نسخه‌های تازه‌یاب از تفسیر خواجه عبداللّه انصاری
پژوهشگر نسخه‌های خطی قرآن عقیده دارد، دو نسخه ترکیه و نجف تصویر بسیار دقیق‌تری از ترجمه و تفسیر خواجه عبداللّه انصاری به ما می‌دهند و مفسر هر آیه یا جمله را از جهات مختلف با زبان عربی توضیح می‌دهد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ مرتضی کریمی‌نیا، پژوهشگر نسخه‌های خطی قرآن در یادداشتی که در صفحه اجتماعی خود منتشر کرده، از دو نسخه تازه‌یاب تفسیر قرآن خواجه عبداللّه انصاری خبر داده و در این باره نوشته است:
تفسیر قرآن خواجه عبداللّه انصاری همچون بسیاری از تفاسیر خراسانی کهن (تفسیر کمبریج، تفسیر سورآبادی، تفسیر بصائر یمینی، تاج التراجم شاهفور اسفراینی) در چهار پاره تدوین شده است. در این تقسیم، قرآن به چهار پاره ۱) از فاتحه تا انعام، ۲) اعراف تا کهف، ۳) مریم تا صافات، ۴) ص تا ناس تقسیم می‌شود. با کشف دو نسخه ترکیه و نجف، اکنون تنها به رُبع چهارم، یعنی تفسیر سوره‌های صاد تا ناس دست یافته‌ایم. متنی که شادروان آیت الله زاده شیرازی بر اساس نسخه امامی ساروی با عنوان بخشی از تفسیری کهن به پارسی (تهران، ۱۳۷۵) منتشر کرده، حاوی پاره دوم یعنی از اعراف تا کهف است؛ گو اینکه بخشی از اوراق آغاز و انجام آن افتاده است.
اگرچه دو نسخه ترکیه و نجف و نیز نسخه امامی ساروی (بخشی از تفسیری کهن به پارسی) همگی پاره‌هایی از تفسیر خواجه عبداللّه‌اند، میان دو نسخه نخست و نسخه اخیر (امامی ساروی) تفاوتی بسیار مهم هست. در هر سه نسخه، عبارات فارسی و عربی به صورت مزجی و درهم تنیده است. اما در نسخه‌های ترکیه و نجف، عبارات فارسی تنها مربوط به ترجمه فارسی آیات قرآن است و جملات عربی صرفاً حاوی توضیحات تفسیری خواجه عبداللّه است. در مقابل در نسخه امامی ساروی، علاوه بر ترجمه فارسی آیات، بخش زیادی از توضیحات مفسر در بیان لغت و اعراب و تاریخ و مانند آن به فارسی بیان شده است، به گونه‌ای که اغلب به سختی می‌توان ترجمه خالص فارسی آیات را از توضیحات فارسی مفسر در بیان و شرح آیات تفکیک کرد.
این امر نشان می‌دهد که از تفسیر خواجه عبداللّه انصاری دستکم دو تقریر نزدیک به هم (یکی با رویکرد بیشتر فارسی و دیگری با متن بیشتر عربی) وجود داشته و چه بسا میبدی به این هر دو آن‌ها دسترسی داشته و در کار خود آن‌ها را ترکیب کرده و در بسط و تفصیل آن، از سایر تفاسیر معروف در خراسان، چون الکشف والبیان ثعلبی بهره گرفته است.
دو نسخه ترکیه و نجف تصویر بسیار دقیق‌تری از ترجمه و تفسیر خواجه عبداللّه به ما می‌دهند. مفسر هر آیه یا جمله را از جهات مختلف لغوی، نحوی، قرائی، تاریخی و مانند آن، با زبان عربی توضیح می‌دهد و در لابه‌لای توضیحات خود یک یا چند ترجمه محتمل فارسی از آن آیه یا جمله را بیان می‌کند. از آنجا که در تقریر دیگر، یعنی نسخه امامی ساروی (بخشی از تفسیری کهن به فارسی) بسیاری از توضیحات تفسیری خواجه عبداللّه، به زبان فارسی ذکر شده، تفکیک ترجمه خالص آیات به فارسی از تفسیر آیات دشوار است.
هر دو نسخه تازه‌یاب از تفسیر خواجه عبداللّه از تقسیم‌بندی رباعی قرآن تبعیت می‌کنند و حاوی ربع آخر قرآن، از سوره صاد تا سوره ناس‌اند. بنابراین همچنان امید داریم سه پاره دیگر تفسیر خواجه عبداللّه در آینده یافت شود. توصیف اجمالی این دو نسخه که تاکنون شناخته‌ام به این قرار است:
نسخه الف، به شماره ۱۴۲۶ در کتابخانه خلیل حمید پاشا در اسپارتا (ترکیه)، حاوی ۳۹۰ برگ، مورخ شعبان ۷۱۸ هجری به کتابت محمد بن عبدالرحمن بن محمد الورکانی الهمدانی است.
نسخه ب، حاوی سه پاره مجزا، به شماره‌های ۳۲۳+۳۵۷+۳۵۹ جمعاً دارای ۱۰۳+۷۶+۱۲۵ برگ، در مکتبة الروضة الحیدریة یا الخزانة الغرویة (نجف اشرف)، کتابت قرن هفتم تا هشتم که برگ آخر آن (حاوی انجامه نسخه) افتاده است.
انتهای پیام
