث تدوین متون درسی حدیثی را به دانشگاه قرآن و حدیث سپرده است.
رئیس مؤسسه دارالحدیث با تقدیر از برگزارکنندگان این مراسم، اظهار کرد: می‌ترسم برگزاری این مراسم برای بنده که خودسازی نکرده‌ام زیانبار باشد؛ البته از طرفی امیدوارم به نیت پاک دوستان و به برکت روز میلاد با سعادت حضرت زهرا(س) زیانی متوجه نفس بنده نشود.
نشست‌های علمی
هدف از بعثت انبیاء تحقق عدالت اجتماعی است
آیت‌الله احمد بهشتی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، شامگاه چهارشنبه، ۱۵ بهمن‌ماه، در نشست علمی «عقلانیت دینی؛ گران‌بهاترین یادگار شهید مطهری» از مجموعه نشست‌های همایش بین‌المللی بازاندیشی آرای شهید مطهری در مواجهه با مسائل روز که به صورت وبینار برگزار شد، با اشاره به نزاع‌های تاریخی در میان مشرب‌های مختلف فکری از جمله معتزله و اشاعره، گفت: معمولاً افرادی که در دو جبهه قرار می‌گیرند، طوری رفتار می‌کنند که یک طرف طرفدار شرع و سنت پیامبر و دیگری مخالف آن هستند در حالی که معتزله و اشاعره هر دو معتقد به سنت بودند.
وی با طرح این سؤال که آیا فعل خداوند معلل به غرض هست یا نیست؟ افزود: این سؤالی است که اشاعره و اعتزالی‌ها پاسخ متفاوتی به آن داده‌اند، ما انسان‌ها هیچ فعلی را بدون غرض انجام نمی‌دهیم حتی افعال لغو و عبث و بیهوده، هم هدفی دارد منتهی هدفش عقلانی نیست و شیطانی و نفسانی و شهوانی است. اشعریون فعل خدا را معلل به غرض نمی‌دانند؛ لذا خدا را حکیم به معنایی که ما می‌گوییم نمی‌دانند در حالی که خداوند خیر مطلق است و فعل او هم خیر مطلق است. عدلیه برخلاف اشعریون می‌گوید که فعل خدا معلل به غرض است و اگر فعل معلل به غرض عقلانی باشد حکیمانه است؛ بنابراین خداوند انبیاء و ائمه(ع) را هم بر مبنای علت و حکمتی فرستاده است.
وی در توضیح غرض و هدف بعثت انبیاء، اضافه کرد: پیامبران در میان مردم مبعوث شدند تا وحی و حکمت را تعلیم دهند در آیات متعدد از جمله آیه ۱۲۹ بقره فرموده است: «رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ». البته اشاعره می‌گویند که اگر فعل خدا معلل به غرض باشد با توحید و قدرت مطلقه او سازگار نیست.
آیت‌الله مصطفی محقق داماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی، شامگاه سه‌شنبه، ۱۴ بهمن‌ماه در نشست علمی «شهید مطهری و چالش فلسفه اسلامی» از مجموعه نشست‌های همایش بین‌المللی بازاندیشی آراء شهید مطهری در مواجهه با مسائل روز که به صورت وبینار برگزار شد، گفت: حکمت اسلامی از مجموعه نظام‌های فلسفی شامل مشاء، اشراق و حکمت متعالیه درست شده است و هر کدام در طول قرون اسلامی با نقد و چالش روبرو بوده‌اند که این نقادی‌ها موجب رشد آنها شده است.
وی با بیان اینکه منازعه فکری و جدل درباره موضوعات فلسفی گذشته از دید خیلی از افراد بی‌ثمر است، افزود: حکمت اسلامی گویی در حال حاضر درجا می‌زند، راکد است و بدون کاربرد تلقی می‌شود، اما طرح مسائل زیست‌محیطی، اخلاق‌های مضاف مانند اخلاق پزشکی و زیستی و تکنولوژیکی و مسائل حقوقی روز سبب پویایی آن می‌شود و اگر این مسائل به آن عرضه شود، نظام فلسفی باید اعلام نظر کند و نمی‌تواند بگوید چون این مسئله جدید است، من اعلام نظر نمی‌کنم.
محقق داماد گفت: در گذشته هم اگر نقد فخررازی بر آراء ابن سینا نبود، هرگز میراث بزرگی مانند شرح اشارات خواجه و قطب‌الدین و فخررازی را نداشتیم؛ خواجه طوسی به قریب به اتفاق نقدهای فخررازی پاسخ داد. این نقدها موجب توسعه حکمت اسلامی شد؛ نقدهای غزالی و ابوالبرکات هم البته از موضع دفاع از دین بود. غرض اینکه در آن روزها چالش حکمت اسلامی با دینداران سنتی بود؛ گاهی چالش‌ها درون دینی مانند معتزله و اشاعره بود و قدیم و حدوث جنبه دفاع کلامی از قرآن و دین داشت. کتاب اعلام النبوه ابوحاتم همزمان با محمدبن زکریای رازی است؛ این کتاب به اشکالات یک ملحد بدون اینکه نامی از او ببرد، پاسخ داده که به نظر حکما، منظور از ابی حاتم، همان محمدبن زکریای رازی است، اما هرگز کسی او را مرتد نخواند.
شهید مطهری عدالت را معیار کمال و مقیاس سلامت اجتماعی می‌داند
علی لاریجانی، شامگاه دوشنبه، ۱۳ بهمن‌ماه، در نشستی علمی با موضوع «حکمرانی مطلوب از دید شهید مطهری» از سلسله نشست‌های ارائه مقاله همایش بین‌المللی بازاندیشی آرای شهید مطهری در مواجهه با مسائل روز، گفت: ایشان کتابی درباره فلسفه سیاست ندارند، ولی در آثار متعدد بحث‌هایی در این باره وجود دارد. شهید مطهری فیلسوف غایت‌گرا در میان فلاسفه سیاست است و همان‌طور که در حوزه فردی سعادت‌محور است در حوزه اجتماعی هم همین نظر را دارد.
وی افزود: ایشان از فلاسفه جامعه‌گرا و اختیارگرا چون گرایش لیبرالی دارند فاصله گرفته است و جزء فلاسفه‌ای است که معتقد به حقوق طبیعی برای انسان است و مبنای ایشان هم، نظریه فطرت انسانی است؛ این موضوع آن‌قدر مهم است که مبانی اسلامی را متأثر از نظریه فطرت می‌داند و کمال‌گرایی، حقیقت‌گرایی، استعداد، ابتکار، ابداع و ... را هم مؤید برای فطرت آورده‌اند.
لاریجانی با بیان اینکه ایشان معتقد است اجتماع حیثیت وجودی دارد، اضافه کرد: حکومت‌ها نه‌تنها حق ندارند به حقوق فردی تجاوز کنند، بلکه باید برای شکوفایی آن زمینه‌سازی کنند. از منظر استاد شهید، عدالت هم دوش با توحید، رکن معاد، معیار کمال فرد و مقیاس سلامت اجتماعی است؛ نظریه ایشان در عدالت یعنی استحقاق بر مبنای حقوق فطری است؛ یعنی در انسان‌ها استعدادهای فطری وجود دارد که باید به فعلیت برسد و وظیفه حکمرانی زمینه‌سازی برای شکوفایی فطرت انسان است.
نظر شهید مطهری درباره تفسیر جملات مستقل قرآن در سیاق و بیرون از سیاق
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد دانشگاه تهران، ۱۳ بهمن‌ماه در نشست علمی «بررسی دیدگاه شهید مطهری درباره تفسیر جملات مستقل قرآن»، گفت: نکته اول اینکه جایگاه تفسیری شهید استاد مطهری مغفول است، البته ایشان تفسیر چندانی ندارد، ولی در مصاحبه‌ای فرموده بود که یک دوره قرآن را تفسیر گفته است و در صدد تقریر آن بود که عمرشان کفاف نداد، لذا مکتوبات تفسیری ایشان شامل سوره حمد و آیاتی از سوره بقره است که نشان می‌دهد اگر این تفسیر فرجام یافته و نهایی می‌شد، از جنس دیگری بود.
دبیر علمی همایش بین‌المللی بازاندیشی آراء شهید مطهری با بیان اینکه علوم قرآنی مقدمه برای تفسیر است، اظهار کرد: قواعد تفسیر جزء شاخه‌های مغفول در علوم قرآنی است، در حالی که این قواعد به مراتب از علوم قرآنی کارآمدتر و مهمتر است؛ البته بسیاری از مفسران در ضمن تفسیر آیات به قواعدی پرداخته و آن را مطرح کرده‌اند؛ گاهی تنقیح کرده و گاهی صرفاً مطرح کرده و گذشته‌اند. علامه طباطبایی در المیزان گاه قواعد مهم و کارآمد را مطرح کرده، اما چنان که باید و شاید تنقیح نکرده است؛ استاد شهید مطهری هم براساس نقل یکی از شاگردانش فرموده که ریشه بسیاری از مطالب من در المیزان است، لذا ایشان هم به این قواعد توجه نشان داده است.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: علامه قاعده‌ای را دو بار ذکر کرده و تصریح دارد که آن را از روایات گرفته است؛ او معتقد است که مفاد جملات مستقل در آغاز، وسط و پایان آیات هم در سایق و هم در بیرون سیاق حجیت دارد؛ بسیاری از روایات تفسیری ائمه نشان می‌دهد که ایشان آیات را این گونه تفسیر کرده و این از کلیدهای تفسیری ائمه(ع) است.
مرجعیت علمی قرآن سد محکم در برابر استعمار جدید است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، استاد جامعه المصطفی(ص) شامگاه چهارشنبه، ۱۵ بهمن ماه در هفتمین نشست مرجعیت علمی قرآن با عنوان «دلایل و پیامدهای مرجعیت علمی قرآن کریم»، گفت: گاهی مرجعیت علمی به معنای امضایی است مانند حدیث که از طریق عرضه به قرآن سنجش می‌شود، گاهی منبع بودن برای برخی علوم مانند فقه است، گاهی به مفهوم پاسخگویی به سؤالات زمان، گاهی منبع معرفتی در کنار عقل و حس، گاهی مرجعیت الگویی و پارادایمی و گاهی در مفهوم سرچشمه برای علوم بودن است.
وی با بیان اینکه مبانی مرجعیت علمی قرآن چند مورد شامل؛ حقانیت قرآن، حجیت قرآن، دلایل برون و درون قرآنی حقانیت مانند اعجاز و تحدی، مصونیت از تحریف و خطا و جامعیت قرآن است، تصریح کرد: تبیان بودن قرآن برای همه چیز به صورت کلی وجود دارد مثلا بیش از دو هزار آیه علمی در قرآن داریم؛ همچنین جهانی و جاودانه بودن قرآن از دیگر مبانی مرجعیت قرآن کریم است و می‌توانیم مبنای حکمت‌آمیز بودن قرآن از سوی خداوند حکیم را هم به مبانی گذشته اضافه کنیم.
رضایی اصفهانی با اشاره به دلایل مرجعیت علمی قرآن، اظهار کرد: اولین دلیل مرجعیت قرآن، شمول هدایت است زیرا در آیات متعدد فرموده که قرآن«هدی للناس» است؛ این هدایت برای همه مردم اطلاق دارد؛ ناس غیر از عنوان مسلمین و حتی کفار و منافقان است و مخاطب آن همه انسان‌ها هستند و همه ابعاد زندگی بشر را هم شامل می‌شود. قرآن به دانش کلام جهت‌دهی می‌کند زیرا در امور اعتقادی جهت‌دهنده است؛ قرآن در امور اخلاقی هدایت دارد زیرا ارزش‌ها و ضدارزش‌های اخلاقی را بیان و اخلاق را جهت‌دهی می‌کند؛ قرآن هدایت در امور سیاسی می‌کند لذا به امور سیاسی جهت می‌دهد، مثلا در آیه نفی سبیل، سلطه بیگانگان را نفی کرده است.
موفقیت نظام اسلامی به موفقیت در نظریات فقهی گره خورده است
آیت‌الله محمدرضا مدرسی، عضو فقهای شورای نگهبان، ۱۶ بهمن‌ماه در نشست علمی«تبیین جایگاه فقه‌های تخصصی در حوزه»، با بیان اینکه در زمینه پاسخگویی به نیازهای نوپدید عقب‌ماندگی داریم، گفت: با پیروزی انقلاب اسلامی این امید وجود داشت که این مرحله زودگذر به سرعت به خط مشی‌هایی مبتنی بر فقه تبدیل شود که البته در طول این چهار دهه خیلی از کارها صورت گرفته ولی بخش‌های زیادی هم باقی مانده است. مثلا در بحث بانکداری که زندگی اجتماعی و سیاسی مردم با آن سر و کار دارد اگر خوب طراحی نشود ممکن است خرابکاری زیادی به بار بیاورد ولو اینکه تک تک اجزای آن شرعی باشد؛ امروز داد همه از وضعیت بانکداری درآمده است و حتی برخی آن را ربوی می‌دانند و چقدر آسیب و تخریب و عدم اعتمادهایی ایجاد کرده است. این به همین دلیل است که طراحی مناسب و جامع برای بانکداری اسلامی انجام نشده یا در زمینه اجرا با مشکلات روبرو هستیم.
مدرسی با تاکید بر اینکه تخصصی شدن از نیازهای امروز است، اضافه کرد: تخصصی شدن در برخی از علوم روشن است ولی در برخی موارد با پیچیدگی‌های زیادی روبرو هستیم؛ اینکه مثلا آیا فردی فقط فقه حکومت، بانک، بورس و ... را به تنهایی بخواند کفایت می‌کند؟ زیرا باید افرادی که در فقه عمومی تخصص دارند هم به کمک بیاید لذا فعالیتی گروهی لازم است که باعث دشواری و پیچیدگی کار است.
عضو فقهای شورای نگهبان با اشاره به مسائلی که نیاز به بحث بشتر فقهی دارند، اظهار کرد: برخی موارد با اینکه موضوعات قدیمی هستند ولی باید به پختگی رسیده و بیشتر درباره آن بحث شود، مانند بحث جعاله که مطلب چندانی درباره آن نداریم، برخی هم مستحدثه و کاملا جدید هستند و برخی هم موضوعات قدیمی هستند ولی حالت جدیدی پیدا کرده است؛ مثلا در قدیم می‌گفتند کسی که زمینی را احیاء کند مالک است ولی آیا امروز می‌توان این مسئله را با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی پذیرفت؟. امروز با این وسایل پیشرفته یک فرد می‌تواند یک شهر را در طول مدت کوتاهی تصرف کند.
بحران‌های اخلاقی، انسان معاصر را گرفتار بی‌معنایی و الحاد مدرن کرده است
محمد محمدرضایی، استاد دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران، شامگاه چهارشنبه، ۱۵ بهمن‌ماه، در نشست «ایمان و بحران اخلاقی فراروی انسان» که از سوی این دانشگاه برگزار شد، گفت: زندگی انسان مدرن تفاوت زیادی با گذشته دارد و پیشرفت‌های مختلف رفاه ظاهری برای او فراهم کرده است، اما در عین حال گرفتار بحران‌های اخلاقی مانند پوچ‌گرایی، افسردگی، روان‌پرشی، اضطراب، الحاد مدرن و عدم التزام با اصول اخلاقی و بی‌معنایی شده است.
وی افزود: انسان مدرن بر اثر دوری از تعالیم الهی، از مسائلی مانند شهوت‌رانی بی حد و حصر، می‌گساری، آزار و اذیت جنسی کودکان و نوجوان و تعدی به حقوق دیگران و تحت سلطه قراردادن مستضعفان و تزلزل خانواده، برده‌داری نوین و نقض کرامت و شخصیت حقیقی زنان رنج می‌برد و حال اینکه برخی از این اقدامات با توجیه دینی هم صورت می‌گیرد. در دنیای معاصر، ملاک و معیار اخلاقی، سودگرایی مادی است و به نظر می‌رسد ریشه این بحران‌ها دوری از ساحت واقعی انسان، عدم توجه به نظارت الهی و عدم باور به معاد و تعالیم انبیاء است.
استاد دانشگاه پردیس فارابی با بیان اینکه انسان‌ها خود را یک حیوان لذت‌طلب تعریف می‌کنند، اظهار کرد: این در حالی است که هدف از اسلام، تکمیل مکارم اخلاقی انسان می‌داند؛ در تعریف اخلاق هم به صفات پایدار و ملکه شده در وجود انسان گفته می‌شود؛ البته برخی صفات ناپایدار را هم وارد این تعریف کرده‌اند، اما عمدتاً همان تعریف اول مدنظر است.
وحی‌بنیادی و انسجام؛ وجوه ممیزه نظام اخلاقی قرآن
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی رامندی، نویسنده کتاب «درآمدی بر مؤلفه‌های نظام اخلاقی قرآن»، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به چیستی نظام اخلاقی قرآن، گفت: قرآن شگفتی عجیبی در تنوع هنجارهای اخلاقی دارد و مراد از اخلاق، خوب‌ها و بدهاست و علم اخلاق خوبی‌ها و بدی‌ها و سازوکار اجتناب از بدی و رویکرد به خوبی‌ها را نشان می‌دهد.
پژوهشگر پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم تصریح کرد: هر نظام اخلاقی مجموعه‌ای از ارزش‌ها، الزامات و منهیات را دارد؛ این نظام اخلاقی می‌گوید که دروغ نگو، راست بگو، شجاع باش و ... اگر ارزش‌ها از یک نظام گرفته شود، نظام اخلاقی معنا ندارد؛ در قرآن شش قسم گزاره وجود دارد و نشان می‌دهد که خداوند برای ساخت نظام اخلاقی اسلام چه مسیری را طی کرده است؛ این تنوع، گستردگی و اسلوب را در هیچ نظام اخلاقی دیگری نمی‌بینیم.
حسینی رامندی به ذکر نمونه‌ای در این باره پرداخت و گفت: بحث نسبیت و ثبات در نظام اخلاقی از مهمترین مباحث در هر نظام اخلاقی است. برخی نظام‌های اخلاقی نسبی‌گرا هستند و چیزی که امروز ارزش است ممکن است فردا ارزش نباشد، ولی در نظام اخلاقی قرآن، دستوراتش ثابت و جاودانه است و شرایط و اقلیم و خواست بشر آن را دگرگون نمی‌کند، در حالی که اخلاق در نظام‌های لیبرالیستی مطابق با توافقهای اجتماعی است. لذا نسبی‌گرا هستند. اینطور نیست که نظام اخلاقی قرآن در همه مؤلفه‌های اخلاقی با نظام‌های اخلاقی دیگر تفاوت داشته باشد، ولی هماهنگی و انسجام شگفت‌انگیزی در نظام اخلاقی اسلام وجود دارد. ضمن اینکه وحی‌بنیاد بودن این نظام آن را از بقیه نظام‌های اخلاقی جدا می‌کند.
وی تأکید کرد: اخلاق زبان مشترک مردم دنیاست. لذا بسیاری از ارزش‌های اخلاقی در میان مردم دنیا یکسان است؛ مثلاً نظام اخلاقی‌ای در دنیا وجود ندارد که دروغگویی در آن ارزش و فضیلت محسوب شود و خیانت مجاز و جزو فضیلت باشد. آنچه نظام اخلاقی قرآن را متمایز می‌کند، انسجام در مبانی، اصول، اهداف معیارهای داوری قرآن و ... است.
سند مرجعیت علمی قرآن سندی فراملی است
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی‌مقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در یکصد و دوازدهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی با تأکید بر اهمیت جایگاه حفظ قرآن کریم و تحقق سند مربوطه آن اظهار کرد: حفظ قرآن مسئله‌ای است که از صدر اسلام مورد توجه بوده است، چراکه در صدر اسلام، قرآن کریم به دلیل خط کوفی بدون اعراب بود و نیز چون انتقال پیام آن تنها از طریق خط ممکن نبود، پشتوانه صیانت از قرآن حفظ آن بوده است.
وی گفت: افزون بر آن، در طول تاریخ فقیهان بر حفظ قرآن در حد تواتر برای انتقال قرآن متواتر به نسل‌های بعدی تأکید داشته‌اند، به همین دلیل باید مسئله حفظ مورد توجه قرار گیرد.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی با اشاره به مرجعیت علمی قرآن کریم یادآوری کرد: منشور مرجعیت علمی قرآن کریم در دفتر تبلیغات اسلامی به تصویب رسیده است و درخواست دارم این سند را در صحن مجمع که بازوی مشورتی شورای توسعه است، مطرح شود؛ چرا که این سند می‌تواند سند مرجعیت علمی قرآن در سطح ملی و فراملی باشد.
شیوه‌نامه پژوهشی طلاب و دستورالعمل تحقیق پایان‌نامه ابلاغ شد
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی، ۱۲ بهمن‌ماه، در اجلاسیه مدیران استانی حوزه‌های علمیه با بیان این که در بحث ستادی فعال‌سازی بحث پژوهش مدیریت استانی فعال شد و الان هم شاهد راه‌اندازی شورای پژوهش استانی هستیم، گفت: انتظار این است این بخش‌ها نسبت به گذشته فعال‌تر شود. برنامه دیگری که در این معاونت صورت گرفت، فعال‌سازی و نهایی شدن طرح پژوهش‌سراها، طرح نیازهای پژوهشی در استان‌ها، طرح جامع جغرافیای دینی و ظرفیتی هر استان است. شناسایی و معرفی پژوهشگران، مسئله دیگر است که مورد توجه این معاونت قرار گرفته است.
مقیمی حاجی گفت: اگر بخواهیم پژوهش، مورد توجه جدی طلاب قرار گیرد، باید نگاه جدی‌تری به بحث آموزش و پژوهش داشته باشیم. در این رابطه طرح ارتقای پژوهش با حضور ۳ هزار نفر استاد کار خود را شروع کرده است. انتظار هم این است که این امر با همکاری همه مدیران در مدارس علمیه صورت گیرد. رتبه‌بندی پژوهش امر دیگر است که مورد توجه این معاونت قرار گرفته، ولی اجرای آن نیازمند به سامانه جامع است. همچنین شیوه‌نامه پژوهشی درسی طلاب و دستورالعمل تحقیق پایان‌نامه به مدیریت استانی ابلاغ شده است.
دو خبر تلخ هفته
آیت‌الله نظری خادم‌الشریعه درگذشت
آیت‌الله عبدالله نظری خادم‌الشریعه عالم مجاهد و پارسا که از یکشنبه چهارم بهمن‌ماه به دلیل بیماری در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد دقایقی پیش در سن ۸۸ سالگی دعوت حق را لبیک گفت. آیت‌الله نظری خادم الشریعه یار دیرین امام و رهبری و از مبارزان صدیق نهضت انقلاب اسلامی بود که عمر با برکت خود را در راه اعتلای دین، انقلاب، نظام اسلامی و خدمت به مردم صرف کرد.
این عالم انقلابی از شاگردان برجسته حضرت آیت‌الله بروجردی و امام خمینی(ره) بود که دروس فقه و اصول را به مدت هشت سال از محضر این بزرگان آموخت.
آیت‌الله نظری خادم الشریعه که از شاگردان حلقه درس امام خمینی(ره) بود از همان روزهای اولیۀ آغاز نهضت روحانیت شیعه در سال ۴۱ – ۴۲، جزو پیشتازان و پایه‌گذاران نهضت به ویژه در سطح مازندران بودند.
آیت‌الله جلالی خمینی، مؤسس و امام جماعت مسجد احمدیه که ۶۰ سال امام راتب این خانه خدا بود، دعوت حق را لبیک گفت و به دیدار معبود شتافت. آیت‌الله حیدرعلی جلالی خمینی از نزدیک‌ترین یاران امام خمینی در مبارزات و از نمایندگان امام خمینی در حج، در سال ۱۳۶۰ بوده است. از دیگر سمت‌های ایشان، امامت جمعه شهر خمین و از فعالیت‌های او پایه‌گذاری حوزه علمیه در خمین و تأسیس مجتمع فقهی پژوهشی در تهران است.
او دروس عالی دینی را در قم، نزد آیت الله سیدحسین بروجردی، امام خمینی (ره) و علامه سید محمدحسین طباطبایی آموخته است. در پی درگذشت این استاد حوزه‌های علمیه حجت‌الاسلام سیدحسن خمینی تولیت آستان امام خمینی (ره) در پیام تسلیتی نوشت: درگذشت عالم بزرگوار حضرت آیت الله حیدر علی جلالی خمینی رحمت الله علیه موجب تأثر و تأسف بسیار شد. آن فقید سعید از روزهای قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا دوران تبعید امام و پس از آن، در دوران انقلاب از همراهان و ارادتمندان امام عظیم الشأن بودند و در این راه دامادشان به افتخار شهادت نائل آمد.
