حسین اخوان اقدم: اساتید قرآن خود را ارتقا دهند تا شاگردان باورمند شوند

به یقین می‌توان جلسات و محافل قرآنی را دارای نقشی تأثیرگذار در پرورش نیروهای انقلابی دانست، نیروهایی که از جلسات قرآن سر برآوردند و سرانجام موفق به غرس نهال انقلاب شدند. حال سؤال این است که بعد از گذشت سالیان مدید، هنوز می‌توانیم در این راستا به جلسات و محافل تکیه کنیم؟ آیا جلسات کماکان نقش خود را ایفا می‌کنند؟ در این باره با حسین اخوان اقدم، پیشکسوت قرآنی، صحبت کردیم. آنچه در ادامه می‌آید ماحصل این گفت‌وگوست.

ایکنا ـ قبل از انقلاب جلسات قرآن به ‌همت برخی از دلسوزان و دغدغه‌مندان قرآنی برگزار می‌شد و بسیاری از اساتید امروز محصول آن جلسات هستند. اکنون این جلسات چه تفاوتی با آن زمان دارد؟

با توجه به تجاربی که از حضور در جلسات دارم، به جلسات قبل از انقلاب می‌پردازم. در آن دوره جلسات قرآنی یا جلسات دینی و هیئات به ‌صورتی که هم‌اکنون برگزار می‌شود، شاید به اندازه انگشتان دو دست نبود؛ یعنی به گونه‌ای نیود که حلقه قرآنی وجود داشته و اصل بر قرائت باشد و در حاشیه‌ نیز برنامه‌های دیگری برگزار شود. فقط چند جلسه قرآن بدون ظاهر هیئتی داشتیم که مهم‌ترین آن‌ها جلسات مرحوم استاد مولایی، مرحوم استاد سرهنگ بیگلری، سرهنگ منصور مسگرا و مرحوم استاد حاج بیوک اصل محمدی بود. البته چند جلسه دیگر حاشیه‌ای مانند جلسه استاد مروت نیز به شکل جلسات سنتی امروزی و حلقه‌ قرآنی برگزار می‌شد. شاید جلسات دیگری نیز جسته و گریخته برگزار می‌شدند که خیلی معروف نبودند. اینها جلسات تهران و حتماً در شهرستان‌ها مثل مشهد نیز تعداد این جلسات کم بود.

البته قبل از انقلاب در هیئت‌هایی که برگزار می‌شد فقط اسم آن جلسه قرآن نبود، بلکه نکته قرآن محوریت داشت. در این هیئت‌ها شرکت می‌کردم و تعداد بسیاری قرآن چیده می‌شد و استاد داشت و افراد قسمتی از قرآن را قرائت می‌کردند و حداقل برای صحت قرائت و اِعراب قرآن رفع اشکال‌ می‌شد و گاه اگر استاد مقداری تسلط داشت، نکات مربوط به تجوید را تذکر می‌داد و از نظر زمانی دوسوم زمان هیئت را شامل می‌شد، یعنی بیش از یک ساعت بحث قرائت قرآن به ‌طور جدی انجام می‌شد.

معمولاً هیئت‌ها سیار بودند و قرآن و رحل را در جعبه‌ها قرار می‌دادند و آن‌ها را به منازل مختلف می‌بردند. در آغاز برنامه هیئت رحل‌ها چیده می‌شد و جایگاه نسبتاً شکیلی را برای استاد به شکل میزهای طلبگی آماده می‌کردند و استاد می‌نشست و از بزرگترها، کوچکترها درخواست می‌کرد که قرآن را قرائت کنند.

در هیئت‌ها با جدیت به قرآن پرداخته نمی‌شود

قبل از انقلاب بحث قرآن در هیئات به ‌صورت جدی دنبال می‌شد، حتی یک ساعت و نیم از دو ساعت زمان جلسه به آموزش قرآن اختصاص می‌یافت و متأسفانه اکنون به آن صورت انجام نمی‌شود، یعنی در هیئت‌های ما با جدیت به قرآن پرداخته نمی‌شود و اگر قرآن باشد، کاملاً تشریفاتی است، یعنی مثلاً فرد یک یا چند آیه را می‌خواند و بعد هیئت به سمت دعا، زیارت عاشورا، سخنرانی و ... می‌رود. پس باید در رویکردمان بازنگری کنیم، چراکه اصلی‌ترین منبع حیات‌بخش فرهنگ دینی ما قرآن کریم است و باید بیشتر به آن بپردازیم.

قبل انقلاب جلسات سنتی بسیار کم بودند و افراد خودشان را شاگرد آن جلسه می‌دانستند. بعد از انقلاب با وجود شتاب در آموزش قرآن و برخورداری از نگاه گسترده‌تر و عمیق‌تر در این باره، دهه به دهه تعداد جلسات قرآنی برای آموزش، ترویج و ارتقا گسترش پیدا کرد. اگر قبل از انقلاب به اندازه انگشتان دو دست جلسات سنتی نداشتیم، اکنون در طول هفته در تهران یا شهرستان‌ها جلسه قرآن برگزار می‌شود.

درحال حاضر سامانه‌های اطلاع‌رسانی مکتوب داریم؛ به ‌طور مثال در تهران جلسات قرآن هر منطقه فهرست شده است و افراد می‌توانند جلسه قرآن خود را انتخاب کنند؛ از جمله سایت فرهنگسرای قرآن. البته ممکن است به خاطر شیوع کرونا بعضی از جلسات تعطیل شده باشد، ولی جلسات قرآنی هست و بعد از رفع کرونا دوباره احیا خواهد شد.

ایکنا ـ کیفیت جلسات قرآن در قیاس با گذشته چگونه است؟

بعد از انقلاب جلسات قرآن تکثیر شد، ولی کیفیت آن‌ها پایین نیامده است، بلکه افراد راحت‌تر می‌توانند به جلسه قرآن محل سکونتشان دسترسی پیدا کنند. قبل از انقلاب افراد دسترسی زیادی به فایل‌های صوتی اساتید فن نداشتند و بیشتر آموزش‌ها سنتی بود و افراد تسلط کافی و وافی در فنون قرائت نداشتند؛ لذا شاهد پیشرفت افراد مثل حالا نبودیم. برخی می‌گویند قرائت‌ها در گذشته فاخرتر، فنی‌تر و والاتر بود، اما به‌ عنوان معلم قرآن و فردی که نزدیک به 35 سال است که قرآن را آموزش می‌دهم، می‌بینم که در حال حاضر کیفیت قرائت قاریان ممتاز و خوش‌خوان بسیار بهتر از گذشته است، زیرا آموزش قرآن و استفاده از فنون قرائت و تلاوت و نکته‌سنجی‌های قاریان ممتاز عمیق‌تر شده و به توصیه‌ها بیشتر توجه می‌شود؛ لذا آموزش قرآن در زمینه‌های تجوید، صوت و لحن و وقف و ابتدا متفاوت است و در گذشته به این صورت نبود. من از دهه 60 در مسابقات قرآن شرکت‌ می‌کنم و گاه از مقایسه نمره تلاوتم با اکنون تعجب می‌کنم، زیرا اگر حالا این تلاوت را انجام دهم، از داورهای نکته‌سنج و اساتید فنی نمره خیلی پایین‌تری را می‌گیرم. لذا کیفیت جلسات از نظر قرائت و تلاوت خیلی اوج گرفته است.

کیفیت جلسات فقط در فنون قرائت نیست

البته به بحث کیفیت نباید فقط در فنون قرائت و تلاوت و جزئی‌نگری توجه کرد، بلکه اگر آموزش قرآن جامع دیده شود، آموزه‌های قرآن کاربردی می‌شود که امروزه به آن سبک زندگی قرآنی می‌گویند. در گذشته جلسات قرآن مملو از تلنگر اساتید فن به شاگردان درباره سبک زندگی قرآنی بود و این رویه باید در  جلسات قرآن حاکم شود و تداوم داشته باشد. اگر بگوییم که این موضوع در قیاس با گذشته از کیفیت پایین‌تری برخوردار است بیراه نگفته‌ایم.

جلسات قرآن جلسات انسان‌سازی است و علاوه بر اینکه قاریان باید به بهترین نحو قرائت کنند، علاقه‌مندند که به بهترین وجه قرآن را بفهمند و به آیات آن عمل کنند. کیفیت تلاوت و فنون آن افزایش یافته، اما ممکن است در این جلسات به مفاهیم، آموزه‌ها و سبک زندگی قرآنی کم‌توجهی شود که باید مد نظر اساتید قرار گیرد. قرار نیست در جلسات آموزش قرآن اصلی‌ترین محتوای جلسه، یعنی آموزش قرائت و فنون تلاوت، فراموش شود. اگر درصدبندی کنیم باید بگوییم که 60 تا 70 درصد جلسات معطوف به آموزش فنون و صحت قرائت و اجزای مربوطه است، 30 درصد مربوط به مفاهیم و نگاه مفهومی و سبک زندگی قرآنی است که نباید فراموش شود. اینها مکمل یکدیگرند و باید به هر دو به اندازه کافی توجه شود.

ایکنا ـ معلمان قرآن در پرورش نیروهای باورمند چه نقشی دارند؟

معلمان قرآن الگوهای آموزشی هستند و دانش‌آموزان و قرآن‌آموزان به معلمان و اساتید تعلق خاطر خاصی دارند. اگر معلم قرآن دائماً ارتقا یابد و از نظر تئوری و عملی و اخلاقی رو به رشد باشد، همین امر برای اینکه قرآن‌آموزی به سمت تعالی حرکت کند کفایت می‌کند، چون در آموزه‌های دینی این اصل را داریم؛ «كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ‏ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ؛ به غیر زبانتان مردم را دعوت به دین کنید»؛ لذا اگر قرآن‌آموزان ببینند که معلم آن‌ها فردی منظم، عادل، خوش‌اخلاق و قرآنی است، آن‌ها هم بر همین الگو پافشاری می‌کنند و باورمند می‌شوند. البته در طول زندگی‌ام در اساتید فن چنین چیزی را خیلی کم دیده‌ام.

جلسه قرآن من شنبه‌ها در مسجد حجتیه در محدوده نارمک تهران، بین رسالت و سرسبز، بزرگراه شهید سلیمانی برگزار می‌شود. برخی از دوستان شرکت‌کننده می‌گویند که به عشق خواندن قرآن و نکته‌هایی که بیان می‌‌شود در جلسات حضور می‌یابند. این امر باعث می‌شود که دل‌سپردگی به آموزه‌های قرآن اهمیت داشته باشد. لذا برای باورمند کردن افراد به قرآن، اساتید باید در این امر کوشا باشند و خود را ارتقا بدهند.

ایکنا ـ چطور می‌توانیم ویژگی انس با قرآن را در نیروهای انقلابی تقویت کنیم؟

از  آغاز انقلاب دغدغه‌ داشته‌ایم که نیروهای انقلابی، بسیجی و دل‌سپردگان به نظام اسلامی با اصلی‌ترین متن معرفتی انقلاب آشنا شوند. امام هم تأکید کردند که نظام ما مبتنی بر آموزه‌های قرآن است و همه باید در مورد آن دغدغه داشته باشند؛ لذا قرآن‌دان شدن با انس به قرآن و خواندن آن شروع می‌‌شود. یادم می‌آید در اوایل دهه شصت به دوستان بسیجی می‌گفتم که حاضرم قرآن را به شما آموزش بدهم و الان در بسیاری از پایگاه‌ها نیروهای خود را موظف کرده‌اند که روخوانی قرآن را فرابگیرند.

به ‌عنوان مسلمان موظفیم که قرآن بخوانیم و با آن انس داشته باشیم. به قول امام صادق(ع)، از وظایف ما مسلمانان و مؤمنین این است که حداقل 50 آیه از قرآن را هر روز قرائت کنیم تا در زمره غافلین قرار نگیریم و سعی کنیم این انس ادامه یابد. قرآن را دوره کنیم، آن را با ترجمه بخوانیم و به مفهوم آیات مراجعه کنیم. اگر ابهامی هست سؤال کنیم تا برطرف شود. همچنین اصلی‌ترین مخاطبان قرآن در زمان حاضر نیروهای متدین و مذهبی هستند که باید هر چه بیشتر خود را به این سلاح مسلح کنند. امیدوارم اقدام مثبتی در سازمان‌ها انجام شود و آموزش اولیه قرآن، یعنی سواد قرآنی که شامل خواندن، انس با قرآن و فهم آیات است، برای همه حاصل شود و به قرآن کریم مسلح شویم.