امیرمؤمنان(ع) و نیم قرن مبارزه با انحرافات اجتماعی

ظهور انحرافات اجتماعی قدمتی به درازای ظهور جوامع بشری دارد. از جمله موضوعات مهم در صدر اسلام، نحوه مبارزه پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) با این انحرافات در جامعه است؛ چراکه بازخوانی سیره و روش‌های برخورد معصومان(ع) با انحرافات وقت جامعه، می‌توانند مبانی و الگوهای اصلاح جامعه برای امروز ما تبیین کند.

با بررسی تاریخ این دوره به روشنی می‎‌توان دریافت که مبارزات حضرت علی(ع) با انحرافات اجتماعی از زمان اسلام آوردن در نوجوانی آغاز شده است. این مبارزات به ویژه پس از وفات پیامبر اکرم(ص) رنگ‌وبوی دیگری به خود گرفت؛ چراکه مبارزات ایشان در زمان پیامبر(ص) علیه کفر و الحاد بود و با یاری دیگر مسلمانان انجام می‌شد، اما مبارزات آن حضرت پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، مبارزه با انحرافاتی بود که در درون جامعه اسلامی ایجاد شده و خطرات بسیار بیشتری برای اسلام ناب محمدی(ص) داشت.

جامعه اسلامی با فاصله گرفتن از مبانی اصیل اسلام و آموزه‌های نبوی، پس از رحلت پیامبر(ص)، با آسیب‌های مختلف اجتماعی مواجه شد. در دوران حکومت کوتاه خلافت امیرمؤمنان(ع)، ایشان با انواع انحرافات اجتماعی در جامعه نظیر برپایی روابط و مناسبات بر اساس معیارهای قبیلگی، شکل‌گیری نظام طبقاتی، تغییر ارزش‌های اجتماعی، تفرقه و گسست انسجام اجتماعی مواجه بودند، ولی به عنوان رهبر جامعه اسلامی با الهام از مبانی اصیل اسلام ناب محمدی به مبارزه با این انحرافات پرداخت و در این مسیر تابع اصولی همچون حق‌‍مداری، اعتدال و میانه‌روی، کرامت و مدارا بودند. در راستای تبیین شیوه مبارزه حضرت علیه انحرافات اجتماعی با حجت‌الاسلام والمسلمین علی رهبر، عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه صنعتی اصفهان و مدیر مؤسسه نهج‌البلاغه استان اصفهان به گفت‌وگو پرداختیم که متن آن در ادامه از نظر می‌گذرد؛

حجت‌الاسلام رهبری در این گفت‌وگو به تبیین شیوه مبارزه امیرالمؤمنین(ع) با انحرافات اجتماعی مستند به نهج‌البلاغه پرداخت و اظهار کرد: اولین مبارزه امیرالمؤمنین(ع) با انحرافات اجتماعی در سن 10 سالگی بود. ایشان گاهی در نهج‌البلاغه در رابطه با این موضوع بر روی حادثه آغاز ایمان آوردنشان تکیه می‌کنند.

سه دوره مبارزه امیرمؤمنان(ع)‌ با انحرافات

وی با بیان اینکه حضرت امیر(ع) در یکی از خطبه‌های خود بیان می‌کنند که من 40 سال است که در وادی مبارزات بوده‌ام، گفت: این در حالی است که بسیاری از افراد از این مسئله اظهار تعجب کردند که ایشان باید در دوران حضور خود در مکه نیز با انحرافات مبارزه کرده باشند. در پاسخ به ایشان باید گفت که بله! مبارزه ایشان در دوران آغازین در قالب تقابل با کفر و شرک بود. از بدو ورود ایشان به مدینه شکل نظامی پیدا کرده و در قالب تقابل با نفاق روی داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه پرده سوم مبارزه امیرالمؤمنین(ع)، مبارزه با انحراف از خلافت رسول خدا(ص) بود، گفت: ایشان در این باب با مردم بحث می‌کردند و حتی به همراه حضرت زهرا(س) و فرزندان خود به درب منازل می‌رفتند و به مردم گوشزد می‌کردند که مگر شما در واقعه غدیر نبودید و حضور نداشتید و با من بیعت نکردید؟ بعضی هم پاسخ می‌دادند که علی جان شما دیر آمدید! ما دیگر رأی خود را به خلیفه داده‌ایم!.

25 سال مشاوره برای حفظ اسلام

وی بیان کرد: خطبه حضرت زهرا(س) که ایراد شد، بسیاری از اذهان متوجه امیرالمؤمنین(ع) شد، اما ایشان دلسوزی خود را داشتند. بنده عظمت امیرالمؤمنین(ع) را در چند مقطع بیشتر از مقاطع دیگر حس کردم. ایشان 25 سال برای اصل اسلام و رسالت رسول خدا(ص) حاضر شدند تا فداکاری کرده و کوتاه بیایند و حتی به خلفای زمان خود مشاوره دهند.

مدیر مؤسسه نهج‌البلاغه استان اصفهان اظهار کرد: وجود مبارک حضرت امیر(ع) مانند تنها خلبان ماهر و کاربلدی بود که او را کنار زده‌اند و فردی دیگر را که آشنایی چندانی نیز با خلبانی ندارد، جایگزین او کرده‌اند، اما ایشان با این حال برای محافظت از جان مسافران به خلبان جایگزین مشاوره داده و او را راهنمایی می‌کند. به یاد دارم که برخی از وهابیان در مکه اعتراف کرده و به من گفتند که وجود مبارک امیرالمؤمنین(ع) فرزندان خود را در برابر درب خانه عثمان قرار داد تا خلیفه ترور نشود و خلیفه‌کشی به یک قانون و رویه تبدیل نشود. مظلومیت حضرت امیر(ع) تا این حد بود که با وجود این حرکت، معاویه در شام ایشان را عامل قتل عثمان معرفی می‌کند.

وی افزود: ایشان در طول 25 سال خانه‌نشینی، همواره خلفا را در نقاط حساس مشاوره می‌دادند تا کشتی اسلام دچار سانحه نشود. اسلام در آن زمان در شرایط بسیار حساسی قرار داشت؛ چراکه امپراتوری روم شرقی مترصد درگیری با مسلمانان بود. زمانی که خلافت به امیرالمؤمنین(ع) رسید، مبارزه ایشان با انحرافات جامعه مسلمین وارد مرحله تازه‌ای شد. حضرت امیر(ع) در چند مقطع از نهج‌البلاغه از جمله در خطبه سوم به مبارزه خود با ناکثین، قاسطین و مارقین اشاره می‌کنند. خود اهل سنت نقل می‌کنند که رسول خدا(ص) به علی بن‌ابی‌طالب(ع) فرمودند که شما با ناکثین و قاسطین و مارقین مبارزه خواهید کرد.

نزاع با جمود، نفاق و برتری‌طلبی

حجت‌الاسلام رهبر در ادامه سخنان خود افزود: وجه دیگر مبارزه امیرالمؤمنین(ع) با انحرافات، مربوط به نزاع ایشان با جمود، جهل، نفاق و برتری‌طلبی بود. ایشان در خطبه سوم نهج‌البلاغه می‌فرمایند که چنین افرادی مگر این آیه را نخوانده‌اند که ما سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین برتری‌جویی نمی‌کنند. البته خود امیرالمؤمنین(ع) در این خطبه پاسخ می‌دهند که این افراد حتماً این آیه را خوانده و حتی آن را از حفظ هستند، اما دنیا آن‌ها را گرفتار خود کرده و برای آن‌ها شیرین است؛ یعنی ایشان می‌دانند که برتری‌طلبی در دنیا جزء ایرادات است و اشکال دارد، اما فریب خورده و به امر دنیا و شیرین آن مشغول شدند.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: یکی از مبارزات مهم و مؤثر حضرت امیر(ع) با انحرافات، مبارزه ایشان با خوارج بود. حضرت امیر(ع) پس از پیروزی بر این خشک‌مغزان، در نهج‌البلاغه می‌فرمایند که من چشم فتنه را کور کردم. البته وجود مقدس حضرت امیر(ع) چشم فتنه را فقط در برابر خوارج کور نکردند، بلکه در کل مبارزات خود در طول عمر مبارکشان همچون جنگ‌های بدر، احد، احزاب، خیبر ذات‌السلاسل و ... چشم فتنه را کور کردند.

وی در ادامه تصریح کرد: حضرت امیرالمؤمنین(ع) در روزهای پایانی عمر مبارکشان به فرزندان و یاران خود توصیه کردند که پس از من دیگر با خوارج نجنگید؛ چراکه برخی از این بیچاره‌‎ها به دنبال حق هستند و به باطل می‌رسند و من نیز زمانی که باید این فتنه را جراحی می‌کردم، این کار را انجام دادم.

مبارزه با انحرافات در اندیشه توحیدی

مدیر مؤسسه نهج‌البلاغه استان اصفهان اظهار کرد: جنبه دیگر مبارزات امیرالمؤمنین(ع) با انحرافات، مبارزه ایشان با انحرافات مرتبط با توحید بود. در نهج‌البلاغه آمده است که فردی جمله‌ای را راجع به ذات اقدس الهی گفت که حضرت امیر(ع) با شنیدن آن متغیر شده و صورتشان سرخ شد. سپس، برای مبارزه با این انحراف، تمامی مردم را در مسجد جامعه جمع کرده و خطبه توحیدی بسیار مهم و اثرگذاری ایراد کردند که بزرگان ما همچون آیت‌الله حسن‌زاده آملی در رابطه با این بیانات امیرالمؤمنین(ع) فرموده بودند که قسمت‌هایی از نهج‌البلاغه وجود دارد که ما از درک آن عاجزیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به پیام امام خمینی(ره) به کنگره نهج‌البلاغه در سال 1360 بیان کرد: امام راحل(ره) در پیام خود این سؤال را مطرح کردند که باید بررسی کنیم که آیا اصلاً می‌توانیم علی بن‌ابی‌طالب(ع) را درک کنیم؟. بهتر است که ما خود را فریب ندهیم که می‌توانیم شخصیت بزرگوار امیرالمؤمنین(ع) را به خوبی درک کنیم.

بدانیم که علی(ع) را نمی‌شناسیم

وی گفت: البته در هر صورت همین قدر که بفهمیم علی(ع) را نمی‌فهمیم، کافی است؛ چراکه برخی فکر می‌کنند امیرمؤمنان(ع) را درک می‌کنند و هنر ایشان فقط نان جو خوردن و غش کردن از خوف خدا و کندن درب خیبر بوده است. در حالی که فقط عمق نهج‌البلاغه چنان ژرف و عمیق است که گاهی یک مسیحی به نام جرج جرداق بیش از 200 بار آن را خوانده است. ابن ابی‌الحدید بیان می‌کند که من خطبه تفسیر «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ» امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه را بیش از 50 بار خواندم و هر بار تأثیر بیشتری در من گذاشت.

مدیر مؤسسه نهج‌البلاغه استان اصفهان در پایان سخنان خود در این زمینه اظهار کرد: هیچ مانعی بر سر راه تکامل بشری نبود مگر اینکه وجود مبارک و مقدس حضرت امیرالمؤمنین علی بن‌ابی‌طالب(ع) به شیوه‌‌ای درست با آن مقابله کرده و آن را برطرفت نکرده باشد.