محمدرضا اکبری تبیین کرد:
ضرورت تعیین سهم گردشگری در اقتصاد / دولت آینده مولد بودن صنعت گردشگری را باور کند
یک پژوهشگر گردشگری و میراث فرهنگی در نشست «چشم‌انداز گردشگری در دولت آینده» مطرح کرد: نبود پژوهش‌های کافی در حوزه گردشگری و غفلت نسبت به برنامه‌ریزی بلندمدت، فرصت‌های خوب تدوین سند و نقشه راه گردشگری کشور را به بیراهه برده است. لازم است که دولت آینده، مولد بودن صنعت گردشگری را باور داشته باشد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، شصت و یکمین نشست از ششمین دوره سلسله نشست‌های چشم‌انداز صنعت گردشگری در ایران با موضوع «چشم‌انداز گردشگری در دولت آینده»، از سوی مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران وابسته به جهاددانشگاهی، امروز سه‌شنبه ۲۵ خردادماه، با حضور صاحب‌نظران و پژوهشگران حوزه گردشگری در محل ساختمان شماره دو جهاددانشگاهی برگزار شد.
در ابتدای این نشست رحیم یعقوب‌زاده، رئیس مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران، در سخنانی با بیان اینکه کشور ما علی‌رغم ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها در حوزه گردشگری، موفق عمل نکرده است، اظهار کرد: خوشحال بودیم در هر دوره ریاست جمهوری در مناظره‌ها اشاره‌ای به گردشگری می‌شد اما در همین حال، اقدامات راهگشا و مطلوبی در این حوزه پس از انتخابات مشاهده نشد.
وی ادامه داد: موضوع این نشست چشم‌انداز گردشگری در دولت آینده است. واقعیت این است که اگر در دولت آینده به همان شکلی عمل شود که در دولت‌های اخیر انجام شده بود، فعالان حوزه گردشگری دچار مشکلات بیشتری خواهند شد و رهاشدگی این بخش بیشتر خواهد بود. امیدواریم دولت آینده به شکل برنامه‌ریزی شده و با نظارت بیشتر به تقویت گردشگری در کشور اهتمام ورزد.
محمدرضا اکبری، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، در این نشست با بیان اینکه می‌توان از دو منظر به موضوع چشم‌انداز گردشگری در دولت آینده پرداخت، اظهار کرد: نخست اینکه برنامه‌های دولت آینده چیست و دوم بحث درباره انتظارات جوامع علمی و فعالان این بخش از دولت آینده است. متأسفانه مشکلات ساختاری و تشکیلاتی بسیار ریشه‌دار و مزمنی در صنعت گردشگری کشور وجود دارد و عدم به‌کارگیری نیروی متخصص در این بخش باعث شده بسیاری از پست‌ها و مناصب در اختیار افراد غیرمتخصص و وابسته به دولت قرار گیرد.
وی با بیان اینکه در کشور استراتژی توسعه اقتصادی مشخصی نداریم، ادامه داد: در مناظره‌های انتخاباتی میان نامزد‌های ریاست جمهوری، شاهد آشفتگی در حوزه گردشگری بودیم؛ اگرچه از دولت آینده انتظار می‌رود استراتژی مشخصی در زمینه توسعه اقتصادی تعیین کند. رئیس‌جمهور آینده باید اعتقاد به گردشگری به عنوان یکی از موتور‌های محرک اقتصادی داشته باشد، در این صورت صنعت گردشگری جای خود را در چرخه توسعه پیدا خواهد کرد.
وی با بیان اینکه در کشور استراتژی توسعه اقتصادی مشخصی نداریم، ادامه داد: در مناظره‌های انتخاباتی میان نامزد‌های ریاست جمهوری، شاهد آشفتگی در حوزه گردشگری بودیم؛ اگرچه از دولت آینده انتظار می‌رود استراتژی مشخصی در زمینه توسعه اقتصادی تعیین کند. رئیس‌جمهور آینده باید اعتقاد به گردشگری به عنوان یکی از موتور‌های محرک اقتصادی داشته باشد، در این صورت صنعت گردشگری جای خود را در چرخه توسعه پیدا خواهد کرد.
اکبری با تأکید بر اینکه صنعت گردشگری موضوعی بین‌بخشی است و بخش‌های زیادی از آن مربوط به دستگاه‌های دیگر است که باید با همکاری و همیاری وزارت میراث فرهنگی تقویت شوند و توسعه یابند، افزود: گردشگری یا مولد است یا کاتالیزور و یا شتاب‌دهنده، اما لازم است ابتدا مولد بودن بخش گردشگری را باور داشته باشیم تا در مراتب بعدی برسیم به اینکه این عرصه می‌تواند شتاب‌دهنده هم باشد.
ضرورت تعیین سهم گردشگری در اقتصاد کشور
این پژوهشگر حوزه گردشگری و میراث فرهنگی با تأکید بر لزوم تعیین سهم گردشگری در اقتصاد کشور، اضافه کرد: سهم نفت در اقتصاد ملی مشخص شده است و این قول داده شده بود که سهم حساب‌های اقماری نیز تعیین و استقرار آن‌ها محقق شود، اما پس از ۸ سال این کار انجام نشد و از سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی اطلاعی نداریم. ۱۱ میلیارد دلار درآمد صنعت گردشگری در دنیاست و باید سهم گردشگری کشور خود را در این درآمد تعیین کنیم تا شاهد وضعیت امروز نباشیم که گردشگری گدای سهم خود در این صنعت باشد.
وی گفت: بهبود محیط کسب و کار مسئله دیگر در حوزه گردشگری است. در دولت‌های گذشته به این موضوع توجه نشده، در حالی که می‌توان با تمرکز بر اماکن متبرکه و امامزاده‌ها، بازار گردشگری مذهبی را تقویت کرد. در حوزه گردشگری سلامت متأسفانه به دلیل تمرکز بر جذب گردشگر اروپایی، از ظرفیت گردشگران سلامت کشور‌های همسایه غافل هستیم. رقابتی میان اماکن و مراکز گردشگری نیز وجود ندارد. همچنین ضعف توانایی بخش خصوصی در انجام مأموریت‌ها و وظایف و نیز نهادسازی‌های گسترده، اما بی‌فایده و بی‌رمق را شاهد بودیم.
وی با اشاره به نبود پژوهش‌های کافی در حوزه گردشگری نیز بیان کرد: غفلت در حیطه برنامه‌ریزی بلندمدت، فرصت‌های خوب سندنویسی و تدوین نقشه راه گردشگری کشور را از بین برده است.
این پژوهشگر حوزه گردشگری و میراث فرهنگی با تأکید بر لزوم تعیین سهم گردشگری در اقتصاد کشور، اضافه کرد: سهم نفت در اقتصاد ملی مشخص شده است و این قول داده شده بود که سهم حساب‌های اقماری نیز تعیین و استقرار آن‌ها محقق شود، اما پس از ۸ سال این کار انجام نشد و از سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی اطلاعی نداریم. ۱۱ میلیارد دلار درآمد صنعت گردشگری در دنیاست و باید سهم گردشگری کشور خود را در این درآمد تعیین کنیم تا شاهد وضعیت امروز نباشیم که گردشگری گدای سهم خود در این صنعت باشد.
وی گفت: بهبود محیط کسب و کار مسئله دیگر در حوزه گردشگری است. در دولت‌های گذشته به این موضوع توجه نشده، در حالی که می‌توان با تمرکز بر اماکن متبرکه و امامزاده‌ها، بازار گردشگری مذهبی را تقویت کرد. در حوزه گردشگری سلامت متأسفانه به دلیل تمرکز بر جذب گردشگر اروپایی، از ظرفیت گردشگران سلامت کشور‌های همسایه غافل هستیم. رقابتی میان اماکن و مراکز گردشگری نیز وجود ندارد. همچنین ضعف توانایی بخش خصوصی در انجام مأموریت‌ها و وظایف و نیز نهادسازی‌های گسترده، اما بی‌فایده و بی‌رمق را شاهد بودیم.
وی با اشاره به نبود پژوهش‌های کافی در حوزه گردشگری نیز بیان کرد: غفلت در حیطه برنامه‌ریزی بلندمدت، فرصت‌های خوب سندنویسی و تدوین نقشه راه گردشگری کشور را از بین برده است.
شهرود امیرانتخابی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه نیز در این نشست در سخنانی اظهار کرد: یکی از مهمترین مسائل و مشکلات در حوزه گردشگری، متوجه مسئله سرمایه‌گذاری است. علی‌رغم ایجاد پنجره واحد در استان‌ها از سوی دولت، اما بسیاری از طرح‌های گردشگری به کسب مجوز ختم نمی‌شود و در نهایت طرح ناتمام کنار گذاشته می‌شد. از این منظر، منطقه‌بندی اقتصاد و اعطای اختیار به استان‌ها و مناطق می‌تواند راهگشای فعالان این عرصه باشد.
مصائب راه‌اندازی بوم‌گردی‌ها
وی ادامه داد: متأسفانه در زمینه سیاست‌های راه‌اندازی بوم‌گردی نیز با مشکلاتی مواجه بودیم، مشکلاتی اعم از اینکه این طرح‌ها دارای پیوست فرهنگی نیستند. با حذف مراکز آموزشی میراث فرهنگی و عدم ورود بخش خصوصی به این عرصه، بدون مطالعه و پژوهش کافی، بوم‌گردی‌هایی دایر شدند که بعضاً فعالیت آن‌ها منطبق با اهداف صنعت گردشگری نبود.
امیرانتخابی افزود: بیش از ۹۰ درصد متقاضیان راه‌اندازی بوم‌گردی، دانش و تخصص فعالیت در این حیطه را نداشتند. این روند نشان‌دهنده لزوم احیای امر آموزش در بخش میراث فرهنگی و گردشگری است.
وی گفت: از سوی دیگر وزارت میراث فرهنگی هیچ‌گاه دستگاه سیاست‌گذار در این صنعت نبوده است. در ذیل وزارتخانه مربوطه ما دیپلماسی در حوزه گردشگری نمی‌بینیم. برای ارزآوری در این بخش، باید سیاست‌های مشخص و برنامه‌ریزی وجود داشته باشد. ما حتی در حوزه جذب گردشگران مذهبی و سلامت آن‌طور که باید سیاست مشخص و برنامه‌ای برای برقراری ارتباط با کشور‌ها در قالب امضای تفاهم‌نامه باشد را نمی‌بینیم. ما ابتدا هتل ۵ ستاره احداث می‌کنیم و بعد فکر می‌کنیم که تور‌های خارجی را برای اسکان در این هتل‌ها جذب کنیم. اما باید به این پرسش فکر کنیم که آیا همه گردشگردان خارجی که به کشور ما می‌آیند، طالب اسکان در هتل‌های پنج ستاره و فول امکانات هستند؟
وی ادامه داد: متأسفانه در زمینه سیاست‌های راه‌اندازی بوم‌گردی نیز با مشکلاتی مواجه بودیم، مشکلاتی اعم از اینکه این طرح‌ها دارای پیوست فرهنگی نیستند. با حذف مراکز آموزشی میراث فرهنگی و عدم ورود بخش خصوصی به این عرصه، بدون مطالعه و پژوهش کافی، بوم‌گردی‌هایی دایر شدند که بعضاً فعالیت آن‌ها منطبق با اهداف صنعت گردشگری نبود.
امیرانتخابی افزود: بیش از ۹۰ درصد متقاضیان راه‌اندازی بوم‌گردی، دانش و تخصص فعالیت در این حیطه را نداشتند. این روند نشان‌دهنده لزوم احیای امر آموزش در بخش میراث فرهنگی و گردشگری است.
وی گفت: از سوی دیگر وزارت میراث فرهنگی هیچ‌گاه دستگاه سیاست‌گذار در این صنعت نبوده است. در ذیل وزارتخانه مربوطه ما دیپلماسی در حوزه گردشگری نمی‌بینیم. برای ارزآوری در این بخش، باید سیاست‌های مشخص و برنامه‌ریزی وجود داشته باشد. ما حتی در حوزه جذب گردشگران مذهبی و سلامت آن‌طور که باید سیاست مشخص و برنامه‌ای برای برقراری ارتباط با کشور‌ها در قالب امضای تفاهم‌نامه باشد را نمی‌بینیم. ما ابتدا هتل ۵ ستاره احداث می‌کنیم و بعد فکر می‌کنیم که تور‌های خارجی را برای اسکان در این هتل‌ها جذب کنیم. اما باید به این پرسش فکر کنیم که آیا همه گردشگردان خارجی که به کشور ما می‌آیند، طالب اسکان در هتل‌های پنج ستاره و فول امکانات هستند؟
صندلی وزارت میراث فرهنگی در پیچ‌وخم‌های سیاسی
امیرانتخابی با اشاره به بحث تخصص‌گرایی در حوزه گردشگری، گفت: وزیر میراث فرهنگی و گردشگری حتماً باید تخصص لازم در این عرصه را داشته باشد و این مسئولیت در پیچ و خم سیاسی‌کاری‌ها به افراد غیرمتخصص واگذار نشود. اگر نتوانستیم این صنعت را جایگزین اقتصاد نفتی کنیم، حداقل وضعیت آن را بهبود بخشیم.
به گفته این پژوهشگر حوزه گردشگری؛ در بخش گردشگری ۲۲ دستگاه موازی وجود دارد که باید با محوریت یک وزارتخانه و دستگاه به اجماع برسند و هم‌افزا شوند. وزارتخانه شدن میراث فرهنگی که موجبات دخالت مستقیم نمایندگان مجلس و تأثیر آن‌ها در انتخاب مدیران را به دنبال داشته، به ضرر این صنعت بوده است.
امیرانتخابی با اشاره به بحث تخصص‌گرایی در حوزه گردشگری، گفت: وزیر میراث فرهنگی و گردشگری حتماً باید تخصص لازم در این عرصه را داشته باشد و این مسئولیت در پیچ و خم سیاسی‌کاری‌ها به افراد غیرمتخصص واگذار نشود. اگر نتوانستیم این صنعت را جایگزین اقتصاد نفتی کنیم، حداقل وضعیت آن را بهبود بخشیم.
به گفته این پژوهشگر حوزه گردشگری؛ در بخش گردشگری ۲۲ دستگاه موازی وجود دارد که باید با محوریت یک وزارتخانه و دستگاه به اجماع برسند و هم‌افزا شوند. وزارتخانه شدن میراث فرهنگی که موجبات دخالت مستقیم نمایندگان مجلس و تأثیر آن‌ها در انتخاب مدیران را به دنبال داشته، به ضرر این صنعت بوده است.
گردشگری صنعتی و اشتغال؛ رویکردی نو
محمدحسن احمدپور، عضو هیئت علمی دانشگاه و فعال در حوزه کارآفرینی و گردشگری نیز در این نشست در سخنانی با اشاره به ضرورت ورود به گردشگری صنعتی و اشتغال، اظهار کرد: تمامی بخش‌ها و عرصه‌های فعالیتی نیازمند ارتقا و توسعه هستند. برای مثال در حوزه پزشکی، متخصصان برای افزایش دانش و مهارت در قالب دوره‌های مختلف به سایر کشور‌ها می‌روند و نیز متقابلاً متخصصان آن‌ها به ایران می‌آیند. هم‌اینک که کشورمان موفق به ساخت و تولید واکسن کرونا شده، خوب است در قالب تور‌های مختلف امکان بازدید و تشریح این دستاورد برای متخصصان خارجی را فراهم کنیم. این سبک گردشگری می‌تواند در تمامی بخش‌ها و کسب‌وکار‌ها توسعه یابد.
محمدحسن احمدپور، عضو هیئت علمی دانشگاه و فعال در حوزه کارآفرینی و گردشگری نیز در این نشست در سخنانی با اشاره به ضرورت ورود به گردشگری صنعتی و اشتغال، اظهار کرد: تمامی بخش‌ها و عرصه‌های فعالیتی نیازمند ارتقا و توسعه هستند. برای مثال در حوزه پزشکی، متخصصان برای افزایش دانش و مهارت در قالب دوره‌های مختلف به سایر کشور‌ها می‌روند و نیز متقابلاً متخصصان آن‌ها به ایران می‌آیند. هم‌اینک که کشورمان موفق به ساخت و تولید واکسن کرونا شده، خوب است در قالب تور‌های مختلف امکان بازدید و تشریح این دستاورد برای متخصصان خارجی را فراهم کنیم. این سبک گردشگری می‌تواند در تمامی بخش‌ها و کسب‌وکار‌ها توسعه یابد.
وی افزود: تمامی حوزه‌ها و صنایع در این نوع گردشگری قادر خواهند بود منافعی برای کشور ایجاد کنند. امید داریم این نوع گردشگری در سال‌های آینده و دولت جدید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
قوانین اتحادیه اروپا برای پذیرش گردشگر در فصل پیش‌رو
مهنا نیک‌بین، عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی و هتل‌داری دانشگاه آزاد اسلامی تهران غرب نیز در این نشست علمی با بیان اینکه گردشگری در کشور ما با مواریث ارتباط مستقیم دارد، اظهار کرد: اکنون جریان‌های گردشگری در دنیا، با توجه به اینکه در فصل شلوغی هتل‌ها و مناطق گردشگری (high season) هستند، با تأکید بر تزریق واکسن کرونا، احیای گردشگری را آغاز کرده‌اند اما دولت ما منتظر مانده است تا کرونا از بین برود و ببیند پس از آن می‌خواهد چه‌کار کند. واکسینه افراد در برخی کشور‌ها به سنین پایین‌تر رسیده است، اما ما در مواجهه با این پاندمی نتوانستیم برای خرید واکسن به موقع عمل کنیم. در اتحادیه اروپا مقرر شده است برای فصل تابستان، فقط پذیرای گردشگران از کشور‌هایی باشند که واکسن دریافتی آنان مورد تأیید سازمان بهداشتی جهانی باشد و طبیعتاً اگر روند تزریق واکسن در کشور ما مدیریت نشود و تسریع پیدا نکند، در فرستادن گردشگر نیز با مشکل روبرو خواهیم بود. این در حالی است که اکنون گسترش بحث اینفوتور‌ها را در کشور‌های اروپایی شاهد هستیم.
مهنا نیک‌بین، عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی و هتل‌داری دانشگاه آزاد اسلامی تهران غرب نیز در این نشست علمی با بیان اینکه گردشگری در کشور ما با مواریث ارتباط مستقیم دارد، اظهار کرد: اکنون جریان‌های گردشگری در دنیا، با توجه به اینکه در فصل شلوغی هتل‌ها و مناطق گردشگری (high season) هستند، با تأکید بر تزریق واکسن کرونا، احیای گردشگری را آغاز کرده‌اند اما دولت ما منتظر مانده است تا کرونا از بین برود و ببیند پس از آن می‌خواهد چه‌کار کند. واکسینه افراد در برخی کشور‌ها به سنین پایین‌تر رسیده است، اما ما در مواجهه با این پاندمی نتوانستیم برای خرید واکسن به موقع عمل کنیم. در اتحادیه اروپا مقرر شده است برای فصل تابستان، فقط پذیرای گردشگران از کشور‌هایی باشند که واکسن دریافتی آنان مورد تأیید سازمان بهداشتی جهانی باشد و طبیعتاً اگر روند تزریق واکسن در کشور ما مدیریت نشود و تسریع پیدا نکند، در فرستادن گردشگر نیز با مشکل روبرو خواهیم بود. این در حالی است که اکنون گسترش بحث اینفوتور‌ها را در کشور‌های اروپایی شاهد هستیم.
وی با تأکید بر اینکه دیدگاه تخصصی مدیران گردشگری، متناسب با تخصص مدیریتی آن‌ها دنبال می‌شود، افزود: برای مثال یک مدیر و وزیر تأکید بر بهبود سرویس‌های بهداشتی بین راهی دارد، اما در همین بخش هم موفقیت کامل حاصل نمی‌شود.
آموزش‌های گردشگری، مهارت‌محور باشند
نیک‌بین با تأکید بر اینکه آموزش‌های کاربردی در مراکز آموزشی باید بیش از آموزش‌های پایه باشد، گفت: این صنعت تخصصی مهارت‌محور است و با آموزش‌های پایه افراد علاقه‌مند می‌توانند کسب مهارت کنند. در این صنعت برای آموزش باید فکر جدی شود و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی در این بخش رها نشوند. این صنعت قادر است موجبات رشد و توسعه اشتغالزایی در کشور را فراهم کند.
نیک‌بین با تأکید بر اینکه آموزش‌های کاربردی در مراکز آموزشی باید بیش از آموزش‌های پایه باشد، گفت: این صنعت تخصصی مهارت‌محور است و با آموزش‌های پایه افراد علاقه‌مند می‌توانند کسب مهارت کنند. در این صنعت برای آموزش باید فکر جدی شود و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی در این بخش رها نشوند. این صنعت قادر است موجبات رشد و توسعه اشتغالزایی در کشور را فراهم کند.
مهدیه شهرابی، مدیر اداره تحقیق و توسعه پارک ملی علوم و فناوری های نرم و صنایع فرهنگی، نیز دیگر سخنران این نشست بود. وی با اشاره به دو رویکرد تحلیل و بررسی وضعیت فعلی صنعت گردشگری و پیشنهاداتی که به دولت آینده می‌توان ارائه کرد، گفت: در نگاه کلان فرهنگی، گردشگری به عنوان یک صنعت دیده نمی‌شود و غالباً به مثابه فعالیتی فردی و شخصی تلقی می‌شود. متأسفانه در کشور ما وقتی مجموعه‌ای در شاکله وزارتخانه در می‌آید، گویی می‌خواهیم اهمیت آن صنعت و موضوع را نشان دهیم، اما در بررسی عملکرد وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری، نشانی از بهبود وضعیت این بخش و حرکت رو به جلوی آن نمی‌بینیم.
کمی بودن ارزیابی‌های بخش گردشگری
وی ادامه داد: علاوه بر اینکه گردشگری به مثابه صنعت دیده نمی‌شود، در عین حال ارزیابی‌ها در این بخش هم کمی است و تعداد شهر‌هایی که پذیرای گردشگران با فرهنگ‌های متفاوت هستند، بسیار کم است.
این پژوهشگر گفت: گردشگری ما نمی‌داند می‌خواهد چه‌کند، نقشه راهی وجود ندارد و حتی اهداف کوتاه‌مدت و مقطعی هم بعضاً به نتایج مطلوب نمی‌رسد. مسیر برای مدیران و متولیان این عرصه روشن نیست.
وی با اشاره به برخی رفتار‌های فرهنگی نادرست در حوزه گردشگری، افزود: غالب دانشجویان رشته‌های گردشگری مورد تمسخر قرار می‌گیرند و بسیاری افراد نمی‌دانند که این یک رشته علمی و یک تخصص است. در حالی که پژوهش‌های کاربردی و تحقیقات علمی در این عرصه موجبات رشد و توسعه صنعت گردشگری را فراهم می‌کند.
انتهای پیام وی ادامه داد: علاوه بر اینکه گردشگری به مثابه صنعت دیده نمی‌شود، در عین حال ارزیابی‌ها در این بخش هم کمی است و تعداد شهر‌هایی که پذیرای گردشگران با فرهنگ‌های متفاوت هستند، بسیار کم است.
این پژوهشگر گفت: گردشگری ما نمی‌داند می‌خواهد چه‌کند، نقشه راهی وجود ندارد و حتی اهداف کوتاه‌مدت و مقطعی هم بعضاً به نتایج مطلوب نمی‌رسد. مسیر برای مدیران و متولیان این عرصه روشن نیست.
وی با اشاره به برخی رفتار‌های فرهنگی نادرست در حوزه گردشگری، افزود: غالب دانشجویان رشته‌های گردشگری مورد تمسخر قرار می‌گیرند و بسیاری افراد نمی‌دانند که این یک رشته علمی و یک تخصص است. در حالی که پژوهش‌های کاربردی و تحقیقات علمی در این عرصه موجبات رشد و توسعه صنعت گردشگری را فراهم می‌کند.
