جلد سوم دانشنامه علوم قرآن تألیف شد

به گزارش ایکنا؛ احمد مهدی‌زاده، مدیر دبیرخانه شوراهای علمی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اعلام خبر تدوین جلد سوم این دانشنامه، گفت: علت پرداختن به مباحث حول القرآن در دانشنامه قرآن‌شناسی در عصر حاضر، نخست آن است که هرچند از قرون گذشته آثاری از اندیشمندان پیرامون علوم قرآن وجود دارد، اما تاکنون این آثار به روزرسانی نشده و کتابی که در ساختار منطقی و به صورت جامع در بردارنده همه مسائل مهم از یک سو و پاسخگو به شبهات پدیده آمده تا عصر حاضر باشد، ارائه نشده است.

وی افزود: دلیل دوم را باید در ارتباط مباحث برون‌قرآنی با مباحث درون‌قرآنی جستجو کرد؛ بسیاری از مباحث حول القرآن به عنوان پیش فرض و اصول موضوعه برای پژوهش‌های بعدی در استنباط معارف و درون قرآنی مطرح است، فهم و کشف نظام‌های مختلف علوم اجتماعی و دینی و تربیتی، اقتصادی، سیاسی از قرآن همه متفرع بر آن است که حجیت، اصالت و سلامت قرآن از جهات گوناگون از یکسو و امکان فهم و استنباط روشمند از قرآن، کارآمدی آنها و مسائل مربوط به ان از سوی دیگر ثابت شده باشد.

مهدی‌زاده بیان کرد: از این روست که بسیاری از دشمنان اسلام با هدف ناکارآمد نشان دادن قرآن، تمام همت خویش را پیرامون مسائل حول القرآن و نظامات درون قرآنی متمرکز کرده‌اند. بخش عمده‌ای از آثار و پژوهش‌های مستشرقان پیرامون قرآن نیز با همین رویکرد سامان یافته است، بنابراین تبیین و بررسی دقیق مسائل حول القرآن و پاسخ به شبهات مطرح شده نقش بسیار مهمی در اثبات کارامدی استنباط نظام‌های مورد نیاز از قرآن دارد.

مدیر دبیرخانه شوراهای علمی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: در این دانشنامه تلاش شده با توجه به ابعاد پژوهش‌های خاورشناسان با ارائه مهمترین موضوعات در مداخل در یک ساختار منطقی، روشنگری در ابعاد گوناگون صورت گرفته و نیز در مواردی به صورت خاص مطالب مطرح شده در دانشنامه‌های قرآن لایدن و راتلج بررسی و پاسخ‌های آن ارائه شود، خوب است در اینجا به دامنه قرآن‌پژوهی آکادمیک عرب در عصر پساروشنگری اشاره‌ای داشته باشیم.

وی افزود: پژوهش‌های قرآنی غرب در قرن ۱۹ میلادی عمدتاً در محورهایی چون تاریخگذاری قرآن و ترتیب سوره‌ها، منشأ قرآن، یکپارچگی و انسجام متن قرآنی، کاوش برای یافتن نقش سنت در طراحی چارچوب درونی و بیرونی در فرایند تاریخی نزول قرآن انجام شده است. 

تحقیقات قرآن‌شناسی غرب در قرن 20

وی ادامه داد: همچنین در قرن بیستم، جنبه‌های زبان‌شناختی و بیانی قرآن، قرائات مختلف، ریشه‌شناسی کلمات، واژگان دخیل، زبان گفتاری و نوشتاری قرآن، مفاهیم و اصطلاحاتی قرآنی، معناشناسی، ترتیب سوره‌ها و تاریخگذاری، انسجام قرآن، حروف مقطعه، خاستگاه منشأ قرآن، مباحث تأثیرپذیری قرآن از کتب پیشین یا فرهنگ رسانه، مردم‌شناسی، دین‌شناسی  مورد بحث قرار گرفته است. 

مهدی‌زاده اظهار کرد: در دانشنامه علوم قرآن سعی شده با تقسیم مباحث در یک نظم منطقی در جلدهای مختلف به شکل صحیحی دیدگاه امامیه در موضوعات مختلف ارائه شود تا خوانندگان و پژوهشگران با مطالعه آنها از پیش به اشتباهات پژوهش‌های خاورشناسان پی برده و پاسخ‌های شبهات مطرح شده آنها را دریافت کنند.

وی اضافه کرد: به این منظور، موضوعات مربوط به قرآن‌شناخت در دو جلد اول و دوم؛ تاریخ تفسیر روش‌ها، رویکردها و سبک‌ها، در تفسیر در جلد سوم؛ مبانی و منطق فهم قرآن و انواع تفسیر و فهم و دریافت از قرآن و شرایط آنها؛ در جلد چهارم؛ ارتباط قرآن با فرهنگ و ادبیات و علوم مختلف انسانی و اسلامی در جلد پنجم ارائه شده است.

مهدی‌زاده تصریح کرد: در جلد سوم دانشنامه نیز ۲۰ مقاله درباره تاریخ، تفسیر، روش‌ها، رویکردها و سبک‌ها ارائه شده است. شش مقاله نخست به تاریخ تفسیر اختصاص دارد که عبارتند از تفسیر پیامبر(ص)، تفسیر صحابه، تفسیر اهل بیت(ع)، تفسیر تابعین، تفسیر در عهد تدوین و تفسیر در دوران معاصر؛ ده مقاله به انواع روش‌های تفاسیر در اتکای منابع نقلی و غیرنقلی و آسیب‌های مرتبط با آنها پرداخته است و در چهار مقاله بعدی بررسی انواع سبک‌ها، و رویکردهای تفسیری مد نظر بوده است.

وی بیان کرد: در ادامه تولید دانشنامه قرآن پس از دو جلد نخست درباره قرآن‌شناخت، جلد سوم با محوریت تاریخ تفسیر، روش‌ها و رویکردها با ۲۰ مقاله در دستور کار پژوهشکده دانشنامه‌نگاری دینی قرار گرفت، فرایندی که برای هر یک از جلدهای داشنامه قرآن‌شناسی و از جمله جلد سوم در نظر گرفته شده، دارای بیش از سی مرحله عملیات علمی و فنی از مدخل‌گزینی، تهیه فرم‌های اجمالی معرفی مدخل و طرحنامه، آماده‌سازی پرونده‌های علمی تا دریافت مقالات و ارزیابی و اصلاح و تکمیل، کنترل مصادر، ویرایش ادبی و آماده‌سازی برای انتشار است.

مشخصات جلد سوم دانشنامه قرآنی

وی افزود: جلد سوم با حجم ۱۶۴ هزار کلمه در ۶۱۰ صفحه به زیور طبع آراسته شده و در اختیار پژوهشگران و فرهیختگان قرار گرفته است. جلد سوم دانشنامه علوم قرآن با همکاری ۱۳ نویسنده و ۳۴ نفر از مدیران، اعضای شورای علمی گروه‌ها و شورای عالی دانشنامه، ارزیابان، ویراستاران و ۱۲ نفر از همکاران پشتیبانی علمی تهیه شده است.